Sudan

جمهورية السودان (Araabsch)
Dschumhūriyyat as-Sūdān (Ümschrift)
Republiek Sudan

(Flagg) (Wapen)
Wahlspröök: النصر لنا an-nasr lanā (araabsch för „De Sieg höört us to“)
Natschonalhymne: Nahnu dschund Allah dschund al-watan
Hööftstadt	Khartum 15° 35′ N, 32° 31′ O
Gröttste Stadt	Khartum
Amtsspraak	Araabsch
Regeren Präsident	Präsidialrepubliek Ahmed Awad Ibn Auf
Unafhängigkeit verkloort	Vun Grootbritannien 1. Januar 1956
Grött  • Allens  • Water (%)	1.886.068 km² km²  %
Inwahnertall  • 2016 afschätzt  • Inwahnerdicht	36.729.501 (2016) 14-16/km²
Geldsoort	Sudaneesch Pund ((SDG))
BBP	$ (46.155 Mio. US$ (66.)) 1.242 US$ (126.) $ je Kopp
Tietzoon  • Sommertiet	CET+2 (UTC+1) CET (UTC+1)
Internet-TLD	.sd
ISO 3166	SD
Vörwahl	+249

De Republiek Sudan (araabsch: جمهورية السودان, DMG Dschumhūriyyat as-Sūdān) is en Staat in Noordoost-Afrika an dat Rode Meer. Se grenzt in’n Norden an Ägypten un Libyen, in’n Westen an Tschad, in’n Süüdwesten an de Zentraalafrikaansche Republiek, in’n Süden an’n Süüdsudan un in’n Osten an Äthiopien un Eritrea. Dat Land is mit mehr as 1,8 Mio km² um un bi fiev mol so groot, as Düütschland. Dor is de Sudan dat drüttgröttste Land in Afrika mit. Bit to de Unafhängigkeit vun'n Süüdsudan an'n 9. Juli 2011 weer de Sudan dat gröttste Land in Afrika.

Dor leevt bi 36.729.501 Inwahners (Stand:2016). De Amtsspraken sünd Engelsch un Araabsch. De Hööftstadt vun'n Sudan is Khartum.

En Deel vun den Staat Sudan höört to de Grootlandschop Sudan un to de Sahelzoon. Sien Relief warrt bestimmt vun de Beckenlandschop vun den Nil-Stroom un vun de Bargen umto. In’n Noordosten wasst an dat Rode Meer de Bargen vun den Dschibal al-Bahr al-ahmar umhooch. De weert bit hen to 2.259 m hooch. In de Kuntreien in’n Süden an de Grenz na Uganda hen liggt de Immatong-Bargen. Dor höört ok de Barg Kinyeti to. He is mit 3.187 m de hööchste Barg vun dat ganze Land. An’n süüdwestlichen Rand vun dat Becken finnt sik de Noordäquator-Süll un de Süll vun Zentraalafrika. Dat is ok de Waterscheed twuschen de Systemen vun den Nil un den Kongo-Stroom. In’n Westen kladdert Bargen vun Basalt up dat Marra-Plateau hooch. De hööchste Barg dor is de Barg Marra mit 3.088 m. In de Midden vun’t Land reckt sik de Nuba-Bargen twuschen 500 un 1.325 m hooch. In’n Norden geiht dat Land up beide Sieten vun den Nil in de Sahara över. Dor heet de Deel westlich vun’n Nil Libysche Wööst un de Deel in Osten Nubische Wööst vun. In de Gemarken um Khartum umto, wo de Witte Nil un de Blaue Nil tohopenströmen doot to den Nil an sik, breet sik wiete Siedlänner mit Tooneer ut. In’n Süüdsudan gifft dat tomeist Brooklänner un Länner, de jummers wedder överswemmt weert. De Sudd is dat gröttste Brookland an een Stück.

De Sudan is an'n 1. Januar 1956 unafhängig wurrn vun dat Vereenigte Königriek. Vun den 9. Juli 2011 af an is de Süüdsudan as egenstännigen Staat unafhängig vun'n Sudan. Dor hett Sudan um un bi den veerten Deel vun sien Land bi verlaren un is nu nich mehr dat gröttste Land vun Afrika.

