ba

Kurmancî

Bilêvkirin

Navdêr 1

Zayenda nêr a binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	ba	ba
Îzafe	bayê	bayên
Çemandî	bayî	bayan
Nîşandera çemandî	wî bayî	wan bayan
Bangkirin	bayo	bayino
Zayenda nêr a nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	bayek	bayin
Îzafe	bayekî	bayine
Çemandî	bayekî	bayinan

ba nêr

Hewayê ku dilive.
Îro bayekî sar tê.
Hêzek civakî yan aborî yan siyasî.
Bayê azadiyê.
Kuş, tir, fis, piv.
Bayek berda, bêhnek bi ser odeyê xist!
Bêwate, hewante.
berba / berbad

Ji wêjeya klasîk

Sed hizar çav min divîna
Bayekî perde hilîna
Xet û xal min têr bidîna — (Feqiyê Teyran, )

Bi alfabeyên din

kurdî-erebî: با‎
kurdî-krîlî: ба

Têkilî

Bide ber

ba- (2)

Tewang

bê

Jê

Binêre herwiha

a
be
bi
bo
bê
bî
bû
ca
da
fa
ga
ha
ka
la
ma
na
pa
ra
sa
ta
va
wa
xa
ya
za
ça
şa

Etîmolojî

Hevreha soranî با‎ (ba), kurdiya başûrî وا‎ (wa), hewramî wa, zazakî va / vay, partî wād, farisî باد‎ (bad), tacikî бод (bod), avestayî vā́ta, vātō (vate-, vato-), belûçî گوات‎ (gwat), sanskrîtî वात (vā́ta), latînî ventus, fransî vent, swêdî vind, îngilîzî wind, almanî Wind, toxarî A want, wänt, toxarî B yente, yûnaniya kevn ἀέντα (aenta), bretonî gwent, weylsî gwynt, hîtîtî huwanz... hemû ji proto-hindûewropî *h₂wéh₁n̥ts (“ba”) ji *h₂weh₁- (“ba hatin, ba lê dan”). Bo guherîna B/V/W bide ber: baran, berf. Bo guherîna B/G bide ber: beraz, birçî, binas. Ji eynî rehî: he-wa.

Çavkanî:

Horn, Paul. (1893): Grundriss der neupersischen Etymologie [Bingehê etîmolojiya farisî] (bi almanî). Strassburg r. 35.
Watkins, Calvert, The American Heritage Dictionary of Indo-European Roots [arşîv], Houghton Mifflin Co., 2007, çapa 2em, r. 95
MacKenzie, David Neil, The dialect of Awroman (Hawraman-i Luhon) Grammatical sketch, texts, and vocabulary, Kommissionaer: Munksgaard (København), 1966, r. 140
Etymonline. Online English Etymology Dictionary. <etymonline.com> by Douglas Harper.

Bi zaravayên din

Soranî: با‎ (ba)
Kurdiya başûrî: وا‎ (wa)
Zazakî: va n
Hewramî: wa

Werger

Abazayî: пша́ (pšā́)
Abxazî: аԥша́ (āpšā́)
Adîgeyî: жьыбгъэ (ž̍əbġă)
Afarî: caacay
Afrîkansî: wind → af
Aghwanî: 𐕌𐕒𐕡𐕐 (muš)
Akanî: mframa
Aklanon: hangin
Alabamayî: mahli
Albanî: erë → sq m
Alêwîtî: slagux
Almanî: Wind → de n
Altayiya başûrî: салкын (salkïn), јел (ǰel)
Amharî: ነፋስ (näfas)
Apalayî: tyryrykane
Aragonî: viento n
Aramiya nû ya asûrî: ܦܵܘܚܵܐ‎ n (pawḳa)
Argobbayî: ነፋስ (näfas)
Aromanî: vimtu
Arrernteyiya rojavayî: rlke
Asamî: বতাহ (botah)
Astûrî: vientu → ast n
Avarî: гьури (huri)
Aymarayî: saxra
Aynuyî: レラ (rera)
Azerî: külək → az, yel → az
Bahnarî: kial
Bajwayiya kendava rojava: beriu
Baskî: haize
Başkîrî: ел (yel)
Bau bidayuh: sobak
Baureyî: vir
Belarusî: ве́цер → be n (vjécjer)
Belûçî: گوات‎ (gwát)
Bengalî: বায়ু → bn (baẏu), হাওয়া → bn (haoẏa), বাতাস → bn (bataś)
Bikol Central:
Bîkoliya naverast: paros

