Staat

En Staat is de Organisatschoon, de binnen de Gemarken vun en afgrenzt Rebeet togange is un dor de Macht utöövt over de Inwahners, de in düsse Gemarken leevt. Se is in hogen Maat unafhängig. Na buten hen stellt de Staat siene Inwahnerschop dor un hett ok de nödigen Machtmiddels in'e Hannen, um sik na buten un binnen dör to setten (t.B. dat Gewaltmonopol). Dat is mööglich, dat en Staat (freewillig oder dwungen) en Deel vun siene Machtmiddels an en annern Staat overdregen deit, oder dat Staten in en föderalen oder konföderalen Verband en Deel vun ehre Machtmiddels an en Staat afgeven, de over jem steiht.

De Staat is tohopensett ut allerhand Elemente, de em siene sunnerliche Aart geevt. Na dat Internatschonale Recht sünd düsse Elemente:

• De Inwahnerschop
• Dat Staatsrebeet
• De Organisatschoon vun Gesette un Politik

De Inwahnerschop besteiht ut de Unnersaten vun den Staat. De Unnersaten bestaht ut een oder mehr Völker oder Natschonen. Ofschoonst dat in dat 21. Johrhunnert in de westliche Welt as Normalfall ankeken warrt, dat en Staat man eene Natschoon tohopenbinnen un dorstellen deit, is dat lang nich allerwegens so. Dat gifft ok „plurinatschonale“ oder Mehrvölkerstaten. Wenn en Staat blot een Natschoon dorstellt un tohopenfaat, denn warrt snackt vun en Natschonalstaat. De Begreep Natschonalität warrt hen un wenn avers ok bruukt, um an to düden, dat een Unnersate is vun en sunnerlichen Staat, ok wenn de Macht vun düssen Staat over en ganze Reeg vun Völker oder Natschonen henlangen deit.

Dat Staatsrebeet umfaat de geograaphsche Zoon, wo en Staat siene Macht in utöven draff. So is en vun de grottsten Upgaven vun en Staat, Grenzen um sien Land to trecken un düsse Grenzen to schulen. Dat gellt to Land, to See un ok in de Luft. For den Staat geiht dat hier um dat Territorialprinzip bi. For de „olen“ Staten is dat Afmaken un Inholen vun Grenzen keen Problem. Man de jüngern Staten, de ehre Grenzen unner annern in de Kolonialtied kregen hefft, oder de bi dat Ut'neenfallen vun de vörmolige Sowjetunion tostanne kamen sünd, sütt de Saak anners ut. Bovenhen hefft sik so'n Länner faken in'e Klatten vunwegen de een oder de annere Fraag vun dat Grenztrecken.

De Organisatschoon vun Gesette un Politik hett dat dor up afsehn, en Staat up sien Staatsrebeet tohopen to holen un sien Tokumst af to sekern. To düsse Organisatschoon höört dree Kennteken:

De Staat is en Entität, de mit Macht un Rechte utstaffeert is, un de, wat siene Liddmaten, un sunnerlich siene Regeerung un Verwaltung angeiht, en egen unafhängig Bestahn hett. De Staat is permanent: Allens wat sik binnen sien Tosamenleven ännert hett keen Infloot up sien Bestahn un ok nich up de Duerhaftigkeit vun dat, wat dor bestimmt wurrn is.

Dat bedutt, dat de Staat siene Macht nich vun en annere soziale Organisatschoon kriggt un dat dat keen annere soziale Grupp gifft, de boven den Staat steiht. De Staat is souverän, wat de internatschonale Ordnung angeiht, un ok na binnen hen. De Souveränität kann avers freewillig ingrenzt weern. So maakt dat unner annern Niue un de Cook-Eilannen, de Neeseeland beden hefft, ehre butenlannschen Saken to regeln. Um sik dör to setten, hett de Staat dat Gewaltmonopol in'e Hannen (Justizappraat, Polzei, Armee). Na den Soziologen Max Weber maakt dat den Staat ut, dat he dat Monopol vun Gewalt na dat Gesett in'e Hannen höllt.

Den Staat siene Macht kann in twee grote Kategorien verdeelt weern:

• De Macht, dat Tosamenleven to organiseren: De Staat kann mit Hölp vun Gesette bestimmen, wat siene Börgerslüde maakt un wat nich.
• De Macht, up sunnerliche Feller aktiv to weern: So overnimmt de Staat Deenste for se Sellschop un levert Göder (düsse Funktschoon is in'n Momang wichtiger, as in't 19. Johrhunnert).