Johrteintelang hett dat in den Süden vun den Sudan Krieg geven um de Unafhängigkeit vun den Süüdsudan (Vun 1955 - 1972 un denn noch mol vun 1983 - 2005). In dat Johr 2005 is denn de autonome Region Süüdsudan inricht' wurrn. Se hett um un bi 5,6 Mio. Inwahners in tein Bundsstaten. Vun'n 9. bit 15. Januar 2011 hett dat en Referendum over de Unafhängigkeit geven. Dor hefft sik bi 99% vun de Lüde for de Unafhängigkeit utspraken.^[1] An'n 9. Juli is dat Land denn offiziell unafhängig wurrn.

Dat Klima in den Sudan is tropisch. Sunnerlich in den Süden vun dat Land sund de Temperaturen hooch un in’n Summer fallt Regen. In de Regentied vun April bit November fallt 1.500 mm Neddersläge in’n Süden un bloß bi 100 mm in’n Norden. In’n Dörsnitt liggt de Temperaturen twuschen 24 °C un 32 °C^[2] In dat Wöstenklima in’n Norden kann dat över Dag 41 °C heet weern un Nachts sackt de Temperatuur af up bloß noch 4 °C.

In Sudan wasst in de nördlichen Wösten un Halfwösten man bloß bannig wenig Planten, man na Süden to warrt dat denn över de Doornstruuksavann in de Sahelzoon, över de Dröög- un Nattsavann mit Hoochgras bit hen to de Regenwolden in den butersten Süüdwesten jummers mehr. Twuschen 1990 un 2000 is de Wooldbestand üm 1,4 % ringer wurrn.^[3]. In dat Brookland vun den Sudd wasst Reet, Echten Papyrus un Dicksteelsche Waterhyazinthen. Düsse Planten wasst so gau, dat de Schipperee nich goot mööglich is. Dat gifft allerhand Aarden vun wille Deerter, sunnerlich in Middel- un Süüdsudan, as Afrikaansche Eelefanten, Büffel, Giraffen, Antilopen, Hyänen, Löwen, Nilpeer un Krokodilen. Bavento kaamt noch allerhand Griep- un Watervagels.

In’n Sudan hett dat 2006 tein Natschonalparks geven. Dor höört denn avers ok Naturschuul- un Vagelschuulrebeden to. De Barg Barkal mit de ole Stadt Sanam höört to dat UNESCO-Weltarv.

Över de Inwahners vun Sudan gifft dat verschedene Tahlen. Dat langt vun 35.847.407 (utrekent 2006, World Gazetter^[4] ), över üm un bi 38 Mio. (taxeert 2006 vun dat Utwärtige Amt^[5] ) bit hen to 41.236.378 (utrekent Juli 2006, CIA World Fact Book 2006^[6] ). 38,9 % vun de Inwahners vun den Sudan hefft in dat Johr 2003 in Städer leevt^[7]. Veel Lüde sünd tohopenprammst in de Kuntreien rund üm Khartum to. 39,5 % vun de Inwahners sünd jünger, as 15 Johre oolt^[8], jedet Johr wasst de Tahl vun de Inwahners um 2,55 % (Stand:2006)^[9]

Wie dat mit de Inwahnertahl lopen is:

Johr	Inwahners
1905 (offiziell taxeert)	1.853.000[10]
1910 (offiziell taxeert)	2.400.000
1993 (tellt)	25.588.429
2003 (offiziell taxeert)	33.333.648
2009 (utrekent)	38.312.007

In’n Dörsnitt sünd de Lüde in’n Sudan 18,3 Johre oold (Stand:2006)^[11] De Minschen in’n Sudan weert in’n Döörsnitt 58,92 Johre oolt, bi Mannslüde sünd dat 57,69 Johre un bi Froenslüde 60,21 Johre.^[12]

52 % vun de Inwahners sünd swarte Afrikaners, 36 % sünd Sudanarabers, 9 % höört to de Kuschiten (sunnerlich to de Bedscha, 2 % sünd Utlänner (tomeist Flüchtlingen ut annere Länner in Afrika) un 1 % höört noch annerwegens to^[13]

Üm un bi de Hälft vun de Sudanesen snackt Araabsch (Sudan-Araabsch). Sunnerlich in’n Norden vun dat Land warrt dat snackt. Alltohopen sünd dat 42 % vun de Sudanesen, de dat as Mudderspraken snackt. De annern snackt vun Huse ut Afrikaansche Spraken, dormank Nuer-Dinka (12 % Dinka un 6 % Nuer), Nubisch (9 %, langs den Middelnil), Bedscha (8 %, in’n Noordosten), Azande (5 %, in’n Süüdwesten), Bari (3 %, in’n Süüdosten). En lüttje Grupp vun Inwahners snackt Ndogo. De Engelsche Spraken warrt wiethen as tweete Amtsspraken bruukt.