Bîkoliya naverast: duros
Bisayayiya bruneyî: angin
Bîslamayî: win
Bretonî: avel → br
Bretoniya kevn: auel
Bruneyî: angin
Bugî: anging
Bukidnon manoboyiya rojavayî: keramag
Bulgarî: вя́тър → bg n (vjátǎr)
Burmayî: လေ → my (le)
Buryatî: һалхи (halxi), һалхин (halxin)
Buyî: ndumx
Cingphoyî: nbung
Conxayî: རླུང་མ། (rlung ma)
Çamicuroyî: timili
Çeçenî: мох (moχ)
Çekî: vítr → cs n
Çepangî: मारुः
Çerokî: ᎦᏃᎸᎥᏍᎬ (ganolvvsgv), ᎤᏃᎴ (unole)
Çîçewayî: mphepo
Çîkasawî: mahli
Çînî:
Kantonî: 風 (fung¹)

Dunganî: фын (fɨn)

Hakkayî: 風 (fûng)

Jinî: 風 (feng¹)

Mandarînî: 風 → zh (fēng)

Min dongî: 風 (hŭng)

Minnanî: 風 → zh-min-nan (hong, hoang)

Wuyî: 風
Çuvaşî: ҫил (śil)
Dakotayî: tate
Dalmatî: viant n
Danmarkî: vind → da g, blæst g, luftstrøm g
Divehî: ވައި‎ → dv (vai)
Dolganî: тыал (tıal)
Drungî: nvmbeung
Dupaningan agtayî: paras
Emilî: vänt n
Endonezyayî: angin → id
Erebî: رِيح‎ m (rīḥ)
Erebiya misrî: ريح‎ m (rīḥ)

Erebiya misrî: رياح‎ m (riyāḥ), هوا‎ m (hawa)

