dêl

Kurmancî

Bilêvkirin

IPA^(kilîd): /deːl/
Jihevqetandin: dêl

Navdêr 1

Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	dêl	dêl
Îzafe	dêla	dêlên
Çemandî	dêlê	dêlan
Nîşandera çemandî	wê dêlê	wan dêlan
Bangkirin	dêlê	dêlino
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	dêlek	dêlin
Îzafe	dêleke	dêline
Çemandî	dêlekê	dêlinan

dêl mê

(guhandar) Seyên mê, kûçikên mê, segên mê, dêlese.
- (Nimûneyekê bide) (biguhêre)

Hevmane: tiling, tûling

(guhandar) Gurên mê, dêlegur.
- (Nimûneyekê bide) (biguhêre)
(argo) qehbe, kirûng, bilh
- (Nimûneyekê bide) (biguhêre)

Bi alfabeyên din

kurdî-erebî: دێل‎

Ji wêjeya klasîk

Badeyê engurî kuca selsebîl
Dêl me hezar in te di bendê welê
»Leyse lena 'enke mecalu bedîl« — (Melayê Cizîrî, Dîwana Melayê Cizirî, ~1640)

Herwiha

dêhl
dihl

Têkildar

Etîmolojî

Ji proto-hindûewropî *dhē(i)- (mêtin), proto-îranî *dê- (dayik; mak), hevrehên kurmancî dê (dayik), dayên û dayik, soranî ده‌ڵ‎ (dell) (deł: dêl) û دێڵ‎ (dêll) (dêł: dêl) û دایک‎ (dayk) (dayk: dayik), kirdkî/zazakî dele (dêl), hewramî dełe (dêl) û eḏa (dayik), farisî دایه‎ (dayê: dayên), yûnaniya kevn θηλυς (thēlys: mê) û θήλή (thēlē: sermemik, serçiçik). Heman rehê proto-hindûewropî serekaniya peyva dotin ya kurdî ye jî. Bi rêya proto-hindûewropî *dʰugh₂tḗr belkî ew jî ji *dhē(i)- herwiha hevreha dot (keça kesekî/ê) ya kurmancî, دختر‎ (duxter) ya farisî, daughter ya îngilîzî... Bo zêdetir agahiyan li ser wan binere: dot. დედა (deda: dayik) ya gurcî û daduli ^[1] ya lazî bi ihtimaleke mezin ji zimanên îranî hatine wergirtin.

Jê

Werger

kûçikên/seyên mê, gurên mê

Afrîkansî: teef → af m
Albanî: bushtër → sq m, shakë → sq m, buçe → sq m, kuçkë → sq m
Almanî: Fähe → de m, Hündin → de m, Wölfin → de m, Füchsin → de m, Kojotin m, Schakalin → de m
Aramî:
Siryaniya klasîk: ܟܠܒܬܐ‎ m (kalbəṯā)

Aramiya babîlonî ya cihûyî: כַּלְבְּתָא‎ m (kalbəṯā)
Aromanî: cãtsauã m, cãtsau m
Astûrî: perra → ast m
Başkîrî: кәнтәй (käntäy)
Belarusî: су́ка m (súka)
Bretonî: kiez → br m
Bulgarî: кучка → bg m (kučka)
Çekî: fena → cs m, vlčice
Çînî:
Mandarînî: 母狗 → zh (mǔgǒu)
Danmarkî: tæve → da g
Endonezyayî: anjing betina
Erebî: ثَعْلَبَة‎ → ar (ṯaʿlaba), كَلْبَة‎ → ar m (kalba)
Ermenî: քած → hy (kʻac)
Esperantoyî: hundino → eo, lupino, vulpino
Eweyî: avunɔ m
Farisî: ماده‌سگ‎ (mâde-sag), لاج‎ → fa (lâj)
Ferî: tík m, bikkja m
Fînî: narttu → fi, naaraskoira, naaraskettu, naarassusi
Fransî: chienne → fr m, louve → fr m, renarde → fr m
Friyolî: čhice m
Gaelîka skotî: galla → gd m
Galîsî: cadela → gl m
Gurcî: ძუკნა (ʒuḳna)
Hindî: कुतिया → hi m (kutiyā), कुत्ती → hi m (kuttī)
Holendî: teef → nl m, wolvin → nl m, vossin m
Îbranî: כַּלְבָּה‎ m (kalba), שׁוּעָלָה‎ (shu'ala)
Îngilîziya navîn: bicche
Îngilîzî: female dog → en, bitch → en
Înterlîngua: can → ia m
Îtalî: cagna → it m, lupa → it
Îzlendî: tík → is m
Japonî: 雌犬 (めすいぬ, mesuinu)
Katalanî: gossa → ca m
Keşmîrî: ہوٗنؠ‎ → ks (hūn')
Koreyî: 암캐 → ko (amkae)
Kornî: gast m
Latviyayî: kuce → lv m
Lîtwanî: kalė m, vilkė m
Makedonî: кучка m (kučka)
Malay:
Malezî: انجيڠ بتينا‎, اسو بتينا‎, سريݢالا بتينا‎, روبه بتينا‎, موسڠ بتينا‎, کويوتي بتينا‎, جاکل بتينا‎

