Lars von Trier

Lars von Trier

Lars von Trier podczas 64. Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Berlinie (2014)
Prawdziwe imię i nazwisko	Lars Trier
Data i miejsce urodzenia	30 kwietnia 1956 Kongens Lyngby
Zawód	reżyser, scenarzysta
Współmałżonek	Cæcilia Holbek (1987–1995; rozwód) Bente Frøge (1997–2015; rozwód)
Lata aktywności	od 1983
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Lars von Trier, właściwie Lars Trier^[1] (ur. 30 kwietnia 1956 w Kongens Lyngby) – duński reżyser i scenarzysta^[2]. Jego filmy często konfrontują się z tematyką ludzkiej egzystencji, problemów społecznych oraz różnych kwestii politycznych^[3]. Jego dzieła nigdy nie uzyskały jednoznacznego uznania krytyków, a sam von Trier stał się znany ze swojego kontrowersyjnego i ekscentrycznego zachowania^[4][5][6][7]. Razem z Thomasem Vinterbergiem zapoczątkował artystyczny manifest Dogma 95, który wzywał do powrotu do realizmu w kinie^[8].

Wśród swoich ponad 100 nagród i 200 nominacji na festiwalach filmowych na całym świecie^[9] von Trier otrzymał: główną nagrodę techniczną na 37. festiwalu w Cannes za dreszczowiec neo-noir Element zbrodni (Forbrydelsens element, 1984), nagrodę jury i główną nagrodę techniczną na 44. festiwalu w Cannes za dramat polityczny Europa (Zentropa, 1991), Grand Prix na 49. festiwalu w Cannes za dramat Przełamując fale (Breaking the Waves, 1996) oraz Złotą Palmę na 53. festiwalu w Cannes za melodramat muzyczny Tańcząc w ciemnościach (Dancer in the Dark, 2000)^[10]. W 2004 otrzymał nagrodę UNICEF „Cinema for Peace Award” na 54. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie^[11]. Von Trier jest twórcą awangardowego ruchu filmowego Dogma 95 wraz z innym reżyserem Thomasem Vinterbergiem, a także założycielem i udziałowcem duńskiej firmy produkcyjnej Zentropa Films^[12].

Urodził się w Kongens Lyngby^[13], w Danii, na północ od Kopenhagi. Matka Larsa, Inger Høst, pochodziła z Danii. Trier wychował się w przekonaniu, że jego biologicznym ojcem był Ulf Trier, który był Żydem. W 1989, krótko przed śmiercią Inger powiedziała Larsowi, że biologicznym ojcem Larsa nie był Ulf Trier, ale pracodawca Inger, Fritz Michael Hartmann, który pochodził z muzycznej rodziny duńskich i niemieckich przodków^[14]. Matka von Triera uważała się za komunistkę, a jego ojciec za socjaldemokratę. Jego rodzice byli oddanymi nudystami, a von Trier podczas wakacji był na kilku obozach dla nudystów^[15]. Wolno mu było wszystko z wyjątkiem „uczuć, religii i radości”. Lars von Trier wyrósł na neurotycznego, lewicowego, kochającego filmy młodzieńca^[16]. W wieku 11 lat kręcił filmy 8 mm.

W latach 1976–1979 studiował na wydziale teorii filmu na Uniwersytecie Kopenhaskim^[17], a w latach 1979–1982 studiował reżyserię filmową w National Film School of Denmark^[18]. W wieku 25 lat zdobył dwie nagrody dla najlepszego filmu szkolnego na Międzynarodowym Festiwalu Szkół Filmowych w Monachium za Nokturn (1981) i Last Detail (1982). Jego nazwisko brzmi Trier, zaś „von Trier” to przezwisko ze szkoły filmowej. Podobno miał sobie dodać „von” na cześć Ericha von Stroheima i Josefa von Sternberga.