Erebiya fasî: ريح‎ n (rīḥ)
Ermenî: քամի → hy (kʻami)
Ermeniya kevn: հողմ (hołm), քամի (kʻami)
Erzayî: варма (varma)
Esperantoyî: vento → eo
Estonî: tuul → et
Etiyopiya klasîk: ነፋስ (näfas)
Evenkî: хунӊэ (hunӊə), эдэн (ədən)
Evenkî: эдын (ədin)
Eweyî: aya
Extremaduranî: vientu n
Farisiya navîn: 𐭥𐭠𐭲‎ (ʿʾt /wād/)
Farisî: باد‎ → fa (bâd)
Ferî: vindur → fo n
Fîjî: cagi
Fînî: tuuli → fi
Frankoprovansî: vinse n
Fransiya kevn: vent n
Fransî: vent → fr n
Friyolî: vint n
Frîsiya bakur: winj n
Frîsî: wyn g
Gaelîka skotî: gaoth m
Gagawzî: lüzgär
Galîsî: vento → gl n
Gotî: 𐍅𐌹𐌽𐌳𐍃 n (winds)
Gujaratî: પવન (pavan)
Gurcî: ქარი (kari)
Guwaranî: yvytu
Haîtî: van
Hawayî: makani
Hawsayî: iska → ha
Higaononî: kalamag
Hindî: हवा → hi m (havā), पवन → hi n (pavan)
Hîlîgaynonî: hangin
Hmongî: cua
Holendî: wind → nl n
Îbanî: angin
Îbranî: רוּחַ‎ → he n an m (rúakh)
Îdoyî: vento → io
Îlokanoyî: angin
Îngilîziya kevn: wind
Îngilîzî: wind → en
Îngriyî: tuuli
Îngûşî: мух (muχ)
Înterlîngua: vento
Înuîtî: ᐊᓄᕆ
Îranunî: andu'
Îrlendî: gaoth → ga m
Îrlendiya kevn: feth, gáeth m
Îsthmus zapotekî: bi
Îstriyotî: vento n
Îtalî: vento → it n
Îu mienî: nziaaux
Îzlendî: vindur → is n
Japonî: 風 → ja (かぜ, kaze)
Javayiya kevn: hangin
Javayî: angin → jv
Kaimbulawayî: warri
Kalalîsûtî: anori
Kalmîkî: салькн (sal'kn)
Kannadayî: ಗಾಳಿ → kn (gāḷi)
Kapampanganî: angin
Kapverdî: vent'
Karaçay-balkarî: жел, джел
Karelî: tuuli
Kaşûbî: wiater n
Katalanî: vent → ca n
Keçwayî: wayra → qu, waira
Ketî: бей (bej)
Kirgizî: жел → ky (cel), шамал → ky (şamal)
Kîkongoyî: tembo
Kîmaragangî: sarup
Kîngalî: හුළඟ (huḷaⁿga)
Kînyarwandayî: umuyaga
Komî-zîriyî: тӧв (töv)
Koreyî: 바람 → ko (baram)
Kornî: awel m, gwyns n
Korsîkayî: ventu n
Crimean Tatar:
Latînî: yel, ruzgâr (ruzgâr)
Koryakî: кытэг (kəteɣ)
Kreyoliya morîtanî: labriz
Kreyoliya seyşelî: labriz
Kumikî: ел (yel)
Kvenî: tuuli
Ladînoyî: ayre n
Lakayî: марч
Latgalî: viejs n
Latînî: ventus → la n
Latviyayî: vējš → lv n
Lawsî: ລົມ → lo (lom)
Lazî: ixi
Lezgînî: гар (gar)
Lîtwanî: vėjas → lt
Lîvonî: tūļ
Lombardî: vent n
Lotudî: tongus
Lueyî: ᦟᦳᧄ (lum)
Lugandayî: embuyaga
Luksembûrgî: Wand
Mòçenoyî: bint n
Maguindanaoyî: endu, sambel
Makasarî: anging
Malay:
Malezî: اڠين‎, باد‎, بايو‎, ڤاوان‎, ريح‎

Rûmî: angin → ms, bad, bayu, pawana → ms, rih
Makedonî: ветер n (veter)
Malayalamî: കാറ്റ് → ml (kāṟṟŭ)
Maltayî: riħ m
Mançûyî: ᡝᡩᡠᠨ (edun)
Manksî: geay m
Mansî: во̄т (vōt)
Maorî: hau → mi, matangi
Mapuçî: kvrvf
Maranaoyî: ndo'
Maratî: वारा (vārā)
Marî:
Mariya rojhilatî: мардеж
Mayayiya yukatekî: iik’
Mecarî: szél → hu
Megrelî: ბორია (boria), ქარი (kari)
Melanauyiya navendî: pangai
Misrî:

(ṯꜣw)
Miyakoyî: カジ (kazi)
Mînangkabawî: angin
Mîrandî: biento n
Mohawkî: ówera
Mohegan-pequotî: wutun
Mokşayî: варма (varma)
Mongolî: салхи → mn (salhi)
Monî: ကျာ
Muongî: xỏ
Nahuatl:
Nahwatliya navendî: ehecatl, ehcatl

