[go: up one dir, main page]
Sâta a-o contegnûo

Prinçipatu de Mu̍negu

Modìfica conligaménti
Achësta pa̍gina e̍ scrita ün munegascu
Da Wikipedia
(Rindirisòu da Prinçipatu de Mùnegu)
MC
 Achësta pa̍gina e̍ scrita ün munegascu
Prinçipatu de Mu̍negu
U pavayu̍n d'u Prinçipau de Mu̍negu U scüu
d'u Prinçipatu de Mu̍negu
Imnu munegascu
Sistema de guvernu Munarchia constitüçiunale
Principu Albertu segundu (6.4.2005)
Ministru de Statu Serge Telle (1.2.2016)
Lingue Françese e munegascu
Capitala Mu̍negu
Superficie 2,02 km2
Pupülaçiun 36 950 ab.
Densita̍ 18 292 ab/km2

U Prinçipatu de Mu̍negu (ün liguru: Prinçipato de Mónego, ün françese: Principauté de Monaco; ün italian: Principato di Monaco) ë ün paise d'Europa.

Mu̍negu e̍ ün Prinçipatu guverna̍u per üna munarchia constitüçiunale cun Albertu segundu pe̍ cavu de sta̍u. Benche̍ u prinçipu Albertu segundu e̍ ün prinçipu constitüçiunale, elu a̍ ün putere puliticu imensu. A Casa Grima̍udi ha guverna̍u Mu̍negu despœ̍i 1297. A lengua ufiçiala e̍ u françeise, aisci̍ se parla u munegascu, u italian e u anglese. L'Imnu munegascu (Hymne monégasque), o Marcia Naçiunale d'i Lealisti, ë ř'imnu naçiunale d'u Prinçipatu de Mùnegu.

Etimulugi̍a

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Benche̍ l'etimulugia de Mu̍negu nun sice ben cia̍iria, de pare̍ generale cunvegne d'a tira̍ ciütostu da Monoïkos (Monoeci) -Arcule liguru- che da Melkart (Menouha) -Arcule finiçian.

Sto̍ria de Mu̍negu

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Articulu principale: Sto̍ria de Mu̍negu


Preistoria

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Au Paleuliticu ançien, l'Omu abitava gia̍ Mu̍negu.

Antichita̍

[modìfica | modìfica wikitèsto]

D'u 1297 Rainie̍ e Françua̍ Grimaldi (mascarau ün frate), se sun ümpadrunii d'a furtessa de Mu̍negu ciü per astüçia che per viulença.

Epuca muderna

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Mu̍negu deve au principu Antoni primu bona parte d'e soe furtificaçiue.

Menton e Rocabrüna an fau parte d'u Prinçipatu de Mu̍negu finta d'u 1848.

Carlu terçu d'u 1866 à dau u nome de Munte Carlu a roca de Spelüghe.

Cun u principu Rainie̍ terçu, suvran de Mu̍negu despœ̍i 1949, un Pinçipatu a̍ vistu u territoriu so passa̍ da 157 a 192 etari.

Sistema de guvernu

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Articulu principale: Pulitica munegasca e Lista d'i suvrái de Mùnegu
Logo de guvernu
U principu Alberto segundu de Mu̍negu atüale suvran d'u Principatu.

Mu̍negu ë üna munarchia constitüçiunale.

Ün ministru de Statu e trei cunseyei (Internu, Finançe, Trabayi püblichi) formu u Cunsiyu de guvernu.

U Cunsiyu naçiunale participa au putere legislativu a Mu̍negu.

Geugrafia

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Articulu principale: Geugrafia de Mùnegu
  • Munte Agè
  • Munegu pusseda un giardin esoticu de primu cartelu.
  • Portu de Munegu


U territori de Mu̍negu fà 2 km².

