Nikola Tesla
Nikola Tesla —serbieraz: Никола Тесла— (Smiljan, Kroazia, orduan Austria-Hungaria, 1856ko uztailaren 10a - New York, Ameriketako Estatu Batuak, 1943ko urtarrilaren 7a) asmatzailea, ingeniari elektrikoa, ingeniari mekanikoa, fisikaria eta futurista izan zen. Argindar komertzialaren sorreraren sustatzaile nagusietako bat. XIX. mendearen bukaeran eta XX. mendearen hasieran elektromagnetismoaren eremuan egin zituen asmakuntzek oso ezagun egin zuten. Teslaren patenteek eta haren lan teorikoak korronte alternoaren bidezko argindar sistema modernoen oinarriak ezarri zituzten, banaketa elektrikoaren sistema polifasikoa uztartuz, eta korronte alterno bidezko motorra ere bai, Bigarren Industria Iraultzaren oinarri.
Biografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Nikola Tesla Smiljan herrian jaio zen, Austria-Hungariako Inperioan, Gospić herritik gertu, gaur egungo Kroazian, 1856ko uztailaren 10ean. Guraso serbiarrak izan zituen; aita Milutin Tesla, eliza ortodoxoko apaiza zen, agian Tara ibaiaren arroko klan serbiarren batetik etorria edo Herzegovinako jauntxoa zen Pavle Orlović10ren tarterikoa. Ama, berriz, Đuka Mandić zen, Lika eta Banijan bizi zen familia batekoa, baina Kosovotik etorria. Emakumeak etxerako tresna ugari egin zituen bere kabuz eta, irakurtzen ikasi ez bazuen ere, serbiar poema asko zekizkien buruz.
Nikola bost senideetatik laugarrena izan zen. Anaia zaharrago bat izan zuen, Dane, zaldi istripuz hil zitzaiona Nikolak 9 urte zituenean, eta 3 arreba: Milka, Angelina eta Marica.
1862an, Nikolaren familia Gospićera lekualdatu zen eta Tesla Karlovaceko Gymnasium Karlovac eskolara joan zen. Lau urteetako ikasketak 3 urtetan bukatuko zituen.
1875ean, Grazeko unibertsitatera joan zen ingeniaritza elektrikoa ikastera. Hantxe hasi zen korronte alternoaren erabilerak ikertzen.
1878ko abenduan, Graz utzi eta familiarekin harremanik gabe geratu zen. Ito zen zurrumurrua era zabaldu zen lagunen artean. Mariborrera joan zen, gaurko Eslovenian, eta hantxe izan zuen bere lehen lana, ingeniari baten laguntzaile. Urtebete aritu ondoren, nerbiotatik gaixotu zen eta, aitaren aholkuei jarraituz, 1880ko udan, Pragako Carolina unibertsitatera joan zen. Ernst Machen eragina jaso zuen, baina urtebetera aita hil zitzaion bezain pronto, unibertsitate hau ere utzi egingo zuen.[1][2]
Asko irakurtzen zuen eta liburu osoak ikasten zituen buruz. Bere autobiografian esan zuenez, txikitatik izan zituen haluzinazioak eta burutik ezin kendurik zeukan hitz bat edo ideiaren baten inguruan izan ohi ziren. Beste batzuetan, buruketaren baten emaitza etortzen zitzaion horrela.
1880an, Budapestera joan zen lanera, Tivadar Puskásen aginduetara egongo zen telegrafo konpainia batera. Han ezagutu zuen Nebojša Petrović Austrian bizi zen asmatzaile serbiar gaztea. Ez ziren denbora asko elkarrekin egon, baina energia jarraia lortzeko turbina bikiak erabiltzen zituen proiektu batean elkarlanean aritu ziren. 1881ean Budapesten zentral telefonikoa irekitzerako, Tesla konpainiako elektrikoen buruzagi zen, jada, eta, geroago, herrialde hartako lehen sistema telefonikoaren ingeniari izango zen. Telefono errepikagailu edo anplifikadorea ere garatu zuen, zenbaiten ustez, lehen bozgorailua.
