2024

L'efekti di klimatala modifikuri, nome globala varmesko, intensigesis en multa loki en 2024. En januaro, duris l'efekti di la sikeso che Amazoniana regiono di Brazilia. Plu kam 630 mil personi afektesis en 2023^[1]. On previdis ke natural inundadi yarala di Amazoniana riveri esus min intensa kam la mezavalora serio historiala, od admaxime egaleskus ol dum la pluvoza sezono. Altralatere, l'efekti di la sika sezono en la regiono esus plu grava en 2024 kam en 2023^[2]. Fakte, ca previdado konfirmesis en agosto ed en septembro. Ank en januaro komencis serioza sikeso en Zambia, qua efektigis skarseso di nutrivi ed aquo e judikesis kom la maxim serioza en du yardeki. Prezidanto Hakainde Hichilema deklaris nacionala dizastro ye la 29ma di februaro^[3]. La sikeso afektis 84 ek la 116 distrikti di la lando. Plu kam 1 milion pueri afektesis.

Ye la 6ma di marto komencis serio di inundadi en Pakistan ed Afganistan, qui produktis 839 morti, 2154 plusa homi vundita e 40 altri desaparinta til la 16ma di julio. Violentoza pluvegi printempala kontrastis kun exajere sika vintro. Sika suli ne absorbis l'aquo efikive, do l'efekti di pluvegi divenis plu grava. En aprilo, eventis neexpektita pluvego sur Oman ed Unionita Araba Emirii - UAE. Dum 24 hori, pluvis 254,8 milimetri - to esis la mezavalora pluvo-quanto expektata por UAE dum la tota yaro^[4]. Segun la meteorologiala centro di la lando, ol esis la maxim intensa pluvego enrejistrita dum 75 yari. En Oman, adminime 19 personi mortis pro la pluvegi^[4]. En estal Afrika, ciklono Hidaya formacesis ye la 30ma di aprilo proxim Seycheli. Ol frapis Tanzania per venti di plu kam 120 km/h ye la 3ma di mayo^[5]. Malgre ne efektigar grandega destruktado, ol esis la 3ma e la maxim intensa ciklono qua frapis la regiono dum la historio.

En aprilo, mayo e junio, ank eventis forta pluvegi en Braziliana stato Rio Grande do Sul, nome en la centro e la nordo dil stato. Urbo Santa Maria recevis pluvo-quanto di 436,2 milimetri dum quar dii - triople la quanto expektata por la tota monato, to esas, 140 mm^[6]. Segun statistiki publikigita ye la 5ma di mayo, 334 ek la 497 urbi di Rio Grande do Sul afektesis da pluvegi, qui produktabis til lore 75 morti ed afektabis 781 mil personi^[7]. Weste del stato, che urbo Porto Xavier, an la frontiero kun Arjentinia, fluvio Uruguay atingis 10 metri super lua mezavalora nivelo^[8]. Samatempe, sikeso ed alta temperaturi frapas diversa regioni che norda misfero. En India, 60 personi mortabis de marto til mayo pro l'alta temperaturi^[9], ed en Bangladesh omna skoli decidis suspensar docado pro l'alta temperaturi, qui atingis 40°C e mem 42°C dum diversa dii. La pluvo-quanto dum musonala sezono esis infre la mezavaloro di antea yari, e to afektis la produktado di grani di la lando^[9]. En Chinia, severa sikeso afektis nordala provinci, samatempe kam pluvegi ed inundadi frapas la sudo di la lando,^[10] nome provinci Zhejiang, Fujian, Jiangxi, Hunan, Guangxi, e Guizhou. Norde de la lando, enrejistresis 40,2°C che urbo Fenyang, lokala rekordo por monato junio.^[10] En aprilo, Chiniana Ministerio pri Agrokultivo enrejistris augmento di pluvo-quanto per 50% til 80% en kelka regioni sude de la lando^[10].

En junio, meteorologiisti anuncis ke somerala varmeso komencis frue en Europa. En centrala e sudala Grekia, enrejistresis 43°C dum la duesma semano di junio. En Turkia, temperaturi superirabas per 8°C e mem per 12°C la mezavalora temperaturo expektata por la tota monato.^[11] Ank en marto komencis serio di kaloro-ondi en Nordal e Central Amerika, duranta til somero, e produktanta serio di rekordi di temperaturi: ye la 25ma di mayo, enrejistresis 34,7°C che urbo México; ye la 26ma di mayo enrejistresis 48°C che urbo San Juan Bautista Valle Nacional, Mexikia, e 44,4°C che urbo Del Rio, Texas. Ye la 20ma di junio enrejistresis 52°C che urbeto Tepache, stato Sonora, Mexikia. Til la fino di junio plu kam 248 personi mortis pro l'alta temperaturi, de qui plu kam 93 en Usa e plu kam 155 en Mexikia.

En marto, ambientalisti* previdis ke Braziliana regiono Pantanal subisus lua maxim serioza sikeso de sua historio^[12]. Segun mezuradi facita dum l'unesma 4 monati del yaro, la nivelo di fluvio Paraguay esis 68% min alta kam la mezavalora expekto por ca epoko.^[13] Pro l'intensa sikeso, til la 9ma di julio forestala incendii destruktabis 760 mil hektari de la vejetantaro di ca biomo*.

Che norda misfero, uragano Deryl formacesis ye la 28ma di junio e disipis ye la 11ma di julio. Klasifikita kom "kategorio 5" (la maxim forta) kande ol eniris Karibia, kun venti qui atingis 270 km/h, Deryl frapis Barbados, Grenada, Trinidad e Tobago, la nordo di Venezuela, Insuli Kaiman, Belize, peninsulo Yukatan, Usa (nome Texas, Louisiana e la valo di rivero Ohio) til Kanada, e produktis 64 morti e 6,2 miliard dolari en domaji. Ol esis la maxim forta uragano historiale enrejistrita dum la komenco di julio. Che Pacifiko, tifono Gaemi, anke konocata kom "super tifono Carina", frapis Taiwan, estal Chinia e Filipini. Olua venti atingis 230 km/h. Til la 26ma di julio, ol produktabis plu kam 43 morti, plu kam 880 plusa homi vundita e plu kam 80 altri desaparinta.