Klasîk: ehecatl

Nahwatliya guerrero: ajakatl

Puebla nahuatliya çiyayî: ejekat

Nahwatliya mekayapan: ejecaꞌ

Nahwatliya mîçoakanê: ijyecal

Nahwatliya bakurê puebla: yehyecatl

Nahwatliya tetelcingo: yejyecatl

Nahwatliya tlamacazapa: yejyekatl
Nanayî: хэдун
Navajoyî: níłchʼi, níyol
Negidalî: эдын
Nepalî: हावा → ne (hāwā)
Newarî: phē
Ngarrindjerî: mayi
Normandî: vent n
Norwecî: vind → no n
Ohloniya bakur: túj̄e
Ojibweyî: noodin
Okînawanî: 風 (かじ, kazi)
Oksîtanî: vent → oc n
Oriyayî: ବାତ → or (batô)
Oroçî: эдин, эди
Orokî: хэдун, хэду
Oromoyî: bubbee
Osetî: дымгӕ (dymgæ), уад (wad)
Osmanî: یل‎ (yel)
Oygurî: شامال‎ → ug (shamal)
Ozbekî: shamol → uz, yel → uz
Pangasînanî: dagem
Papyamentoyî: bientu
Partî: 𐭅𐭀𐭃‎ (wʾd /wāδ/)
Paumarî: sirisiri
Pelayî: ləi⁵⁵, li⁵⁵
Peştûyî: باد‎ → ps n (bād)
Piedmontîsî: vent n
Pîkardî: vint n
Pîpîlî: ejekat
Pîttcantcatcarayî: waḻpa
Plodîşî: Wint n
Polabî: v́otĕr n
Polonî: wiatr → pl n
Portugalî: vento → pt n
Puncabî: ਹਵਾ (havā)
Qazaxî: жел → kk (jel)
Romagnolî: vènt n
Romancî: vent n
Romanî: balval m
Romanyayî: vânt → ro nt
Rungusî: bbarat
Rusî: ве́тер → ru n (véter)
S'gaw karenî: ကလံၤ (ka leē)
Saanîçî: SPW̱ELO¸
Sahoyî: xaaxa
Samiya bakurî: biegga
Samiya başûr: bïegke
Samiya kildînî: пӣӈӈк (pīŋŋk)
Samoayî: matagi → sm
Sanskrîtî: वात → sa (vāta), वायु → sa (vāyu), अनिल → sa (anila), पवन → sa (pavana)मारुत → sa (māruta)
Sardînî: bentu n, ventu n
Sebopî: kepo, celevut
Sebwanoyî: hangin
Sicîlî: ventu → scn n
Sindhî: هوا‎ m (havā), پون‎ (pavanu)
Sirananî: winti
Sirboxirwatî:
Kirîlî: вје̏тар n, ве̏тар n

Latînî: vjȅtar → sh n, vȅtar → sh n
Slaviya kevn:
Kirîlî: вѣтръ n (větrŭ)

Glagolîtîk: ⰲⱑⱅⱃⱏ n (větrŭ)
Slovakî: vietor n
Slovenî: veter → sl n
Slovînsî: vjãtăr n
Somalî: dabayl
Sorbî:
Sorbiya jêrîn: wětš n

