Wyszków

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Ten artykuł od 2024-07 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Wyszków

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Klasycystyczny pałac z 1780
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	wyszkowski
Gmina	Wyszków
Prawa miejskie	1501-1870 i od 1919[1]
Burmistrz	Piotr Płochocki
Powierzchnia	20,80 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	26 841[2] 1291,7 os./km²
Strefa numeracyjna	29
Kod pocztowy	07-200, 07-202
Tablice rejestracyjne	WWY
Położenie na mapie gminy Wyszków Wyszków
Położenie na mapie Polski Wyszków
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Wyszków
Położenie na mapie powiatu wyszkowskiego Wyszków
52°35′35″N 21°27′33″E/52,593056 21,459167
TERC (TERYT)	1435054
SIMC	0966470
Urząd miejski Aleja Róż 2 07-200 Wyszków
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Wyszków – miasto w Polsce w województwie mazowieckim. Siedziba powiatu wyszkowskiego i gminy miejsko-wiejskiej Wyszków. Był miastem duchownym^[3].

Prywatne miasto duchowne Wyszkowo położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie kamienieckim ziemi nurskiej województwa mazowieckiego^[4]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego.

Według danych z 31 grudnia 2012 miasto liczyło 27 309 mieszkańców^[5].

Miasto jest położone nad Bugiem na skraju Międzyrzecza Łomżyńskiego i Doliny Dolnego Bugu, w pobliżu Puszczy Białej i Kamienieckiej^[1], 55 km na północny wschód od Warszawy, przy drodze krajowej nr 8 w części pomiędzy Warszawą a Białystokiem.

Od 1956 do 1975 i ponownie od 1999 r. Wyszków jest siedzibą powiatu^[1].

Wyszków jest wzmiankowany od 1203 r.^[1], najpierw pod nazwą Wyszkowo. Ośrodek starej parafii z XII w. związanej w początkowym okresie z grodem w Brańsku. 26 marca 1501 biskup płocki Wincenty Przerębski uzyskał zgodę króla Jana Olbrachta na nadanie praw miejskich osadzie Wyszków i jako właściciel nadał je 11 marca 1502^[6][1]. Przed rozbiorami należał do biskupów płockich. W 1528 wybudowano most na Bugu; Wyszków stał się ważnym punktem handlowym na skrzyżowaniu dróg, budowa komory celnej przyśpieszyła rozwój miasta^[7]. Zniszczony w czasie wojny szwedzkiej w połowie XVII wieku. W 1655 w tutejszym dworze biskupim zmarł Karol Ferdynand Waza. Od 1795 r. w zaborze pruskim, od 1807 w Księstwie Warszawskim, a od 1815 w Królestwie Kongresowym. W 1863 ożywiona działalność oddziałów powstańczych. W ramach represji po powstaniu styczniowym 19 maja 1870 Wyszków stracił prawa miejskie i odzyskał je 4 lutego 1919. Szybki rozwój miasta po otwarciu w 1897 linii kolejowej Pilawa – Tłuszcz – Ostrołęka.

W czasie wojny polsko-bolszewickiej w sierpniu 1920 stanowił ostatnie miejsce postoju Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski (planowanego jako rząd marionetkowy Polskiej Republiki Rad) w czasie ofensywy Armii Czerwonej na Warszawę. Epizod ten uwiecznił Stefan Żeromski w opowiadaniu Na probostwie w Wyszkowie. 18 sierpnia 1920 miasto wyzwolili żołnierze 31 Pułku Strzelców Kaniowskich^[8]. Na wieść o zbliżających się oddziałach polskich ludność żydowska opuściła miasto uciekając do Ostrowi. Po powrocie pod strażą policji 24 sierpnia grupa 200 Żydów została w Ogrodzie Senatorskim skatowana przez funkcjonariuszy Policji i żołnierzy polskich. Żydów zmuszono do ciężkich prac fizycznych przy odbudowie mostu na Bugu^[9].

 Osobny artykuł: Bitwa pod Wyszkowem.