Ye la fino di julio komencis pluvegi en Sudan, qui efektigis granda inundadi e produktis plu kam 68 morti ed afektis adminime 17 mil plusa homi^[14]. Plu kam 12 mil domi destruktesis o domajesis. To plumaleskis la humanala situaciono en la lando, ja severe afektita da interna milito. Ye la 24ma di agosto, aquobarilo Arbaat krulis, e la morto-statistiko augmentis til adminime 148 personi. Violentoza pluvegi ank afektis tota central e westal Afrika: segun raporto dal Unionita Nacioni, plu kam 716 mil personi afektesis e plu kam 62 mil domi destruktesis o domajesis en Centrafrika, Chad, Ivora Rivo, Demokratial Republiko Kongo, Liberia, Mali, Nigeria, Nijer e Togo^[15]. En la nordo di Chad, pluvegi produktabis adminime 54 morti, e granda destruktado.^[16] La pluvego duris, ed ye la 10ma di septembro, aquobarilo Alau krulis, e centi di mili di personi mustis evakuesar.^[17]

En Sud-Amerika, granda incendii en la norda regiono di Brazilia dum la monato agosto afektis cirkume 540 mil habitanti dil urbo Porto Velho. Braziliana guvernerio sendis 1500 fairogardisti por kombatar diversa incendii, qui expansis pro la sikeso.^[18] La sikeso en la norda regiono di la lando afektas la pesko e la navigado en riveri di la regiono. Omna 62 urbi di Amazonas deklaris urjanteso-stando pro la sikeso ed incendii^[19]. La sikeso e l'incendii ank afektis stati di Centro-westala regiono ed altri, exemple Ceará, Minas Gerais, Sao Paulo e Rio de Janeiro. Che urbo Ribeirão Preto, skoli suspensis funcionado pro la granda quanto di fuligino produktita dum rurala incendii. La fumo di la brulado kovris multa urbi dum monato septembro, exemple Sao Paulo e Fortaleza,^[20]. Ye la 26ma di agosto, 60 urbi en Ceará havis incendii en vejetantaro, exemple Icó, Sobral, Itaitinga, Maracanaú ed Ubajara. La quanto di incendii en la stato esis la maxim granda depos 2018^[21]. Segun raporto publikigita ye la 9ma di septembro, 59% ek la surfaco di Brazilia subisis l'efekti di sika vetero^[22]. Ye la 13ma di septembro stato Sao Paulo havis 1752 loki kun incendii, quarople la quanto enrejistrita dum septembro 2023^[23]. Segun INPE, Braziliana instituto por kosmala inquesti, 71,9% de la tota forestala incendii di Sud-Amerika enrejistrita til la 14ma di septembro eventis en Brazilia^[24]. La maxim multa incendii en Brazilia eventis pro homal agado, exemple por eliminar sika vejetantaro ante plantaco^[24]. Del incendii en Brazilia, 49% eventis che biomo* Amazonia, 30% che biomo cerrado, 13,2% che Atlantika foresto, 5,4% che biomo* Pantanal, ed 1,9% che biomo* caatinga^[24]. En Peru, prezidantino Dina Boluarte deklaris urjanteso-stando pro sikeso en tri regioni ye la 18ma di septembro, pos ke 16 personi mortis, e fairi minacis kultivi.^[25] En Equador, sikeso faciligis la propago di forestal incendii, qui afektis plu kam 20 mil hektari di foresti. L'alta temperaturi di la sezono desfaciligis kombatar la fairi, nome en montoza regioni^[26].

En septembro eventis la maxim serioza pluvegi ed inundadi en central ed estal Europa en 30 yari, qui produktabis adminime 26 morti e 11 plusa homi desaparinta til la 20ma di septembro^[27]. Pluvegi afektis Austria, Chekia, Germania, Hungaria, Italia, Moldova, Polonia, Rumania e Slovakia. Adminime 250 mil domi afektesis, la maxim multa en Chekia. En 5 dii, pluvis plu kam 500 mm en Lipová-lázně, vilajo distanta 235 km de Praha^[28]. Ank en semptembro, tifono Yagi frapis Myanmar, ed efektigis pluvegi ed inundadi qui produktis adminime 113 morti til la 15ma di septembro.^[29] En central e westal Afrika, inundadi produktabis plu kam 1000 morti e diplasis centi di mili di homi til la 20ma di septembro.^[30] En India, Bangladesh e Nepal anke duras eventar musonal inundadi dum septembro. Che Indiana stato Bihar, adminime 46 personi, la maxim multa pueri, mortis dronita en riveri pos inundado ye la 26ma di septembro, dum festivalo Jivitputrika. Ye la sama dio, pluvis 275 mm en Mumbai, produktanta adminime 4 morti^[31]. En Nepal, adminime 38 personi mortis e 29 desaparis inter la 27ma e la 28ma di septembro. La destrukti pro musonal inundadi en la lando augmentabas multe dum recenta yari.