Sorbiya jorîn: wětřik n
Sotoyiya başûr: moya
Spanî: viento → es n
Sundanî: maruta, bayu
Sûmerî: tumu
Svanî: ბიქვ (bikv)
Swahîlî: upepo → sw
Swêdî: vind → sv g, blåst → sv
Şanî: လူမ်း (lúum)
Şîngazîcayî: upepo 11
Şonayî: mhepo 9
Şorî: салғын (salğın)
Tàyî: lồm
Tabasaranî: микӏ (miḳ)
Tacikî: бод → tg (bod)
Tagal murutî: livut
Tagalogî: hangin → tl
Tahîtî: matai
Tamîlî: காற்று → ta (kāṟṟu)
Taosî: wǫ́nemą
Tarantinoyî: viènde n
Taşelhitî: ⴰⴹⵓ n (aḍu), ⴰⵊⴰⵡⵡⵏ n (ajawwn)
Tausugî: hangin
Tayiya bakurî: ᩃᩫ᩠ᨾ
Tayî: ลม → th (lom)
Tayî nüa: ᥘᥨᥛᥰ (löm)
Telûgûyî: పవనము → te (pavanamu), తెమ్మెర → te (temmera)
Temazîxtiya atlasa navendî: ⴰⴹⵓ n (aḍu)
Ternateyî: kore
Teterî: җил → tt (cil)
Tetûmî: anin
Timugon murutî: bagiu
Tirkî: rüzgâr → tr, yel → tr, esin → tr, esinti → tr
Tirkmenî: ýel
Tîbetî: རླུང (rlung)
Tokpisinî: win
Tongî: matangi
Toxarî A: want
Toxarî B: yente
Tumbukayî: mphepo
Tuvanî: салгын (salgın), хат (xat)
Udiheyî: эди
Udî: муш (muš)
Udmurtî: тӧл (töl)
Ugarîtî: 𐎗𐎈 (rḥ)
Ulçî: хэду
Urdûyî: ہوا‎ m (havā), پون‎ (pavan)
Ûkraynî: ві́тер → uk n (víter)
Venîsî: vent n, vènt → vec n, vento → vec n
Vepsî: tullei
Viyetnamî: gió → vi
Volapûkî: vien → vo
Voroyî: tuul'
Votî: tuuli
Walonî: vint → wa n, air → wa m
Warayî: hangin
Weylsî: awel → cy m, gwynt → cy n
Wolofî: ngelaw, ngelew
Xakasî: чил (çil)
Ximêrî: ខ្យល់ → km (khyŭəl)
Xosayî: umoya
Yagarayî: buran
Yagnobî: шамол
Yakutî: тыал (tıal)
Yamanayî: uša
Yidîşî: ווינט‎ n (vint)
Yiyiya siçuwayî: ꃅꆳ
Yorubayî: afẹ́fẹ́, ẹ̀fúfú
Yurokî: rookw
Yûnanî: άνεμος → el n (ánemos)
Kevn: ἄνεμος n (ánemos)
Zêlandî: wind n
Zhuangî: rumz
Zuluyî: umoya → zu 3
ǃXóõ: ǂqhùe

Navdêr 2

ba

bang, gazî, hawar, deng: ba kirin
bang kirin, gazî kirin

Etîmolojî

Qusandin ji bang: bang > ban > ba

Werger

Daçek 1

ba

cem, nik
ba: Ez çûm ba wê.

ji ba: Ez ji ba wê hatim.

li ba: Ez li ba wê me.
- Xwedîyê qonaxa min her çendîn di vê yekê de dudil bû, lê biryar da ku alîkarîya min bike û min bibe li ba wî. — (Çend Rûpel Ji Dîroka Gelê Kurd, K. Mezher Ehmed, Weşanên APEC)

Hevmane

bal, cem, nik, dev

Hevmane

Were ba min.

Were tela min
Were gel min
Were cem min
Were rex min
Were nik min
Were def min
Were rav min
Were kêleka min
Were tenişta min
Were hêla min
Were hinda min
Were rû min

Etîmolojî

Kurtkirina bal.

Werger

Fransî: à côté de → fr
Tirkî: yanında → tr

Daçek 2

ba

(Tenê di klasîkan de) bi
- Ba mujde û emr û berat
  Nîşan hinarin hem xelat — (Melayê Cizîrî)
- Asîmanê bê sitûn Wî kir bedîd
  Sûretê ba xal û xet Wî aferîd — (Mela Hisênê Bateyî)

Etîmolojî

Ji farisî با‎ (ba), hevreha kurmancî bi, soranî be, pehlewî ped.

Werger

Hoker

ba

Bila, dibe ku, destûr heye ku.
Ba ew jî were.
Bila, divê ku, gerek e ku, lazim e ku.
Ba hespê xwe li wir nesekinîne!

Etîmolojî

Kurtkirina bila ji erebî [Peyv?].

Werger

Tirkî: ^?nezdinde → tr

Formeke lêkerê

ba

bûya, baya
- Eger hikûmet di aştiyê de jidil ba, wê çaxê qereqol çênedikir. Em van qereqolan qebûl nakin û heta çêkirina wan neyê sekinandin em dest ji çalakiyên xwe bernadin. — (rudaw.net/kurmanci 4/2014)