Frantzia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1882an, Tesla Parisera joan zen Thomas Alva Edisonen konpainiatako bat zen Continental Edison Companyn ingeniari izateko. Ameriketatik ekarritako ekipo elektrikoari hobekuntzak egiteko helburua zuen. Bere hitzei jarraituz, urte horretan bertan asmatu zuen indukzio motorea, eta eremu magnetiko birakaria erabiltzen zituzten gailuak hasi zan garatzen, zeintzuen batenteak jaso baitzituen 1888an.
Handik gutxira, ordea, amets gaizto batek esnatu zuen Tesla, ama hil zitzaiola jakinaraziz. Asmatzailea gaixotu egin zen erabat eta Gospićen eta, amaren jaioterritik gertu, Gračac inguruko Tomingaj etxean 3 bat astez egon behar izan zuen sendatu zen arte.
AEB
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1884ko ekainean, Tesla AEBetara iritsi zen, New Yorkera. Charles Batchelorren gomendio gutun bat zeraman gainean Thomas Edisonentzako. Horrela zioen Batchelorrek:
| « | Bi gizon handi ezagutzen ditut. Bat zu zara. Bestea, gazte hau. | » |
Edisonek Edison Machine Worksen lan egiteko kontratua egin zion Teslari. Ingeniari elektriko xumea zen hasieran, baina berehala hasi zen nabarmentzen konpainian zeuden arazo larrienak konpondu zituelarik. Edisonen konpainiaren korronte zuzena erabiltzen zituzten sorgailuak goitik behera aldatzeko enkargua eskaini zioten. Teslaren hitzetan, 50.000 dolar eskaini zioten garai hartan lan horren ordainetan, baina 1885ean, Nikolak bere sariaz galdetu zuenean, Edisonek zera esan omen zion:
| « | Tesla, gaizki ulertu duzu gure estatubatuar umorea! | » |
Oso bestelakoa izan zen emaitza, astean 18 dolar besterik ez baitzuen kobratzen eta, neurri horretan, 53 urte beharko zituen espero zuen dirua lortzeko. Astean 25 dolarrera arteko soldata igoera eskatu zuen, baina ukatu egin zioten eta Nikolak alde egin zuen lan hartatik.
Lan beharrean, Edisonen konpainiarentzako zuloak egiten aritu zen eta, denbora horretan, sistema polifasikoan kontzentratu zen.
1886an, bere konpainia propioa eraiki zuen, Tesla Electric Light & Manufacturing. Lehen inbertsoreek ez zuten Teslaren korronte alternoko motorraren garapenaren ideian sinetsi eta ordezkatu egin zuten.
1886tik 1887ra bitarte, New Yorken aritu zen langile, hurrengo proiektua garatu nahian.
1887an eraiki zuen lehen indukzio motorea, eskobilarik gabekoa eta korronte alternoak elikatua. 1888an aurkeztu zuen American Institute of Electrical Engineers erakundean. Urte hartan bertan, Tesla harila garatu zuen eta George Westinghousekin hasi zen lanean Westinghouse Electric & Manufacturing Company'sek Pittsburghen zituen laborategietan. Westinghousek arreta jarri zuen distantzia luzeetan korronte alternoa transimitu zezaketen sistema polifasikoen ideietan.
1887ko apirilean, Tesla X izpiak izena eman zitzaion lanean hasi zen, bere hodi hutsa erabiliz. Besteekin zuen desberdintasuna zera zen: ez zuen elektrodo hartzailerik, gaur Bremsstrahlung izena ematen zaion fenomenoa. 1892rako, gero Wilhelm Röntgenek ere ikusiko zuen X izpiek azalean eragiten zuen kalteaz ohartu zen.
1891ko uztailaren 30ean, 35 urte zituenean, estatubatuar hiritar egin zuten. New Yorken ezarri zuen laborategia eta erresonantzia mekanikoarekin esperimentatu zuen eta polizia behin baino gehiagotan etorri zitzaion egiten zuen zaratagatik.
36 urte zituenean, elikagai polifasikoarekin erlazionatutako lehen patenteak esleitu ziren eta Nikolak eremu magnetiko birakariaren ikerketekin jarraitu zuen.
1892tik 1894ra bitartean, lehendakariordea izan zen American Institute of Electrical Engineers erakundean.
1893tik 1895era, frekuentzia altuko korronte alternoa ikertzen aritu zen. Milioi voltioko ACa egin zuen, Teslaren bobina konikoa erabiliz. Logurea eragiten zuen makina asmatu zuen, hari gabeko deskarga lanparak, energia elektromagnetikoko transimisioak eta lehen irratitrasmisorea eraiki zuen.