Ye la 27ma di septembro, uragano Helene atingis "kategorio 4" che skalo Saffir-Simpson e frapis Usana stati Florida, Georgia, Sudal Karolina e Tennessee per venti qui atingis 225 km/h. Lua morto-statistiko til la 28ma di septembro esis 44 homi, de qui 28 en Sudal Karolina e 21 en Georgia.^[32] Ye la 3ma di oktobro, tifono Krathon frapis Taiwan, per venti qui atingis 162 km/h. Ol produktis 4 morti e plu kam 700 plusa homi vundita^[33] Ye la 5ma di oktobro, uragano Milton formacesis sur gulfo di Mexikia, e du dii pose ol atingis "kategorio 5" che skalo Saffir-Simpson. Lua venti qui atingis 285 km/h sur la maro. Ante ke ol frapis Florida ye la 10ma di oktobro, diversa tornadi frapis la stato. Milton atingis Florida kom uragano kategorio 3 ye la 10ma di oktobro. Ol produktis adminime 16 morti en Florida e 2 morti en Mexikia. Ank en oktobro, tropikala tempesto Trami formacesis weste de Guam ye la 19ma di oktobro, ed ye la 23ma di oktobro ol frapis urbo Divilacan, en Luzon, Filipini, ed ye la 27ma di oktobro ol atingis Da Nang, en Vietnam. Til la 28ma di oktobro, la morto-statistiko di la tempesto esis plu kam 124 homi.

Ye la 29ma e la 30ma di oktobro eventis pluvegi qui efektigis inundadi che Autonoma Regiono Valencia, en Hispania. Segun statistiki de la 30ma di oktobro, adminime 95 personi mortis e doceni di individui restis desaparinta.^[34] Ol esas la maxim mortigiva naturala dizastro en la moderna historio di Hispania.^[35] Ye la 31ma di oktobro, tifono Kong-rey frapis Taiwan. Kun diametro di plu kam 500 kilometri, ol divenis la maxim granda tifono qua frapis l'insulo en 30 yari.^[33] Ordinare, tifona sezono en Taiwan iras de julio til septembro, tamen ca yaro du forta tifonis frapis la lando en oktobro.^[33] Ye la 5ma di novembro, tifono Yinxing frapis la nordo di Filipini, portanta 242,6 mm di pluvo en 24 hori a Cagayan.

Ye la 11ma di novembro, internaciona organizuro World Meteorological Organization - WMO - publikigis informo, segun quo 2024 esos la maxim varma yaro di la historio depos la komenco di industriala revoluciono. Segun l'informo, de januaro til septembro 2024 la mezavalora temperaturo di la planeto esis 1,54 gradi Celsius plu alta kam la mezavalora temperaturi ante la komenco di industriala revoluciono.^[36] La pasinta 10 yari esabas la maxim varma de la historio, e la temperaturi dil oceani augmentabas.^[36] Ye la 11ma di novembro, quar tropikala cikloni esis aktiva sur la nordo di Pacifiko: Yinxing, Toraji, Usagi e Man-yi, ca lasta lor kom tropikala tempesto. Dum la sequanta dii, Man-yi plufortigis su, ed ye la 16ma di novembro ol divenis supertifono e frapis provinco Catanduanes, en Filipini, per venti qui atingis 260 km/h, atinganta "kategorio 5" che skalo Saffir-Simpson^[37]. Man-yi frapis Filipini tri dii pos ke tifono Usagi, kategorio 4, frapis Luzon ed altra insuli norde de la lando. Ye la 17ma di novembro, tropikala tempesto Sara frapis Belize, pos efektigar inundadi en Honduras^[38]. Ye la 28ma di novembro, Indonezia informis ke pluvegi transportita da ciklono Robyn efektigis inundadi e terglitadi an la nordo di Sumatra, e produktis adminime 27 morti^[39].