Rûmî: anjing betina, asu betina, serigala betina, rubah betina, musang betina, koyote betina, jakal betina
Malayalamî: കൂത്തിപ്പട്ടി → ml (kūttippaṭṭi)
Maltayî: kelba m
Manksî: coo-bwoirryn n
Maorî: uwha kurī
Maratî: कुत्री m (kutrī)
Mecarî: szuka → hu, nőstény → hu
Mîkmakî: sgwesmuj anim
Nanayî: вэчэн
Navajoyî: łééchąątsaʼii
Nedersaksî: Teev m, Tääv m, Tiff m
Norwecî:
Norweciya bokmålî: tispe → no n an m

Norweciya nînorskî: tispe → nn m
Oksîtanî: canha → oc m
Osmanî: قانجیق‎ (kancık)
Polonî: suka → pl m, wilczyca → pl, lisica → pl
Portugalî: cadela → pt m, cachorra → pt m, loba → pt, bucica → pt m
Puncabî: ਕੁੱਤੀ m (kuttī)
Romancî: chogna m, chagna m
Romanî: ʒukli m
Romanyayî: cățea → ro m, lupoaică → ro m, vulpoaică → ro m
Rusî: су́ка m (súka), волчи́ца m (volčíca), лиси́ца m (lisíca)
Sanskrîtî: श्वाना m (śvānā)
Sirboxirwatî:
Kirîlî: псица m, сука m, куја m, кучка m, хуса m, хујса m

Latînî: psica m, suka → sh m, kuja → sh m, kučka → sh m, husa m, hujsa m
Slovakî: fena → sk m, suka → sk m, vlčica m
Slovenî: psica → sl m
Sorbî:
Sorbiya jêrîn: beja m
Spanî: perra → es m, zorra → es m, loba → es m
Swêdî: tik → sv g, hynda → sv g
Taosî: kwíanena
Telûgûyî: ఆడకుక్క → te (āḍakukka)
Temazîxtiya atlasa navendî: ⵜⴰⵢⴷⵉⵜ (taydit)
Tirkî: kancık → tr yj
Ugarîtî: 𐎋𐎍𐎁𐎚 m (klbt)
Ûkraynî: су́ка m (súka), су́чка m (súčka)
Volapûkî: jidog → vo, jilup → vo, jirenar
Weylsî: gast → cy m, llwynoges m
Yûnanî: σκύλα → el m (skýla), λύκαινα → el (lýkaina)

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

qehbe, kirûng, bilh

Albanî: kurvë m
Almanî: Zicke → de m, Schlampe → de m, Miststück nt
Belarusî: су́ка m (súka), сце́рва m (scjérva)
Bretonî: louskenn → br m, liboudenn → br m
Bulgarî: кучка → bg m (kučka), курва → bg m (kurva), развратница → bg m (razvratnica)
Çekî: kurva → cs m, běhna → cs m, děvka → cs m, šlapka → cs m
Çînî:
Kantonî: 衰婆 (seoi¹ po²)