Pierwszym filmem pełnometrażowym Larsa von Triera był dreszczowiec neo-noir Element zbrodni (Forbrydelsens element, 1984)^[19] z Astrid Henning-Jensen, za który otrzymał główną nagrodę techniczną i nominację do Złotej Palmy na 37. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes. Następny jego film Epidemia (Epidemic, 1988) z udziałem Ole Ernsta i Uda Kiera był wyświetlany w sekcji Un Certain Regard na festiwalu w Cannes w 1987 i był nominowany jako najlepszy film na festiwalu Fantasporto w Porto.

Von Trier od czasu do czasu mówił o swoich filmach jako o trylogiach tematycznych i stylistycznych. Pierwsza z trylogii tzw. „trylogia europejska”, która ukazała traumatyczne okresy w Europie zarówno w przeszłości, jak i w przyszłości, obejmuje: Element zbrodni (Forbrydelsens element, 1984), Epidemię (Epidemic, 1988) i Europę (Zentropa, 1991).

Szukając niezależności finansowej i twórczej kontroli nad swoimi projektami, w 1992 von Trier i producent Peter Aalbæk Jensen założyli wytwórnię filmową Zentropa^[20]. Nazwany na cześć fikcyjnej firmy kolejowej w Europie, ich najnowszego filmu w tamtym czasie, Zentropa wyprodukował wiele filmów innych niż Triera, a także kilka seriali telewizyjnych. Wyprodukował również filmy erotyczne pod nazwą Puzzy Power: Constance (1998) z Katją Kean^[21], Pink Prison (1999) z Mr. Marcusem, HotMen CoolBoyz (2000) z Billym Herringtonem^[22] i All About Anna (2005) z Gry Bay. Aby zarobić pieniądze na swoją nowo założoną firmę, von Trier stworzył dwa miniseriale o nawiedzonym szpitalu, które powstały dla duńskiej telewizji, Królestwo (duński tytuł Riget, 1994) i Królestwo II (Riget II, 1997)^[23].

Dwukrotnie otrzymał prestiżową europejską nagrodę Feliksa za dramat Przełamując fale (Breaking the Waves, 1996) z Emily Watson, nominowanej do Oscara dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej, i melodramat muzyczny Tańcząc w ciemnościach (Dancer in the Dark, 2000) z Björk, a śpiewana przez nią piosenka „I've Seen It All” (napisana wspólnie przez von Triera) otrzymała nominację do Oscara w kategorii najlepsza oryginalna piosenka. Kilka lat później Björk wyznała, że była molestowana przez Von Triera, jednak ten zaprzeczył tym doniesieniom^[24].

Von Trier znany jest ze swojego trudnego charakteru. Wielu aktorów z trudem wytrzymywało z nim na planie zdjęciowym. Reżyser boi się też latać samolotem, więc nigdy nie był w USA, chociaż kręci tzw. „trylogię amerykańską”. Cykl ten zapoczątkowany został przez Dogville; opowiada o losach Grace, która jest elementem łączącym filmy. Dogville traktował o poświęceniu dla bliźnich, zemście i karze oraz o wpływie władzy na społeczeństwo i każdego człowieka. Druga część za temat główny ma niewolnictwo. Całej trylogii przyporządkowano litery U, S i A, gdzie U to Dogville, Manderlay to S, a Washington to A.

Jego Antychryst (2009) z Willemem Dafoe i Charlotte Gainsbourg (do sceny erotycznej zatrudniono parę aktorów porno Mandy Starship i Horsta Stramkę^[25]) został porównany do horroru Hostel II ze względu na perwersję, sceny jawnych tortur, krwi i przemocy^[26][27]. Za Antychrysta von Trier został nominowany i zdobył kolejne nagrody filmowe, w tym Roberta w trzech kategoriach: najlepszy reżyser, najlepszy scenariusz i najlepszy film. W 2011 podczas trwania 64. edycji festiwalu w Cannes został wyrzucony oraz otrzymał status osoby niepożądanej za pronazistowskie komentarze podczas premiery swojego filmu Melancholia^[28].

