Jamaika

Jamaika
Commonwealth of Jamaica
Standardo di Jamaika	Blazono di Jamaika
Nacionala himno:
Jamaica, Land We Love
Urbi:
Chefurbo:	Kingston
· Habitanti:	600 000 (2005)
Precipua urbo:	Kingston
Lingui:
Oficala lingui:	Angla
Guvernerio:
Tipo:	Monarkio
· Rejino:	Charles la 3ma
· Chefministro:	Andrew Holness
Surfaco: (166ma maxim granda)
· Totala:	10 991 km²
· Aquo:	1,5 %
Habitanti: (140ma maxim granda)
· Totala:	2 820 982[1] (julio 2017)
· Denseso di habitantaro:	256,7 hab./km²
Plusa informi:
Valuto:	Dolaro di Jamaika
Veho-latero:	sinistre
ISO:	JM
	JAM
	388
Reto-domeno:	.jm

Jamaika esas insulo e stato en Karibia, jacanta cirkume 145 km sude de Kuba e cirkume 191 km weste de Hispaniola. Ol esas maxime longa de 234 km e maxime larja de 80 km, e lua tota surfaco esas 11 mil km².

Jamaika jacas en Karibia. La vorto Jamaika originas di Xamayca, vorto en linguo Arawak, signifikante "lando di ligno e di aquo".

Bazala fakti pri Jamaika

Indijeni del etnii Arawak e Taino habitis Jamaika kande Cristoforo Colombo deskovris l'insulo en 1494. La maxim multa habitanti vivis sude del insulo. Indijeni Taino ankore habitis l'insulo kande Britaniani konquestis ol^[2]. Colombo revendikis l'insulo por Hispania en 1494, e posible ilu desembarkis en la regiono nun nomizita Discovery Bay. En 1534 Hispani fondis l'urbo "Villa de la Vega" - nun Spanish Town - qua divenis chef-urbo di la kolonii Hispana e pose di Britaniana til la 19ma yarcento.

Dum 100 yari, de 1555 til 1655, l'insulo subisis ataki da pirati, exemple Henry Morgan. En 1654 Oliver Cromwell sendis expediciono a Karibia komandita dal Angla admiralo William Penn e dal generalo Robert Venables. Fine en 1655 li sizis Jamaika e konquestis lasta Hispana fuorto.^[3] Pos 1670 la pirateso suportita da Anglia komencis desaparigar, pos ke Hispana imperio renuncis kontrolar l'Angla konquesti.

En 1660 vivis en Jamaikana 4 500 blanki e 1 500 negri, e maxim frue la yari 1670a, la negra habitantaro superiris la blanka en nombro di personi.^[4]

Dum la sequanta 200 yari Jamaika divenis un ek la precipua produkteri di sukro de sukrokano de la mondo, ed omnayare de 1820 til 1844 ol produktis 77 000 tuni di sukro. Kun la fino di la sklaveso en 1807, Unionita Rejio komencis importar Chiniani e Indiani kom aprentis-kontraktisti por verkar en la plantacerii.

Jamaika nedependanteskis de Unionita Rejio ye la 6ma di agosto 1962. Lua unesma chefministro esis Alexander Bustamante, konservema. Dum la sequanta 10 yari pos la nedependo, l'ekonomio di Jamaika kreskis cirkume 6% omnayare, danko a bauxito, turismo ed industrio, dum tri konservema administradi: Bustamante, Donald Sangster e Hugh Shearer. Quankam la granda kresko, la koncentro di revenuo augmentis, e la povri de l'urbi ne recevis benefici de la kresko.

Jamaika esas parlamentala monarkio. La chefo di stato esas Charles la 3ma di Unionita Rejio, reprezentata da la generala guvernisto Kenneth Hall. La chefo di guvernerio esas la chefministro, nun Andrew Holness. La konstituco di Jamaika skribesis ed adoptesis en 1962, kande la lando nedependanteskis.

La Parlamento havas du chambri. La Senato havas 21 membri indikita da la generala guvernisto, kontre ke la Chambro di Deputati havas 63 membri qui elektesas dal populo por 5 yari. Jamaika tradicionale havas du partisi: People's National Party (PNP) e Jamaica Labour Party (JLP).

La judiciala povo influesis dal Britaniana judiciala sistemo. La Korto di Apelo esas la maxim alta korto di la lando. Kurioze, questioni koncerne l'uzo di pafili (inkluzite la nelegala posedo di pafili o municioni) judiciesas en korto specaligata, nomizita "Gun Court".