Urganisaçiun territuriale

[modìfica | modìfica wikitèsto]
I qatre qartièi tradiçiunali.
I qartièi e setùs aministrativi.
Articulu principale: Qartièi de Mùnegu

Munegu á nœve qartièi e setùs regrupaus en qatre qartièi tradiçiunali. I qartièi tradiçiunali sun:

E i qartièi urdinançai e setùs reservaus sun:

Südivisiun Süperficie
ün m2 ün %
A Cundamina Qartiè urdinançau 295 843 14,6%
Funtanaveya Qartiè urdinançau 329 516 16,3%
Larvotu Qartiè urdinançau 217 932 10,8%
Giardin esoticu Qartiè urdinançau 234 865 11,6%
Munegu Autu Setù reservau 196 491 9,7%
Muneghëti Qartiè urdinançau 115 196 5,7%
Munte Carlu Qartiè urdinançau 436 760 21,5%
Ravin de Santa Devota Setù reservau 23 485 1,2%
La Rousse Qartiè urdinançau 176 888 8,7%
Total 2 026 976 100,0%

Cültüra

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Articulu principale: Cültüra de Mùnegu
U scüu, fianchegiau da dui frateli minuri che portu spada, domina a sentença "Deo Juvante".
  • Cumitau Naçiunale d’ë Tradiçiue Munegasche: Mantegne u parlà munegascu.
  • Institütu d Paleuntulugia ümana
  • Palaçi de Mu̍negu

Müsei

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Geije

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Literatüra munegasca

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Articulu principale: Literatüra munegasca
  • Cherici-Porello, Paulette (1986) Mèsccia
  • Cherici-Porello, Paulette (2012) Antebrǜn

Autui munegaschi

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • Paulette Cherici-Porello

Gastrunumia

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Religiùn

[modìfica | modìfica wikitèsto]

A religiùn catolica è a religiùn d'u Statu.

Edücaçiun

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Liçeu Albertu primu de Mu̍negu

A Mu̍negu, l'ünsegnamentu püblicu à principiau d'iesse dau ün françese versu 1860.

È ubligatori d'andà â scœra da 6 a 16 ani; ma da 3 ani se pò cumençà cun a scœra materna. Ghe sun de scœre pǜbliche sei materne e elementari, ün culege, ün liçè d'ünsegnamentu generle e tecnologicu e ün liçè d'ünsegnamentu prufessiunale.

L'ünsegnamentu d'a lenga munegasca è ubligatori ünt'ë scœre elementari da u 1976, pœi per i primi dui ani d'u culege da u 1979.

Ecunumia

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Articulu principale: Ecunumia de Mùnegu

Turismu e indüstria fan vive Mu̍negu.

Sport

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Articulu principale: Sport ün Munegu

Feste

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Feste
Data Nume Remarca
1 de zenà Primu de l’Anu
27 de zenà Festa de Santa Devota Santa Devota, Patruna d’u Principatu
Lünesdì sücessivu de Pasca. Pasca d'u cavagnetu
1 de màgiu Festa d'u Travayu
Zùveni, 40 jurni dopu Pasca Ascensiun
Lünesdì sücessivu a setima dumenega dopu Pasca Pentecosta
Zùveni, 60 jurni dopu Pasca Corpus Domini
15 austu A Madona Assunta
1 nuvembre I Santi Festa d'I Santi
19 nuvembre S. Rainiè Festa Naçiunala
8 deçembre Imacülata cunceçiùn Patruna d’a Catedrala
25 deçembre Natale

Vede tamben

[modìfica | modìfica wikitèsto]

A̍utri prugeti

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Vinculi esterni

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Contròllo de outoritæVIAF (EN) 130909670 · ISNI (EN) 0000 0001 2181 4116 · LCCN (EN) n81101064 · GND (DE) 4040031-1 · BNF (FR) cb11945108x (data) · BNE (ES) XX451856 (data) · BAV (EN, IT) 497/12451 · CERL (EN) cnl00003034 · NDL (EN, JA) 00567822 · WorldCat Identities (EN) n81-101064
Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Prinçipatu_de_Mu̍negu&oldid=252647"