De Islam is in Sudan Staatsreligion. 70 % vun de Inwahners sünd Muslimen vun den Twieg vun de Sunniten. 25 % sünd Animisten un 5 % Christenlüde.^[14] De Nich-Muslimen leevt sunnerlich in den Süden vun dat Land un in Khartum.

De Staat in’n Sudan klemmt sik dor duchtig achter, dat ganze Land to en islaamschen Staat to maken. Dor höört ok de Gesetten vun de Scharia to, de in dat ganze Land gellen doot, ok bi de Nich-Muslimen. De Moslembröder unner Hasan at-Turabi sünd dor ganz mit inverstahn, dat dat Land in en islaamschen Staat ummuddelt weern schall. De Anhängers vun den Mahdi staht hüdigendags mehr in’n Achtergrund. Unner de musliemschen Inwahners hefft sik verscheden Sufi-Orden bannig utbreedt (Tariqa). Dor höört de Quadiriyya to, de Bröderschoppen vun de Sammaniya, de in dat 19. Johrhunnert grünnt wurrn sünd un sunnerlich ok de Khatmiyya. An un for sik is de sudaneesche Sellschop vun ehre Traditschonen her freesinnig un liberal. So speelt gegen den offiziellen Islam jummers noch Ritualen ut den Volksislam en Rull, so as de Zar-Kult.

De Christenminschen in’n Sudan höört meist to de Röömsch-kathoolsche Karken to. De hett ehre Misschoon in’n Süden in de Gemarken um Waw ümto üm dat Johr 1900 rüm upnahmen. To desülvige Tied sünd ok de Anglikaners ut Grootbritannien üm Bur ümto anfungen, Misschoon to bedrieven. De reformeerte Presbyterian Church ut de USA hett bi de Nuer an den Bövern Nil ehre Upgave sehn. Sietdem de Börgerkrieg in’n Sudan in den Süden to Enn is, breedt sik dor allerhand US-amerikaansche Gruppen ut, de to de Evangelikalen torekent weern mütt. ^[15] In’n Norden gifft dat ok noch en Reeg vun Kopten, de tomeist ut Ägypten afstammen doot.

De Sudan is en vun de armsten Länner in Afrika. De sozialen un de medizienschen Hölpsdensten sund noch nich sunnerlich goot utboot.

Bloß 29 % vun de Mannslüde un 51 % vun de Froenslüde in’n Sudan könnt schrieven un lesen. De öllste Universität in dat Land is 1956 in Khartum grünnt wurrn.

In dat Johr 2005 is en Afkamen över den Freden afslaten wurrn twuschen de Regeerung in Khartum un Vertreders vun de Sudaneesche Armee för de Befreen vun dat Volk. Dor is de Börgerkrieg mit to Enne kamen, de 21 Johre lang duert harr. Man twee Johre later is dor jummers noch mit rekent wurrn, dat bi 5 Mio. Minschen in dat Land verdreven wurrn sünd, dormank alleen man bi 2 Mio. ut de Gegend vun Darfur. Na den Verdrag könnt sunnerlich de Flüchtlingen un Verdrevenen ut den Süden vun dat Land wedder torüch kehren. Man jummers noch is de Sudan dat Land mit de meisten Binnenverdrevenen in de ganze Welt.^[16]

1. ↑ http://www.gmx.net/themen/nachrichten/ausland/0875eo8-suedsudan-wird-unabhaengig
2. ↑ So steiht dat in’n Brockhaus to dat Klima in Sudan, Utgave vun 2000
3. ↑ Fischer Weltalmanach 2006
4. ↑ http://bevoelkerungsstatistik.de to den Sudan
5. ↑ Utwärtig Amt to den Sudan
6. ↑ CIA The World Fact Book: Sudan/People
7. ↑ CIA, The World Fact Book
8. ↑ CIA, World Fact Book
9. ↑ CIA, World Fact Book
10. ↑ Encyclopædia Britannica vun 1911 to den Sudan
11. ↑ CIA, World Fact Book
12. ↑ CIA, World Fact Book
13. ↑ CIA, World Fact Book
14. ↑ CIA, World Fact Book
15. ↑ Marina Peters: Zur Rolle der Religionen. In: Bernhard Chiari (Hrsg.): Wegweiser zur Geschichte. Sudan. Patterbuorn u. a. 2008, S. 157
16. ↑ - Internal Displacement in Sudan - Internal Displacement Monitoring Centre (IDMC)