Leonardo Fibonacci

Matemàtich.
Leonardo da Pisa dit Fibonacci, visadì fieul ëd Bonaccio, a l'era nassù a Pisa anviron dël 1180 e a l'é mòrt ambelelì anviron dël 1250.

Sò pare a l'era ampiegà dla Repùblica ëd Pisa a la dogan-a ëd Béjaïa, an Algerìa. Da là, a l'ha fàit ven-e sò fieul, përchè a studièissa ij procediment aritmétich dovrà da j'Àrabo e ch'a vnisìo motobin a taj ant ël comersi. Ël giovo tutun a l'é nen limitasse mach a la part comersial, ma a l'ha possà ij sò studi matemàtich motobin anans, con ëd but teòrich, an riussend a vnì padron ëd la matemàtica clàssica sia a travers dle rielaborassion àrabe che a contat diret con le sorgiss antiche. Apress avèj comersià e viagià për tut ël Mediterani, a l'é stabilisse a Pisa.

Soa granda euvra Liber abbaci a l'é dël 1202 (sconda edission dël 1228); l'àutra soa euvra fondamental, Practica geometriae, a l'é dël 1223. Ant ël Liber abbaci a l'é smonù ël neuv sistema posissional dë scritura dij nùmer, con ël nùmer zero (paròla ch'a veul dì veuid), e as mostra coma fé ij cont con cost sistema.

Tra l'àutr, Fibonacci a l'ha proponù ël valor 3,1418 për ël nùmer π.

• Associasson dj'amis ëd Fibonacci
• Sequensa ëd Fibonacci

L'euvra ëd Fibonacci a l'é stàita conossùa dal mond matemàtich mersì a n'edission dij sò scrit an doi gròss volum dovùa al prinsi Baldassarre Boncompagni Ludovisi.

• Liber abaci (1202)

A l'é formà da quìndes capìtoj ch'a rësguardo dij problema aritmétich aplicà a 'd chestion pràtiche e ëd transassion comersial.

• Practica geometriae (1223)

A l'é partagià an set capìtoj e a conten un grand nùmer ëd problema ëd geometrìa aplicà a plance pian-e e sòlide. A constituiss la prima aplicassion ëd l'àlgebra a la geometrìa.

• Liber quadratorum (1225)

Cost'euvra, considerà fin-a a antlora spërdùa, a l'é stàita artrovà, an na còpia dël sécol ch'a fa XVI, da Boncompagni ant la Bibioteca ambrosian-a. A l'é dedicà a Federich II e a l'é formà da vint proposission.

• Flos super solutionibus quarundom questionum ad numerum et ad geometricam vel ad utrumque pertinentium

Na colession d'arzolussion a dij problema ch'a l'avìo smonuje.

• De modo solvendi avium et similium
• Libro dei mercanti di minor guisa

An dzorpì, Fibonacci a l'é autor d'un coment al lìber X d'Euclid. A l'ha ëdcò scrivù na litra, mandà al filòsof Teodòr dla cort ëd Federich II, dzora a doi problema, un d'àlgebra, l'àutr d'àlgebra geométrica.