Reżyser powrócił na festiwal w 2018 podczas jego 71. edycji wraz z pokazem filmu Dom, który zbudował Jack. Ten wywołał powszechne kontrowersje, a podczas jego premiery salę opuściło ponad 100 osób^[29]. Mimo to, otrzymał on dziesięciominutowe owacje na stojąco publiczności^[30].

W latach 1987–1995 był żonaty z Cæcilią Holbek^[31]. Mają dwie córki: Agnes i Selmę^[32]. W 1997 poślubił Bente Frøge^[33], z którą ma dwóch synów bliźniaków: Ludviga i Benjamina. W 2015 doszło do rozwodu.

Von Trier w jednym z wywiadów stwierdził, że „w życiu boi się wszystkiego oprócz tworzenia filmów”^[34]. Reżyser przejściowo zmagał się z depresją, która była główną inspiracją przy powstawaniu filmu Melancholia^[35], oraz bardzo zaawansowaną aerofobią.

W wywiadzie dla „Politiken”, z 2014, von Trier przyznał, że przez długi czas był uzależniony od alkoholu i narkotyków, oraz że niemal wszystkie scenariusze filmów były tworzone pod wpływem odurzenia, a ten do filmu Dogville powstał w czasie dwunastodniowego ciągu alkoholowego. Pierwszym scenariuszem stworzonym całkowicie w trzeźwości był scenariusz do filmu Nimfomanka^[36].

• Orchidégartneren (etiuda, 1977)
• Menthe la bienheureuse (1979)
• Nocturne (etiuda, 1980)
• Befrielsesbilleder (1982)
• Element zbrodni (Forbrydelsens element, 1984)
• Medea (1987)
• Epidemia (Epidemic, 1988)
• Europa (Zentropa, 1991)
• Królestwo (Riget, miniserial TV, 1994) – film nakręcony dla duńskiej telewizji
• Przełamując fale (Breaking the Waves, (1996) (pierwsza część Trylogii Złote Serce)
• Królestwo II (Riget II, miniserial TV, 1997) – film nakręcony dla duńskiej telewizji
• Idioci (Idioterne, 1998) (druga część Trylogii Złote Serce)
• Tańcząc w ciemnościach (Dancer in the Dark, 2000) (trzecia część Trylogii Złote Serce)
• Dogville (2003, część pierwsza „trylogii amerykańskiej”)
• Pięć nieczystych zagrań (De Fem benspænd/The Five Obstructions, 2003; współreżyserowany przez Jørgena Letha)
• Moja droga Wendy (Dear Wendy, 2005, scenariusz)
• Manderlay (2005, część druga "trylogii amerykańskiej")
• Szef wszystkich szefów (Direktøren for det hele (2006)
• Washington (nienakręcona, planowana jako ostatnia część „trylogii amerykańskiej” – projekt porzucony^[37])
• Antychryst (2009)
• Melancholia (2011)
• Nimfomanka (2013)
• Dom, który zbudował Jack (2018)

• 1997 – Kawaler Orderu Danebroga^[38]. borger.dk

• Europejska Nagroda Filmowa
  • Najlepszy film: 1996: Przełamując fale
  • 2000: Tańcząc w ciemnościach
  • 2011: Melancholia
  • Najlepsza reżyseria: 2003: Dogville
• Nagroda na MFF w Cannes
  • Złota Palma: 2000: Tańcząc w ciemnościach
  • Grand Prix: 1996: Przełamując fale

• Lars von Trier. Spowiedź DOGMAtyka, wywiad przeprowadzony przez S. Björkmana.
• T. Szczepański, Dreyer i von Trier: perwersyjne dziedzictwo [w:] Sacrum w kinie, red. M. Przylipiak i K. Kornacki, Gdańsk 2002.
• R. Lasagna, Lars von Trier, Rzym 2003.
• G. Tiefenbach, Drama und Regie (Writing and Directing) Lars von Trier's Breaking the Waves, Dancer in the Dark, Dogville. Würzburg: Königshausen & Neumann 2010.

• Lars von Trier w bazie IMDb (ang.)
• Lars von Trier w bazie Filmweb
• Lars von Trier w bazie Notable Names Database (ang.)