Przed II wojną światową liczył 12 tysięcy mieszkańców, z czego połowę stanowili Żydzi. W dniach 8–10 września 1939 toczyły się zacięte walki 1 Dywizji Piechoty Legionów z Grupy Operacyjnej „Wyszków” z Niemcami forsującymi Bug. W okresie okupacji niemieckiej mieścił się w mieście oddział roboczy obozu w Beniaminowie dla jeńców sowieckich (w 1984 przy ul. Okrzei ustawiono poświęcony ich pamięci głaz pamiątkowy)^[10]. Niemcy dokonywali w Wyszkowie masowych egzekucji, zamordowano ponad 7 tysięcy mieszkańców (300 zaraz po zajęciu miasta). 6 kwietnia 1944 rozstrzelano tu m.in. 14 członków PPR i żołnierzy AL^[10]. Podczas walk między nacierającymi oddziałami pancernymi a broniącą mostu dywizją niemiecką miasto zostało prawie całkowicie zniszczone.

W latach 1946–1951 w okolicach Wyszkowa w ramach podziemia niepodległościowego działał oddział Jana Kmiołka „Wira”.

W Polsce Ludowej rozbudowano hutę szkła. W 1958 r. powstała bardzo nowoczesna fabryka mebli. W 1963 r. uruchomiono fabrykę mebli i urządzeń wyposażenia wnętrz. Fabryka zlokalizowana przy ul. I Armii Wojska Polskiego 173 (obecnie ul. Świętojańska) obejmowała teren 9,2 ha, składała się z dwóch obiektów produkcyjnych: hali produkcji mebli o kubaturze 72 000 m sześć. oraz hali produkcji płyt wiórowych i laminowania o kubaturze 18 000 m sześć. Budowę rozpoczęto w 1959 r. Termin zakończenia prac ustalono na 30 czerwca 1963 roku, ale działalność produkcyjna rozpoczęła się już 1 sierpnia 1962 roku, 11 miesięcy przed terminem. W pierwszych miesiącach zakład zatrudniał 300 osób. Oficjalnie zakład został otwarty w lipcu 1963 roku. Produkowano tu: szafki kredensowe, sekretarzyki, gabloty, szafy jedno- i dwudrzwiowe, krzesła, meblościanki, meble tapicerowane, a także płyty wiórowe używane do produkcji mebli. Wraz z fabryką w Wyszkowie powstały Technikum Drzewne i Zasadnicza Szkoła Zawodowa o tym samym profilu. Na uwagę zasługuje bardzo nowoczesny system konstrukcyjny hal fabrycznych, który można zaliczyć do tzw. „architektury źle urodzonej”, czyli o światowym poziomie jednak mało znanej bo powstałej w kraju komunistycznym. Autorami projektu fabryki byli: architekci Andrzej Dzierżawski, Zbigniew Pawelski i Maciej Siennicki oraz konstruktorzy Wacław Zalewski (jemu m.in. zawdzięczamy kształt katowickiego Spodka czy hali Torwar w Warszawie) oraz Aleksander Włodarz. Generalnym wykonawcą było Warszawskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego „Kablobeton”.

Od 1973 r. działa Wyszkowski Ośrodek Kultury „Hutnik”. W 1975 r. powstała filia FSO – Zakład Zespołów Napędowych^[7]. W 1978 r. na pl. Daszyńskiego odsłonięto Pomnik Wdzięczności ku czci bojowników ruchu oporu, żołnierzy Wojska Polskiego i Armii Czerwonej^[10]. Pomnik został zburzony w sierpniu 2011^[11].

30 października 2018 w parku miejskim odsłonięto pomnik – ławeczkę matematyka i kryptologa Jerzego Różyckiego, absolwenta przedwojennego wyszkowskiego gimnazjum w 1926^[12].

W 1939 r. do miasta została przyłączona część Rybienka Nowego (Wygoda i Zapole). W latach 1952–1954 do miasta należał Skuszew na lewym brzegu Bugu. W związku z powstaniem gromad w 1954 r. z granic miasta wyłączono Latoszek, który przyłączono znów w 1961 r., razem z Rybienkiem Leśnym i Rybienkiem Łochowskim.