• 1ma di januaro - Egiptia, Etiopia, Iran, Saudi-Arabia ed Unionita Araba Emirii membreskas BRICS.^[40]
• 1ma di januaro - Ter-tremo kun forteso 7,6 che skalo di Richter frapas la centro e la nordo di Japonia, e produktas plu kam 100 morti.^[41]
• 1ma di januaro - Etiopia anuncas pakto kun Somalilando pri uzo dil portuo di Berbera, e divenos l'unesma lando agnoskanta la nedependo di ca regiono.^[42]
• 1ma di januaro - Pos kapitulaco, Republiko Arcah oficale cesas existar, segun dekreto dal prezidanto Samvel Shahramanyan, e la regiono durigas apartenar ad Azerbaijan.
• 2ma di januaro - En Japonia, aviono Airbus A350 de kompanio Japan Airlines kolizionas kontre aviono di rivala patroliado che aeroportuo Haneda, Tokyo, ed incendias komplete. Omna 379 pasajeri e kruani del Airbus sucesas eskapar de flami, tamen 5 kruani de patrolio-aviono mortas.^[43]
• 3ma di januaro - Duopla atako per bombo en Kerman, Iran, dum ceremonio por rimemorigar l'asasino di generalo Qasem Soleimani eventinta en 2020, produktas 84 morti.^[44]
• 4ma di januaro - Rusa prezidanto Vladimir Putin lansas dekreto qua grantas Rusa civitaneso a stranjeri qui luktas alonge Rusa armeo kontre Ukrainani, e lia familii.
• 7ma di januaro - En Bangladesh eventas parlamental elekti, kun la partopreno di nur 41,8% ek l'individui apta a votar. Partiso Ligo Awami de chefministrino Sheikh Hasina Wazed vinkas 222 ek la 300 sidili del parlamento.
• 8ma di januaro - Usa lansas kosmoprobilo Peregrine Mission One vers la Luno. To esas l'unesma lunala misiono depos olta di programo Apollo.
• 8ma di januaro - Invado di Ukraina da Rusia: Rusia lansas atako kun 38 fuzei e senpilotist aviacili kontre provinci Dnipropetrovsk, Kharkiv, Khmelnytskyi e Zaporizhzhia, e produktas adminime 4 morti e 38 plusa homi vundita.
• 9ma di januaro - En Equador deklaresas urjanteso-stando pos ke drogo-komercisto José Adolfo Macías Villamar eskapas de karcero. La deklaro efektigas violentoza respondo de organizita krimino, qua lansas serio di ataki, kapto di gajo-homi, invado di televiziono-staciono en Guayaquil dum transmisado di programo, e konflikti inter policisti e kriministi. La situaciono plumaleskas, e prezidanto Daniel Noboa dekretas ke 22 kriminal organizuri esas terorista organizuri.
• 13ma di januaro - Terglitado en El Carmen de Atrato, Kolumbia, produktas 34 morti e vundas adminime 35 plusa homi.
• 14ma di januaro - Rejino Margrethe la 2ma abdikas la krono di Dania kande el kompleteskas 52-yara regno. Elua filiulo Frederik asumas la krono kom Frederik la 10ma di Dania^[45].
• 15ma di januaro - Bernardo Arévalo divenas prezidanto di Guatemala.
• 15ma di januaro - Nauru establisas diplomacala relati kun Popul-Republiko Chinia e revokas lua agnosko di Republiko Chinia.
• 19ma di januaro - Japoniana kosmoprobilo SLIM sucese terovenas sur lunala surfaco.
• 22ma di januaro - En India, Hindua templo inauguresas en Ayodhya, Uttar Pradesh, ube ante existis moskeo Babri Masjid, demolisita en 1992 da turbo di Hindua nacionalisti.
• 23ma di januaro - Ter-tremo kun forteso 7.1 che skalo di Richter frapas komtio Uqturpan, Xinjiang, Popul-Republiko Chinia, produktas 3 morti e 5 plusa homi vundita.
• 23ma di januaro - Invado di Ukraina da Rusia: adminime 18 civili mortas e cirkume 130 plusa homi vundesas pro ataki per fuzei Rusa kontre Kyiv e Kharkiv.
• 24ma di januaro - Invado di Ukraina da Rusia: Ukraina abatas aviono Ilyushin Il-76 Rusa transportanta 65 enkarcerigita soldati Ukrainana, 6 kruani e 3 altra individui. Omna 76 personi en nave mortas.^[46]
• 3ma di februaro - Chili deklaras urjanteso-stando pos ke adminime 51 personi mortis e centi de altri reportesis desaparinta dum granda incendii, proxim Valparaíso e Viña del Mar. Plu kam 1100 konstrukturi esas destruktita.
• 3ma di februaro - Senpilotist aviacili de Ukraina atakas petrolo-refinerio en provinco Volgograd, Rusia.
• 6ma di februaro - Ter-glitado en Maco, Davao de Oro, Filipini, produktas adminime 54 morti, e 63 plusa homi desaparinta.^[47]
• 6ma di februaro - En Mogadishu, Somalia, 10 personi mortas e cirkume 20 plusa homi vundesas kande 4 bombi explozas che merkato Bakara, la maxim granda dil urbo.^[48]
• 11ma di februaro - En Finlando, ex-chefministro Alexander Stubb vinkas prezidantal elekto.
• 21ma di februaro - Invado di Ukraina da Rusia: Adminime 60 Rusa soldati mortas dum aeral atako en loko por entreno di trupi en Donetsk.^[49]
• 29ma di februaro - Adminime 112 personi mortas e centi de plusa homi vundesas kande Israelan armeo pafas kontre grupo vartanta nutrivi en Gaza^[50].
• 2ma di marto - Invado di Ukraina da Rusia: 3 personi mortas e plusa 8 homi vundesas kande senpilotist aviacilo Rusa atakas apartamento en Odesa, Ukraina.
• 7ma di marto - Suedia membreskas NATO.
• 17ma di marto - Rusa prezidanto Vladimir Putin rielektesas 5esma-foye per 87% ek la voti.
• 21ma di marto - Europana Konsilistaro konkordas pri diskutar membresko di Bosnia e Herzegovina che Europana Uniono.
• 22ma di marto - Atako per pafado che spektaklo-domo Crocus City Hall en Moskva, Rusia, produktas adminime 137 morti e 182 plusa homi vundita.^[51]
• 22ma di marto - En Nijer, adminime 23 soldati mortas, plusa 17 vundesas e 34 altri desasparas pos embusko da jihadista grupo en Teguey, regiono Tillabéri, weste de la lando. Segun militisti Nijerana, 30 jihadisti anke mortis.^[52]
• 25ma di marto - Sekureso-Konsilistaro dil Unionita Nacioni aprobas apelo pri nemediata pafo-ceso en Gaza e demandanta nemediata liberigo di gajo-homi.
• 26ma di marto - Navo kolizionas kontre ponto super fluvio Patapsco en Baltimore, Maryland, Usa. La 3-kma ponto krulas, vehili falas en la fluvio, e 6 personi desaparas.^[53]
• 27ma di marto - Domo di Reprezentanti di Tailando aprobas lego agnoskanta samasexua mariajo per 400 voti kontre 10.
• 28ma di marto - Ciklono Gamane frapas Madagaskar e produktas adminime 11 morti e serioza inundadi.
• 29ma di marto - Aeral atako Israelana kontre l'aeroportuo di Aleppo, Siria, mortigas 38 Siriana soldati.