1893an, Misurin irratikomunikazioei buruzko erakustaldia egin zuen eta mikrouhinen erradiazioa ikertu zuen. Urte horretan, Chicagoko Erakusketa Unibertsalean, eraikin bat erakusketa elektrikoei dedikatua zegoen lehen aldiz. Tesla eta Westinghousek korronte alternoz argitu zuten erakusketa. Lanpara fluoreszente eta Teslaren nodo bakarreko bonbillak ere erakutsi zituzten.
Aldi berean, Teslak eremu magnetiko birakariaren printzipioak eta indukzio motorra esplikatu zituen.
1895ean, Teslaren sorgailua deritzona garatu zuen eta airearen likidotzea ere bai. Kelvinen aurkikuntzei esker, Teslak bazekien likidotze egoeran zegoen aireak teorian behar zuena baino bero gehiago hartzen zuela. Gas egoerara itzultzean, zerbait mugitzeko erabiliko zuten. Tamalez, lana bukatzear zuenean eta patentatzeko ia prest, sute bat izan zuen laborategian eta ekipo, eredu eta asmakizunak erre zitzaizkion. Handik gutxira, Carl von Lindek hartuko zion aurrea Alemanian, aplikazio beraren patentea aurkeztu baitzuen.
Edison
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Teslak ez zuen amore eman eta korronte alternoa korronte jarraia baino hobea zela frogatzeko premian zegoen, Korronteen gerran sartuz.
1893an, korronte alternoaren erakustaldi publikoa egin zuten Chicagon eta Edisonen korronte jarraiaren gainetik zegoela erakutsi zuten. Urte berean, Teslak energia elektromagnetikoa haririk gabe transmititzea lortu zuen, irratitransmisorea eraikiz[3], eta, 1897an, aurkeztu zuen horren patentea. Handik 2 urtera, Guglielmo Marconik lehen irratizko transmisioa lortuko zuen eta patentea 1900eko azaroaren 10ean erregistratu zuen, baina atzera bota zioten, Teslaren kopia zela-eta. Marconi eta Teslaren arteko auzia piztu zen eta, azkenean, liburuetan irratiaren asmatzailea Marconi dela jartzen badu ere, 1943an, Teslari eman zioten arrazoia.
XIX. mende bukaeran, Teslak sare elektriko erresonatzailea eta frekuentzia altuko (gaur frekuentzia baxua kontsideratuta badago ere) korronte alternoa erabiliz eroale bat nahikoa zela sistema elektrikoa elikatzeko, beste metalen beharrik gabe. Itzulerarik gabeko kable bakar baten zehar transmititzen den energia elektrikoa deitu zion honi. 1901ean horrela esan zuen Teslak:
| « | Orain 10 urte esan nuen korronte elektrikoa urrunera garraiatu ahal izateko, itzulerako kableren beharrik ez zegoela, edozein energia kantitate izan baitaiteke garraiatua kable bakarraren zehar. Esperimentu ugari egin nuen eta honek arrakasta eman zidan zientzia munduan. | » |
Hala ere, Edison jendea uxatzeko ahaleginetan zebilen eta korronte honen arriskuak adierazten zituen behin eta berriro. Horrela, Harold P. Brownek aulki elektrikoa garatu zuen.
1891ko udaberrian, Teslak erakustaldia egin zuen Columbiako unibertsitatearen aurrean. Kable bakarra nahikoa zen eta ez zegoen itzulerako eroaleren baten beharrik.
1893an, eta Teslaren garapenei esker, lehen zentral hidroelektrikoa eraiki zen Niagarako ur-jauzietan; eta, 1896an, elektrizitatea Bufalora (New York) transmititzea lortu zuten. George Westinghousen laguntza ekonomikoarekin, korronte alternoak korronte jarraia ordezkatu zuen. Tesla izango zen, handik aurrera, industria elektrikoaren sortzaile.
Azken urteetako ekarpenak eta heriotza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1894ko irrati uhin bidezko komunikazio inalanbrikoaren demostrazioak eta korronteen gerraren garaipenak ospe ikaragarria eman zion AEBetako ingeniari elektrikoen artean eta ingeniaritza elektrikoaren aitzindari nagusia izan zen.