• Piramida wieku mieszkańców Wyszkowa w 2014 roku^[13].

• Przemysł: dawniej meblarski (Wyszkowska Fabryka Mebli), samochodowy (filia FSO, Zakład Zespołów Napędowych) i browar (1860-2001)^[14], obecnie: szklarski (huta szkła Ardagh Glass), metalowy, węzeł drogowy, drukarnia amerykańskiej firmy Quad Graphics Europe^[15].

Przez miasto przechodzą drogi:

• droga międzynarodowa E67 Helsinki – Kowno – Warszawa – Praga,
• DK8: Kudowa-Zdrój – Wrocław – Piotrków Trybunalski – Warszawa – Wyszków – Białystok – Suwałki – Budzisko
• DK62: Siemiatycze – Wyszków – Płock – Strzelno
• DW618: Wyszków – Pułtusk – Gołymin-Ośrodek

Powstała też obwodnica Wyszkowa, która jest częścią drogi ekspresowej S8.

Przez Wyszków biegnie linia kolejowa nr 29 Tłuszcz – Ostrołęka^[16], łącząca Ostrołękę z Warszawą, z dworcem w Wyszkowie i przystankiem w Rybienku Leśnym.

13 grudnia 2012 otwarto oficjalnie sanitarne lądowisko przy ul. Komisji Edukacji Narodowej.

• Wypoczynek: na lewym brzegu Bugu ośrodek letniskowy – Rybienko Leśne, Sanatorium Neuropsychiatrii Dziecięcej.

• Nowy Wyszkowiak
• Wyszkowiak
• Wyszków Moje Miasto (portal turystyczny)
• Kurier W
• Wyszków 24
• Tuba Wyszkowa
• Stacja Wyszków – Serwis kolejowy
• Portal regionu Wyszkowskiego

• Szkoły podstawowe
  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Adama Mickiewicza
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. Władysława Broniewskiego
  • Szkoła Podstawowa nr 3 im. Stanisława Wróbla „Jaskółki” w Wyszkowie-Rybienku Leśnym
  • Szkoła Podstawowa nr 4 im. Obrońców Westerplatte
  • Szkoła Podstawowa nr 5 im. Żołnierzy Armii Krajowej
• Szkoły średnie
  • Liceum Ogólnokształcące im. C.K. Norwida
  • Zespół Szkół Nr 1 im. Marii Skłodowskiej-Curie
  • Centrum Edukacji Zawodowej i Ustawicznej Kopernik (dawniej – Zespół Szkół Nr 2 im. Mikołaja Kopernika)
  • Zespół Szkół Nr 3 im. Jana Kochanowskiego
  • Zakład Doskonalenia Zawodowego w Warszawie Centrum Kształcenia w Wyszkowie
• Uczelnie
  • Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica w Płocku, filia w Wyszkowie

• Obelisk Wazów wystawiony na polecenie króla Jana Kazimierza na cześć jego brata Karola Ferdynanda Wazy, który zmarł w Wyszkowie. Obelisk zaprojektował Giovanni Battista Gisleni.
• Kościół św. Idziego z 1793 roku w stylu klasycystycznym. W 1884 roku dobudowano dwie kaplice. W 1939 roku kościół spłonął. W 1959 po odbudowie ponownie konsekrowany.
  • obraz Najświętszej Maryi Panny w srebrnej sukience z XVII wieku
  • plebania klasycystyczna, w której na zdobycie Warszawy w 1920 czekali m.in. Julian Marchlewski, Feliks Dzierżyński, Feliks Kon
  • mur cmentarny
• Pałac w Rybienku Starym, klasycystyczny z 1780 roku zbudowany dla biskupa inflanckiego Jana Stefana Giedroycia. Od 1831 roku w rękach Augusta Morzkowskiego. Od 1879 roku do 1945 roku właścicielami była rodzina Skarżyńskich. Przebudowany na początku XX wieku m.in. poprzez dobudowanie tarasu. Po usunięciu uszkodzeń z wojny 1920 roku umieszczono w nim pensjonat goszczący m.in. Kossaka, Kotarbińskiego, Aleksandra Zelwerowicza. W wyniku działań wojennych we wrześniu 1939 roku spłonęło poddasze. Od 1945 roku własność Ministerstwa Zdrowia, które ulokowało w nim m.in. sanatorium dziecięce. Od 1989 roku własność SARP. Obecnie własność prywatna.
  • dwie oficyny
  • we wnętrzu polichromie Jana Bogumiła Plerscha, konserwowane po 1953
  • park krajobrazowy
• Stróżówka pałacowa w stylu neogotyckim z połowy XIX wieku. Dawniej w jej pobliżu znajdowała się rezydencja biskupów płockich.
• Browar z XIX wieku, ul. Świętojańska 54 (dawniej I Armii WP).
• Willa z okresu międzywojennego, ul. Zakolejowa/Pułtuska.