Jamaika esas la 3ma maxim granda insulo di Karibia. Ol jacas inter la latitudi 17° e 19° N ed inter la longitudi 76° e 79° W. Lua precipua urbi esas Kingston, Portmore, Spanish Town, Mandeville, Ocho Ríos, Port Antonio, Negril, e Montego Bay. La portuo di Kingston esas la 7ma maxim granda naturala portuo del mondo.

Lua klimato esas tropikala varma e humida, malgre ke en alta monti la klimato esas mez-varma. Kelkafoye, forta uragani efektigas serioza domaji, exemple uragani Charlie (en 1951) e Gilbert (en 1988) qui produktis multa morti.

Blue Mountains esas mikra montaro an l'insulo. Lua maxim alta monto esas Blue Mountain Peak, kun 2 256,1 m di altitudo. La du maxim longa fluvii dil insulo esas la fluvio Rio Minho (longa de 92,8 km) e la fluvio Black River (longa de 53,4 km). Apud Black River existas la maxim vasta marsh-lando de Karibia, Lower Morass.

Turismo e minado esas la precipua ekonomial agadi dil insulo. Cirkume 1.3 milion turisti vizitas la lando omnayare.

Segun statistiki de The World Factbook por 2023, Jamaika havis 2 820 982 habitanti. La maxim multa (92,1%) esas negri, segun statistiki de 2011. Mestici di blanki e negri esas 6,1%, Estal Indiani esas 0,8%, altri 0,4%, e 0.7% ne deklaris.^[1]

L'oficala linguo di la lando esas Angla. La dialekto Jamaikana dil Angla linguo parolesas en familiala situesi.

La religio kun maxim granda nombro di adepti esas diversa branchi protestanta, por 64,8% ek la habitantaro. Cirkume 2,2% esas katoliki, 1,9% esas testi di Jehova, 1,1% esas Rastafariani, 6,5% praktikas altra religii, 21,3% ne havas religio, e 2,3% ne informis (segun statistiki de 2011).^[1]

Kun origini dum la yari 1930a, la religiala movado Rastafari influabas la kulturo Jamaikana de ca epoko til nun. Rastafari esas monoteista religio, fondata sur l'Anciena e la Nova Testamenti, nome la Libro di Apokalipso.^[5] Tamen, la granda difero inter Rastafari-ismo e la religii Judala, Kristanala ed Mohamedana esas ke Rastafari kredas en la divineso dil imperiestro Haile Selassie de Etiopia.

La muzikala jenri reggae, ska, rocksteady, dancehall ed altri originis en Jamaika. L'insulo ank esis importanta por la developo di punk rock, tra reggae e ska. Bob Marley, Peter Tosh, Lee "Scratch" Perry, Gregory Isaacs, Shabba Ranks ed altra reggae-artisti naskis en l'insulo.

Pri literaturo, importanta nomo esis H. G. de Lisser, naskinta en l'urbeto Falmouth, qua skriptis pri la ambiento dil insulo en multa ek lua noveli. Altra importanta nomo esis la jurnalisto e novelisto Roger Mais (1905-1955). La jurnalisto Marlon James, naskinta en 1970, recevis la Premio Man Booker Prize, pro la novelo A Brief History of Seven Killings de 2014.

La cinemo Jamaikana developesis pos la yari 1960a. Jimmy Cliff esis la precipua aktoro di la cinematografuro The Harder They Come, qua helpis dissemar la muzikala jenro reggae tra la mondo.

Pro Britanian influo, la maxim populara sporto esas kriketo. Importanta kriketisti, exemple George Headley, Courtney Walsh e Michael Anthony Holding, naskis ibe. Tamen, la maxim multa internaciona sportala sucesi di Jamaikana sportisti eventabas en atletismo,^[6] exemple l'atleti Usain Bolt, Yohan Blake, Donald Quarrie, Elaine Thompson, Shelly-Ann Fraser-Pryce, Asafa Powell, Arthur Wint (l'unesma Jamaikan atleto qua ganis ora medalio Olimpiala), edc.

Jamaika anke produktis multa amatora e profesionala boxisti, inkluzite Mike McCallum, qua ganis arjenta medalii dum Tot-Amerika Ludi di 1979, e Trevor Berbick, qua ganis bronza medalio dum la Tot-Amerika Ludi di 1975. Futbalo e kavala-kurado ank esas populara sporti. Jamaika partoprenis la Mondala Kupo di Futbalo nur unfoye, en 1998.