Mandarînî: 賤人 → zh (jiànrén), 婊子 → zh (biǎozi), 娼婦 → zh (chāngfù)
Danmarkî: kælling → da g
Endonezyayî: lonte → id, pelacur → id, bangsat → id
Erebî: شرموطة‎ m
Ermenî: քած → hy (kʻac)
Esperantoyî: aĉulino, fiulino, harpio, megero
Farisî: سلیطه‎ → fa, پتیاره‎ → fa, دریده‎ → fa
Fînî: narttu → fi, ämmä → fi
Fransiya kevn: putain m
Fransî: garce → fr m, rosse → fr m, salope → fr m
Frîsî: teef g
Gaelîka skotî: bidse m, nighean na galla m
Galîsî: lurpia → gl m
Gurcî: ძუკნა (ʒuḳna), ბოზი → ka (bozi)
Holendî: teef → nl m, bitch → nl m, trut → nl m, kankerwijf m, kutwijf → nl m, rotwijf → nl m, kreng → nl nt
Îbranî: כלבה‎ m (kalba)
Îngilîziya navîn: bicche
Îngilîzî: bitch → en
Înterlîngua: puta → ia, putana
Îtalî: stronza → it m, troia → it m, puttana → it m
Îzlendî: tík → is m
Japonî: あばずれ → ja (abazure), あま → ja (ama), ズベ公 (zubekō)
Kirgizî: канчык → ky (kançık)
Koreyî: 개년 → ko (gaenyeon), 년 → ko (nyeon)
Latviyayî: kuce → lv m, maita → lv m
Lîtwanî: kalė m
Makedonî: кучка m (kučka)
Malezî: betina
Maltayî: qaħba m
Mecarî: kurva → hu, luvnya → hu, lotyó → hu, ribanc → hu, ribi → hu, ringyó → hu, szajha → hu
Norwecî: tispe → no m
Oksîtanî: chispa m, solharda m
Oygurî: جالاپ‎ (jalap)
Polonî: suka → pl m, pinda → pl m, bladź → pl m
Portugalî: puta → pt m, vagabunda → pt m, vadia → pt m
Romanyayî: cățea → ro m, zdreanță → ro m
Rusî: су́ка m (súka), сте́рва m (stérva), меге́ра m (megéra), су́чка (súčka), ку́рва m (kúrva), блядь → ru m (bljadʹ), па́дла n an m (pádla)
Sirboxirwatî:
Kirîlî: кучка m, курва m

Latînî: kučka → sh m, kurva → sh m
Slovakî: suka → sk m, kurva m
Slovenî: prasica m, kurba → sl m
Spanî: perra → es m, arpía → es m, zorra → es m
Swêdî: slyna → sv g, subba → sv g, hynda → sv g
Tayî: อีดอก
Tirkî: sürtük → tr, orospu → tr
Ûkraynî: су́ка m (súka), сте́рва m (stérva), су́чка m (súčka)
Weylsî: gast → cy m
Yidîşî: כּלבֿטע‎ m (klafte)
Yûnanî: σκύλα → el m (skýla)

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

Navdêr 2

dêl mê

dûvika hin heywanan, kurî, boçik, kilik, dûvik, terrî
- ..gelek caran dêla wan girê didan. — (Eyüp Kiran, Dewrêşê Evdî Kulîlka Bilbizêk û Rim, Nûbihar, 2018, çapa 4em, r. 34, ISBN 978-9944-360-95-1)

Herwiha

dêlî
dîl

Etîmolojî

Ji erebî [skrîpt hewce ye] (zeyl).

Werger

Hoker

dêl

dêlva, şûna, li şûna, pêş ve, li cihê
Ez nikarim biçim. Bila kesekî din ji dêl min ve biçe.

Werger

Îngilîzî: instead → en, in place of → en, behalf → en, in lieu → en, in lieu of → en

Çavkanî

↑ http://www.doviguram.lazuri.com/

[1] ttp://www.doviguram.lazuri.com/

[1]