• Kościół rzymskokatolicki^[17]:
  • parafia św. Idziego
  • parafia św. Wojciecha
  • parafia Świętej Rodziny
  • parafia Matki Bożej Królowej Polski
• Protestantyzm:
  • Kościół Chrystusowy w RP:
    • Społeczność Chrześcijańska w Wyszkowie^[18]
  • Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego:
    • zbór w Wyszkowie^[19]
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Wyszków (w tym grupa rosyjskojęzyczna) Sala Królestwa, ul. Jagodowa 10^[20].

• KS Camper Wyszków (siatkówka męska)
• UKS Volley Wyszków (siatkówka męska)
• Bug Wyszków (piłka nożna męska)
• UKS Loczki Wyszków (piłka nożna żeńska)
• Rhinos Wyszków (futbol amerykański męski)
• UKS 1 Wyszków (piłka ręczna żeńska)

• W 2006 na moście kolejowym na Bugu Andrzej Wajda nakręcił początkowe sceny do filmu Katyń.
• O wydarzeniach z 1920 Stefan Żeromski napisał opowiadanie pt. „Na probostwie w Wyszkowie”.
• Wyszków gości plenery malarskie^[21].
• Wyszków jest tematem piosenki Elektrycznych Gitar Wyszków tonie.
• Wyszków jest miejscem akcji groteskowej powieści „Rzeźnia Wyszków” wydanej w 2023 roku^[22][23][24]. Jej autorem jest Marek Czestkowski, mieszkaniec tego miasta.

Nazwę miasta nadano uniwersalnemu masowcowi m/s „Wyszków”, który pływał pod tą nazwą w latach 1979–2006^[25].

Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Ejszyszki	Litwa	2 września 2006[26]
Kohtla-Järve	Estonia	2 września 2006[26][27]
Wyszogród	Ukraina	2006[26]
Winnica	Ukraina	luty 2013[26][28]

• 
  Kościół św. Idziego
• 
  Obelisk Wazów (dla uczczenia
  bp płockiego Karola F. Wazy)
• 
  Pomnik Cypriana Kamila Norwida
  w parku miejskim
• 
  Kościół MB Częstochowskiej
  w parafii św. Wojciecha
• 
  Pomnik ku pamięci Mordechaja Anielewicza
• 
  Filia Szkoły Wyższej im. Pawła Włodkowica
• 
  Biblioteka miejska
• 
  Szkoła podstawowa nr 1
  i LO im. Cypriana Norwida
• 
  Pływalnia miejska „Błękitna”
• 
  Łęgi nadbużańskie
  i Kościół św. Idziego
• 
  Haubica nad brzegiem Bugu
• 
  Bug w Wyszkowie
• 
  Most kolejowy na Bugu
• 
  Most drogowy na Bugu
• 
  Osiedle Sowińskiego

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Wyszkowem‎.

• Synagoga w Wyszkowie
• Cmentarz żydowski w Wyszkowie

• Oficjalna strona miasta
• Wyszków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 147 .