Hala ere, ez zen nortasun samurreko gizona eta egin ohi zituen baieztapenak ez ziren sinesterrazak. Horrek erotuta zegoen ideia zabaltzen lagundu zuen eta azken urteetan ostrazismoan erori zen.
Finantzak ere ez zituen behar bezala zaindu eta, 86 urterekin hil zenean, badirudi erabat pobretuta zegoela.
Eremu magnetikoaren neurri unitateari Tesla deitu zioten bere omenez.
1893an Tesla efektu moduan ezadutzen den fenomenoa frogatu zuen: haririk gabeko energia transmisioa, non energia elektrikoa eman baitakiokeen gailu elektriko bati haririk erabili gabe.
Tesla hil zenean, AEBetako gobernua bere ikerketei buruzko bulegoko dokumentazio guztiaz jabetu zen. Urte batzuen ondoren, Teslaren familiak lortu zuen material hura eskuratzea eta, egun, Nikola Tesla Museoan dago ikusgai.
Maisuaren inguruko legenda
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ezaguna dugu Teslak Edisonekin izan zuen harreman txarra. Urteak eman zituen haren korronte jarraian oinarritutako sorgailuen diseinuak hobetzen eta Edisonek patenteak bere izenean jarri zituen. Diru kontuekin izan zituzten ika-mikak, Edisonek korronte alternoa erabiltzea (eta ez berak bultzatzen zuen korronte jarraia) aulki elektrikoa egiteko... Teslaren ospe izurratzeko ote?
Teslak ez omen zuen planorik egiten. Dena bere buruan zegoen. Azken urteak epaitegietan ibili behar izan zuen irratiaren asmakuntza zela-eta, Guglielmo Marconik baino 15 urte lehenago antzeko zerbait egin baitzuen Nikolak. Azkenean arrazoi eman zioten, baina, orokorrean, Guglielmo Marconi hartzen da asmatzaile.
Asmakuntza garrantzitsuenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Energia elektrikoaren haririk gabeko transferentzia, onda elektromagnetikoak erabiliz. Sistema honen bidez, populazio osoak jasoko luke elektrizitatea dohain.
- Korronte alternoa
- Korronte alternoko motorra
- Energia zuzena erabiltzen zuten armak
- Irratia
- Haririk gabeko bonbilla edo lanpara fluoreszentea
- Elektroterapiarako gailuak
- Baliabide elektromagnetikoen bidezko propultsio sistemak
- Tesla harila
- Erradarraren printzipio teorikoak
- Urpeko elektrikoa
- Bibraziozko osziladore mekanikoa
- Teleskopioa
- Urruneko kontrola
- Grabitazio Atomikoaren bulkada
- STOL hegazkinak
- Hari bakarra erabiltzea elektrizitatea garraiatzeko (normalean 2 erabiltzen dira)
- X izpiei buruzko ikerketak
Sariak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1909an, Guglielmo Marconiri eman zioten Fisikako Nobel Saria irratiaren asmakuntzagatik, baina, prentsaren esanetan, Edisonek eta Teslak partekatuko zuten 1915ean. Hala ere, batak bestearen dizdirak itzaltzen ahalegindu ziren biak eta, ez zeudela prest elkarrekin saria konpartitzeko esan zuten. Zenbaiten ustez, hori izan zen ez bati eta ez besteari saria ez esleitzeko arrazoia.
Teslaren sari bakarra Edison medaila izan zen.
Iruditegia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]-
Teslaren generagailuak 1893an.
-
Nikola Tesla.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Nikola Tesla und die Technik in Graz. Technische Universität Graz 2006 ISBN 978-3-902465-39-9. PMC 77077869. (Noiz kontsultatua: 2021-02-15).
- ↑ «Pressemitteilung» pressearchiv.tugraz.at (Noiz kontsultatua: 2021-02-15).
- ↑ (Ingelesez) Carlson, W. Bernard. (2013-05-07). Tesla: Inventor of the Electrical Age. Princeton University Press ISBN 978-1-4008-4655-9. (Noiz kontsultatua: 2021-02-15).
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Nikola Tesla Museum
- Nikola Teslari buruzko artikulua ARGIA astekarian
- Tesla's Wardenclyffe Science Center Plaque [1]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q9036
Multimedia: Nikola Tesla / Q9036