• 1ma di aprilo - Israel bombardas Iranana ambasadeyo en Damaskus, mortiganta 16 personi.
• 2ma di aprilo - Fairo dum labori por rinovigo di noktoklubo en Istanbul, Turkia, produktas 29 morti ed 8 plusa homi vundita.
• 3ma di aprilo - Ter-tremo kun forteso 7,4 che skalo di Richter frapas l'esto di Taiwan.
• 5ma di aprilo - Polico di Equador invadas Mexikian ambasadeyo en Quito, por arestar ex-viceprezidanto Jorge Glas, qua recevabis politikala refujo. To violacas la konvenciono di Wien pri diplomacala relati, e Mexikia e Nikaragua ruptas relati kun Equador.
• 5ma di aprilo - Krulo dil aquobarilo Orsk, sur fluvio Ural, produktas 5 morti, ed efektigas plu kam 1,2 miliard Rubli domaji.
• 7ma di aprilo - Paromo sinkas en Mozambik, produktanta plu kam 100 morti.^[54]
• 9ma di aprilo - Pos renunco di Leo Varadkar, Simon Harris divenas la maxim yuna chefministro (Taoiseach) di Republiko Irlando.
• 13ma di aprilo - Iran atakas Israel per senpilotisti aviacili, pos ke Israel bombardis Iranan ambasadeyo en Damaskus dum la komenco di la monato.
• 16ma di aprilo - Adminime 32 personi mortas pro pluvegi en la regiono di Persiana gulfo, qui efektigas rapida inundadi.^[55]
• 8ma di mayo - Gordana Siljanovska-Davkova divenas l'unesma prezidantino di Norda Makedonia, pos ke centra-sinistrana partisi perdas l'elekti.^[56]
• 15ma di mayo - Robert Fico, chefministro di Slovakia, subisas atento per pafo dum renkontro kun suporteri che urbo Handlová^[57].
• 22ma di mayo - Norvegia, Hispania e Republiko Irlando agnoskas Palestinana stato.
• 24ma di mayo - Ter-glitado en Papua-Nova-Guinea produktas adminime 2 mil morti e cirkume 670 plusa homi desaparinta.^[58]
• 2ma di junio - En Mexikia eventas prezidantal elekti, e Claudia Sheinbaum, kandidatino suportita dal prezidanto Andrés Manuel López Obrador, elektesas kom l'unesma prezidantino di la lando.
• 12ma di junio - En Kuwait-Urbo, incendio che lojeyo por exterlandana laboristi produktas 50 morti e 40 plusa homi vundita.^[59]
• 24ma di junio - En Hwaseong, provinco Gyeonggi, Sud-Korea, incendio che fabrikerio di baterii ek litio produktas 22 morti e 2 plusa homi vundita.^[60]
• 25ma di junio - Mili di demonstreri atakas e brulas Keniana parlamento en Nairobi, e 19 personi mortas, e 200 plusa homi vundesas. Plu kam 130 plusa homi arestesas da polico dum konflikti.^[61]
• 26ma di junio - En Bolivia, militisti invadas prezidantala palaco en La Paz probanta sensucese facar stato-stroko. La komandinto di sediciva militisti, generalo Juan José Zúñiga, arestesas. Entote 12 civili vundesas e 21 militisti arestesas.^[62]
• 2ma di julio - En Hathras, Uttar Pradesh, India, fugo-paniko dum religioza festo produktas 123 morti.
• 2ma di julio - En Nederlando, Dick Schoof divenas chefministro.
• 4ma di julio - Eventas parlamental elekti che Unionita Rejio. Konservemi vinkesas da Laboristi unesmafoye depos 2005 en Anglia, ed unesmafoye depos 2010 en Skotia.
• 5ma di julio - Volkani Etna e Stromboli eruptas en Italiana insulo Sicilia, e l'aeroportuo Catania-Fontarossa mustas klozesar.^[63]
• 5ma di julio - Keir Starmer, de Laboristala partiso, divenas chefministro dil Unionita Rejio.
• 13ma di julio - Donald Trump subisas atento kontre ilua vivo kande diskursanta kom kandidato a prezidanteso di Usa en Butler, Pensilvania. Trump vundesas en lua dextra orelo, e l'atakero, Thomas Matthew Crooks, mortigesas da un ek la membri di Usana Sekreta Servado.^[64]
• 19ma di julio - Falio en aktualigo di sekureso-programo developita da Usana kompanio CrowdStrike Inc. por Microsoft produktas disrupto en la funcionado di cirkume 8,5 milion komputatori* qui uzas funcionanta sistemo Microsoft Windows. La falio, qua kreis tale nomizita "blua skreno di la morto" afektis komputatori en aeroportui, banki, hospitali e televiziono-kanali.^[65]
• 21ma di julio - Pro saneso-motivi, Joe Biden decidas renuncar lua kandidateso a rielekto por prezidanto di Usa.^[66]
• 22ma di julio - Terglitadi produktas 229 morti en Geze Gofa, Etiopia.
• 26ma di julio - En Francia, kriminoza incendii afektas ferovoyala transporto, nome per treni di granda rapideso ante l'inauguro-ceremonio dil Olimpiala Ludi en Paris.
• 26ma di julio til la 18ma di agosto - Triesmafoye en la historio, Olimpiala Ludi eventas en Paris, Francia.
• 28ma di julio - En Venezuela, Nicolás Maduro deklaras sua vinko en prezidantal elekto, tamen kelka Sud-Amerikana landi ne agnoskas to. Konseque, Venezuelana guvernerio suspendas diplomacala relati kun li.
• 4ma di agosto - En Bangladesh, chefministrino Sheikh Hasina Wazed anuncas elua renunco pos intensa populala protesti.^[67]
• 9ma di agosto - Aviono ATR 72 de Braziliana kompanio Voepass Linhas Aéreas falas proxim rezidal areo che municipo Vinhedo, stato Sao Paulo, e nulu ek la 62 personi en nave transvivas.^[68]
• 11ma di agosto - Ukrainana prezidanto Volodimir Zelenski anuncas ke Ukrainan armeo komencabis atako che provinco Kursk, en Rusia. Ye la sama dio, Rusia anuncas ke 76 mil personi evakuesis de la regiono.^[69]
• 12ma di agosto - NASA anuncas ke datumi kolektita da kosmosondilo InSight konfirmis l'existo di liquida aquo en Marso, de 10 til 20 km sub la surfaco^[70].
• 15ma di agosto - Sekureso-servado di Ukraina arestas 102 militisti Rusa kom militala kaptiti, pos ke li kapitulacas^[71].
• 17ma di agosto - Malgre nekompleta, Nusantara inauguresas kom chefurbo di Indonezia. La ceremonio homajanta la nedependo di la lando unesmafoye eventas en la nova chefurbo^[72].
• 17ma di agosto - Milito en Sudan: En Galgani, Sudan, adminime 85 personi mortas dum kriminoza incendii e spoliado meze tumulto, pos atako da paramilitisti* de la Trupi por Rapida Atako.^[73]
• 21ma di agosto - En Iran, omnibuso transportanta Pakistanana shia pilgrimanti qui iris a pilgrimo Arba'in en Karbala, Irak, kolizionas e renversas, produktanta 28 morti e 23 plusa homi vundita.^[74]
• 22ma di agosto - En Shiroro, Nigeria, 13 farmisti mortigesas dum atako atribuita a grupo Boko Haram.^[75]
• 28ma di agosto til la 8ma di septembro - Paralimpiala Ludi eventas en Paris.
• 29ma di agosto - Ciklono Shanshan frapas prefektio Kagoshima en Kyushu, Japonia, per venti qui atingis 215 km/h. Adminime 3 personi mortas, e plu kam 250 mil rezideyi privacesas di elektro. Toyota e Nissan suspendas produktado en fabrikerii di la regiono.
• 2ma di septembro - Supera Korto di Brazilia decidas blokusar interretala platformo X (olim Twitter) pos diversa demandi, ignorita da platformo, por removar kontenaji kalumnioza e falsa novaji, e pos ke Elon Musk refuzis indikar reprezentanto legala di la platformo en Brazilia.
• 17ma til la 18ma di septembro - Per du ciberataki*, 32 personi mortigesas e 3200 plusa homi vundesas kande mesajili e komunikili uzita da membri de Hezbollah explozas. On judikas ke la Sekreta Servado di Israel esis l'exekutanto dil ciberataki*.
• 21ma di septembro - Adminime 51 personi mortas e 20 plusa homi vundesas pro explozo en mineyo di karbono proxim Tabas, Iran^[76].
• 27ma di septembro - Uragano Helena frapas Usana stati Florida, Georgia, Sudal Karolina e Tennessee per venti qui atingis 225 km/h, produktanta adminime 40 morti e lasanta plu kam 4 milion domi ed entraprezi sen elektro.^[77]
• 27ma di septembro - Israelan avioni bombardas Beirut, Libano, produktanta adminime 6 morti e vundanta 91 plusa homi.^[78]
• 30ma di septembro - Unionita Rejio divenas l'unesma lando de G7 qua eliminas komplete l'uzo di karbono por produktar elektro, pos 142-yar-uzo.
• 1ma di oktobro - Du Palestinani pafas kontre pediranti en Jaffa, Israel e produktas adminime 7 morti e 17 plusa homi vundita.
• 3ma di oktobro - Batelo kulbutas che lago Kivu, en Demokratial Republiko Kongo, ed adminime 78 personi dronas su.^[79]
• 4ma di oktobro - Inundadi e terglitadi en Jablanica, Bosnia e Herzegovina, produktas 16 morti.^[80]
• 10ma di oktobro - Adminime 10 personi mortas pro tornadi efektigita da uragano Milton en Usana stato Florida.^[81]
• 20ma di oktobro - Eventas plebicito en Moldova, questionanta se la konstituco di la lando mustus modifikesar por ke la lando adherez al Europana Uniono, ed "yes" recevas 50,38% ek la voti.^[82]
• 24ma di oktobro - Tropikala tempesto Trami frapas la nordo di Luzon, Filipini, e produktas adminime 76 morti. Adminime plusa 320 000 personi mustas evakuesar.^[83]
• 25ma di oktobro - Avional aktaki Israelana an la nordo di Gaza produktas 72 morti, inkluzinte adminime 38 personi en Khan Younis.
• 26ma di oktobro - Israel lansas aeral atako noktala kontre Iran. Iranana statala komunikilaro raportas explozi en Tehran e Karaj, e la morto di 4 soldati.
• 27ma di oktobro - En Uruguay eventas general elekti por la Chambro di Reprezentanti, Senato, e l'unesma votado por prezidanto. Centro-sinistrana koalisuro Frente Amplio recevas 43,94% ek la voti, kontre ke centro-dextrana partiso Partido Nacional recevas 26,77% de la voti por la Chambro di Reprezentanti, e 28,15% de la voti por Senato. Yamandú Orsi, de Frente Amplio, disputos kontre Álvaro Delgado, de Partido Nacional.
• 29ma di oktobro - Adminime 93 Palestinani mortigesas e 40 restas desaparinta pos aeral atako Israelana kontre rezidala edifico en Beit Lahia, norde de Gaza-strio^[84].
• 30ma di oktobro - Adminime 95 personi mortas e doceni desaparas pos severa inundadi che Autonoma Regiono Valencia, en Hispania.^[34]
• 31ma di oktobro - tifono Kong-rey frapas Taiwan. Kun diametro di plu kam 500 kilometri, ol divenis la maxim granda tifono qua frapis la insulo en 30 yari.^[33]
• 31ma di oktobro - Nord-Korea lansas balistikala misilo kun kapaceso por atingar Usana teritorio.^[85]
• 2ma di novembro - Indiana soldati mortigas tri rebeli en du separita pafadi en Anantnag, Jammu e Kashmir. Dum la pafadi, 4 soldati vundesas.^[86]
• 5ma di novembro - Eventas prezidantal elekto en Usa, e Donald Trump vinkas ol. Depos 1892, to esas la duesma foyo en la historio di Usa ke ula kandidato elektesas prezidanto duesmafoye nesequante.^[87]
• 7ma di novembro - Invado di Ukraina da Rusia: Atako per "inteligenta bombi" Rusa en rezidal areo di Zaporijjia, Ukraina, produktas 4 morti.^[88]
• 9ma di novembro - Suocidant-atako per bombo che ferovoyala staciono di Quetta, Balochistan, Pakistan, produktas adminime 26 morti. L'atento organizesis dal Armeo por Liberigo di Balochistan, unesmafoye an la centrala quartero di Quetta.^[89]
• 12ma di novembro - Adminime 14 personi mortas e 15 plusa homi vundesas pro Israelan aeral atako en Ain Yaaqoub, norda Libano.^[90]
• 13ma di novembro - Aeral atako Israelana an suda Beirut, Libano, produktas adminime 6 morti e 15 plusa homi vundita.^[91]
• 13ma di novembro - Che urbo Brasília, individuo lansas du rudimenta bombi facita ek piroteknaji kontre l'edifico di la Suprega Federala Tribunalo di Brazilia e kontre statuo avan ol. Pose ilu suocidas, exploziganta piroteknaji kontre lua kapo.
• 14ma di novembro - Che urbo Chancay, Peru, inauguresas granda portuo kun financala koloko Chiniana, kun skopo faciligar la komerco kun Popul-Republiko Chinia.^[92]
• 16ma di novembro - Tropikala tempesto Man-yi divenas tifono "kategorio 5" che skalo Saffir-Simpson, frapanta provinco Catanduanes, en Filipini, per venti qui atingis 260 km/h.^[37]
• 16ma di novembro - Arjentinia imperas l'aresto di 61 Braziliani vivanta en la lando, akuzita pri partopreno en l'atako kontre Braziliana Kongreso e la Supera Tribunalo Federala ye la 8ma di januaro 2023.^[93]
• 21ma di novembro - Internaciona kriminala korto lansas arest-impero kontre Israelana chefministro Benjamin Netanyahu, Israelana ministro pri defenso Yoav Gallant, e Mohammed Deif, militala chefo di Hamas, pro milito-krimini e krimini kontre la homaro dum la milito Israel-Hamas.^[94]
• 24ma di novembro - Eventas duesma balotado por prezidanto en Uruguay, e Yamandú Orsi elektesas prezidanto.^[95]
• 26ma di novembro - Israelana chefministro Benjamin Netanyahu anuncas ke pafo-ceso establisesis kun grupo Hizbola en Libano.

 

• 1ma di januaro - Basdeo Panday, chefministro di Trinidad e Tobago (n. 1933)^[96]
• 4ma di januaro - David Soul, Usana-Britanian aktoro e kantisto (n. 1943)
• 4ma di januaro - Glynis Johns, Britaniana aktorino (n. 1923)
• 5ma di januaro - Mário Zagallo, Braziliana futbalisto (n. 1931)^[97]
• 7ma di januaro - Franz Beckenbauer, Germana futbalisto (n. 1945)^[98]
• 22ma di januaro - Arno Penzias, Usana fizikisto, Nobel-laureato (n. 1933)^[99]

 

• 23ma di januaro - Frank Farian, Germana muzikala produktisto, kompozisto e kantisto (n. 1941)^[100]
• 4ma di februaro - Hage Geingob, prezidanto e chefministro di Namibia (n. 1941)^[101]
• 5ma di februaro - Dries van Agt, chefministro di Nederlando (n. 1931)
• 6ma di februaro - Sebastián Piñera, prezidanto di Chili (n. 1949)^[102]
• 6ma di februaro - John Bruton, chefministro di Republiko Irlando (n. 1947)^[103]
• 10ma di februaro - Edward Lowassa, chefa ministro di Tanzania (n. 1953)
• 11ma di februaro - Kelvin Kiptum, Kenian atleto (n. 1999)

 

• 16ma di februaro - Alexei Navalni, Rusa politikisto e aktivisto kontre korupteso (n. 1976)
• 21ma di februaro - Roger Guillemin, Franca endokrinologiisto, Nobel-laureato (n. 1924)^[104]
• 28ma di februaro - Nikolai Rijkov, Rusa politikisto (n. 1929)
• 29ma di februaro - Ali Hassan Mwinyi, prezidanto di Tanzania (n. 1925)^[105]

 

• 29ma di februaro - Brian Mulroney, chefministro di Kanada (n. 1939)^[106]
• 29ma di februaro - Paolo Taviani, Italiana cinematografisto, un ek la fratuli Taviani (n. 1931)
• 1ma di marto - Iris Apfel, Usan aferisto, interior-konceptisto e vest-ikono (n. 1921)
• 1ma di marto - Akira Toriyama, Japoniana desegnisto di manga (n. 1955)
• 3ma di marto - Agbéyomé Kodjo, chefministro di Togo (n. 1954)
• 8ma di marto - Herbert Kroemer, German-Usana fizikisto, Nobel-laureato (n. 192

 

• 14ma di marto - Frans de Waal, Nederlandana biologo (n. 1948)
• 29ma di marto - Louis Gossett jr., Usan aktoro (n. 1936)
• 2ma di aprilo - Maryse Condé, Franca-Guadelupana skriptistino (n. 1934)
• 5ma di aprilo - Mahammed Dionne, chefministro di Senegal (n. 1959)
• 8ma di aprilo - Peter Ware Higgs, Britaniana fizikisto, Nobel-laureato (n. 1929)

 

• 10ma di aprilo - O. J. Simpson, Usan aktoro e ludisto di Usana futbalo (n. 1947)
• 10ma di aprilo - Edward Lowassa, chefa ministro di Tanzania (n. 1953)
• 20ma di aprilo - Gediminas Kirkilas, chefministro di Lituania (n. 1951)^[107]
• 5ma di mayo - César Luis Menotti, Arjentiniana futbalisto ed entrenisto (n. 1938)
• 9ma di mayo - Roger Corman, rejisisto e film-produktisto (n. 1926)
• 13ma di mayo - Alice Munro, Kanadana skriptistino (n. 1931)
• 19ma di mayo - Ebrahim Raisi, Iranana shia kleriko, yuristo, politikisto ed 8ma prezidanto di Iran (n. 1960)
• 23ma di mayo - Morgan Spurlock, Usana cinematografisto (n. 1970)
• 3ma di junio - Brigitte Bierlein, kancelerino di Austria (n. 1949)

 

• 11ma di junio - Françoise Hardy, Franca kantistino ed aktorino (n. 1944)^[108]
• 18ma di junio - Anouk Aimée, Franc aktorino (n. 1932)
• 1ma di julio - Ismail Kadare, Albaniana skriptisto (n. 1936)

 

• 7ma di julio - Bengt Ingemar Samuelsson, Sueda biokemiisto, Nobel-laureato (n. 1934)^[109]
• 11ma di julio - Shelley Duvall, Usan aktoro e film-produktisto (n. 1949)
• 12ma di julio - Bill Viola, Usan artisto (n. 1951)
• 12ma di julio - Ruth Westheimer, Usana-juda konsilisto pri sexualeso, terapiisto, aktoro e skriptisto (n. 1928)
• 13ma di julio - Shannen Doherty, Usan aktorino (n. 1971)
• 19ma di julio - Nguyễn Phú Trọng, prezidanto di Vietnam (n. 1944)
• 22ma di julio - John Mayall, Britaniana kantisto, muzikisto e kompozisto (n. 1933)^[110]
• 31ma di julio - Ismail Haniya, politikala duktero di Hamas (n. 1963)
• 4ma di agosto - Tsung-Dao Lee, Chinian-Usana fizikisto, Nobel-laureato (n. 1926)^[111]
• 14ma di agosto - Gena Rowlands, Usan aktorino (n. 1930)

 

• 18ma di agosto - Alain Delon, Franc aktoro (n. 1935)^[112]
• 25ma di agosto - Selim Hoss, chefministro di Libano (n. 1929)^[113]
• 27ma di agosto - Juan Izquierdo, Uruguayana futbalisto (n. 1997)^[114]
• 30ma di agosto - Tuheitia Paki, rejo dil populo Maori (n. 1955)
• 5ma di septembro - Sérgio Mendes, kantisto, kompozisto e pianisto (n. 1941)
• 9ma di septembro - James Earl Jones, Usana cinem-aktoro (n. 1931)

 

• 11ma di septembro - Alberto Fujimori, exprezidanto di Peru (n. 1938)^[115]
• 15ma di septembro - Tito Jackson, Usana kantisto (The Jacksons) (n. 1953)^[116]
• 18ma di septembro - Salvatore Schillaci, Italiana futbalisto (n. 1964)
• 20ma di septembro - Ibrahim Akil, Libanana membro di Hizbola (n. 1962)
• 22ma di septembro - Fredric Jameson, Usana filozofo e literaturala kritikisto (n. 1934)
• 27ma di septembro - Maggie Smith, Britanian aktorino (n. 1934)
• 28ma di septembro - Kris Kristofferson, Usana kantisto, kompozisto ed aktoro (n. 1936)
• 30ma di septembro - Ken Page, Usana komediisto e cinem-aktoro (n. 1954)
• 3ma di oktobro - Hashim Safi al-Din Libanana shia kleriko (n. 1964)
• 5ma di oktobro - Badruddoza Chowdhury, prezidanto di Bangladesh (n. 1930)

 

• 7ma di oktobro - Cissy Houston, Usana kantistino (n. 1933)^[117]
• 14ma di oktobro - Philip Zimbardo, Usana psikologo (n. 1933)
• 15ma di oktobro - Antonio Skármeta, Chiliana skriptisto (n. 1940)
• 16ma di oktobro - Liam Payne, Britaniana kantisto (One Direction) (n. 1993)^[118]
• 16ma di oktobro Yaya Sinwar, chefo di Hamas (n. 1962)
• 17ma di oktobro - Andrzej Viktor Schally, Polona-Usana mediko, Nobel-laureato (n. 1926)
• 17ma di oktobro - Mitzi Gaynor, Usan aktorino e dansistino (n. 1931)
• 20ma di oktobro - Fethullah Gülen, Turka islamana filozofo (n. 1941)
• 21ma di oktobro - Paul Di'Anno, Britaniana muzikisto (Iron Maiden) (n. 1958)
• 23ma di oktobro - Leon Neil Cooper, Usana fizikisto, Nobel-laureato (n. 1930)
• 24ma di oktobro - Alphonse Poaty-Souchlaty, chefministro di Republiko Kongo (n. 1941)
• 25ma di oktobro - Phil Lesh, Usana muzikisto (Grateful Dead) (n. 1940)^[119]
• 3ma di novembro - Quincy Jones, Usana muzikisto, kompozisto, kantisto e muzikala produktisto (n. 1933)^[120]
• 9ma di novembro - Ram Narayan, Indiana muzikisto (n. 1927)^[121]
• 14ma di novembro - Peter Sinfield, Britaniana poeto, kompozisto e muzikisto (King Crimson) (n. 1943)
• 22ma di novembro - Serge Vohor, chefministro di Vanuatu (n. 1955)^[122]

• Fiziko: John J. Hopfield, Geoffrey E. Hinton^[123]
• Kemio: Demis Hassabis, John Michael Jumper^[124]
• Fiziologio o Medicino: Victor Ambros, Gary Ruvkun^[125]
• Literaturo: Han Kang^[126]
• Paco: Organizuro Nihon Hidankyo^[127]
• Ekonomiko: Daron Acemoğlu, Simon H. Johnson, James Alan Robinson^[128]