Malaizia
| Malaizia | ||
| Malaysia | ||
|
| |
| Standardo di Malaizia | Blazono di Malaizia | |
| Nacionala himno: | ||
| Negaraku | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Kuala Lumpur | |
| · Habitanti: | 1 800 764 (2004) | |
| · administrala centro: | Putrajaya | |
| Precipua urbo: | Kuala Lumpur | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Malaya | |
| Tipo: | Federala monarkio | |
| · Yang di-Pertuan Agong (monarko): | Abdullah de Pahang | |
| · Chefministro: | Anwar bin Ibrahim | |
Surfaco: (66ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 330 803 km² | |
| · Aquo: | 0,3 % | |
Habitanti: (43ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 34 219 975[1] (2023) | |
| · Denseso di habitantaro: | 92 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | ringgit di Malaizia | |
| Veho-latero: | sinistre | |
| ISO: | MY
| |
MYS
| ||
458
| ||
| Reto-domeno: | .my | |
Malaizia esas lando jacanta an sud-estal Azia. La lando havas terala frontieri kun Tailando norde, en la kontinento; kun Brunei nord-weste, an l'insulo Borneo; e kun Indonezia sude, ank en Borneo. Ol anke havas marala frontieri kun Singapur sude, e kun Indonezian arkipelago weste, sude ed este.
Malaizia havas du chef-urbi: Putrajaya, inaugurita en 1995, esas la nuna sideyo por l'exekutiva e por la judiciala povo di la lando, kontre ke Kuala Lumpur, la maxim populoza urbo di la lando, nun esas nur la sideyo di la legifala povo. Antee la sideyo di la tri povi koncentresis en Kuala Lumpur.
Bazala fakti pri Malaizia.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Historio di Malaizia |
Homi ja habitis Malaizia cirkume 40 mil yari ante nun. L'unesma habitanti probable esis Negritos, populo kun origino en Sud-Estal Azia. Komercisti e kolonigiisti de India e Chinia arivis dum l'1ma yarcento. Li adportis budismo ed hinduismo a la regiono. Sanskritala skribo-sistemo uzesis til la 4ma yarcento. Dum la 13ma yarcento granda parto di la peninsulo jacis sub l' imperio Srivijaya.
Portugalano Afonso de Albuquerque konquestis Malaka, urbo en la peninsulo Malaya, ye la 24ma di agosto 1511[2]. En 1641, Nederlandani okupis l'urbo, helpita dal sultano di Johor.
Britaniani arivis en la peninsulo Malaya en 1786, kande la sultano di Kedah farmis Penang a la Kompanio Britaniana dil Oriental Indii. En 1795, dum Napoleonala militi Nederlando permisis Britaniani okupar la peninsulo por preventar posibla Franca invado en la regiono. Britaniani fondis Singapur en 1819, ed en 1824 li ja kontrolis komplete la peninsulo. Johor esis l'unika stato qua mantenis lua nedependo dum la 19ma yarcento. Dum la 19ma yarcento, Britaniani komencis stimular l'enmigro di Chiniani ed Indiani por verkar en la peninsulo[3].
Japoniani komencis l'invado di Malaya peninsulo ye la 8ma di decembro 1941, sequanta dio pos l'atako en Pearl Harbor. La batalii duris til la 31ma di januaro 1942, e rezultis Japoniana vinko. Kun l'invado, kreskis populala susteno a l'idei pri nedependo. En 1945, Japoniani ekpulsesis de Borneo, de la peninsulo Malaya e de altra Malaya insuli, exemple Labuan.
Malaizia (la peninsulo Malaya) nedependanteskis del Unionita Rejio ye la 31ma di agosto 1957 sub la formo di federuro. Tunku Abdul Rahman esis lua unesma chefministro , kontre ke Abdul Rahman di Negeri Sembilan esis l'unesma chefo di stato di la lando.
La federala sistemo adportis tensi a la regiono, inkluzite konflikto kun Indonezia, la nedependo di Singapur en 1965, e rasala tensi inter Malaiziani de raso Malaya, e Malaya-Chiniani. Ta konflikti efektigis rasala tumulti ye la 13ma di mayo 1969. Pos ta konflikti, lora chefministro Tun Abdul Razak lansis kontroversal ekonomikala programo por distributar richeso.
Dum la yari 1980a dum l'administrado di la chefministro Mahathir bin Mohamad eventis epoko di rapida kresko ekonomikala ed en la urbi. La bazo dil ekonomio chanjesis de agrokultivo ad industrio. Granda projeti, exemple la turmi Petronas, la moderna Choseo Nordo-Sudo, o la nova administrala urbo, Putrajaya, kompleteskis[4].
Politiko
[redaktar | redaktar fonto]
Malaizia esas federala konstitucala elektiva monarkio, e l'unika federuro en sudestal Azia. La titulo di lua chefo di stato esas Yang di-Pertuan Agong. Lu esas sultano qua elektesas por 5 yari dal altra sultani.
La parlamento havas 2 chambri: la Domo di Reprezentanti (Dewan Rakyat) havas 222 membri, qui elektesas dal populo por admaxime 5 yari. La Senato (Dewan Negara) esas l'alta-chambro, e havas 70 membri, di qui 26 elektesas da la 13 lokala asemblitari de la sultanii, e la cetera 44 nominesas dal rejulo, helpata da la chefministro.
La bazo di la legaro Malaiziana esas la Common Law Britaniana. Teoriale, lua judiciala povo esas nedependanta, tamen l'indiko di judiciisti mankas klareso, segun kelka observeri. La konstituco di la lando adoptesis en 1957.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Malaizia esas la 43ma maxim populoza lando del mondo, e la 66ma maxim vasta. Ol konsistas ek 2 precipua porcioni: la peninsulo Malaya, an kontinentala Azia, e Borneo de Malaizia, an l'insulo Borneo. La du teritorii separesas da la Maro di Sudal Chinia. Inter ta du teritorii existas multa insuli, di qui la maxim vasta esas Labuan[5]. La maxim alta monto di la lando esas Monto Kinabalu, kun 4 095 metri di altitudo.
La precipua fluvii di la lando esas Rajang, longa de 760 km, che la provinco Sarawak, e Kinabatangan, longa de 560 km, ambe en Borneo. En la peninsulo, la maxim importanta fluvio esas Pahang, longa de 459 km.
La klimato di la lando esas equatorala.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Ekonomio di Malaizia |
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
Segun statistiki de The World Factbook, Malaizia havas 34 219 975 habitanti en 2023[1]. La maxim multa (62%) esas del etnio Bumiputera (inkluzite Malayi ed altra populi, exemple Orang Asli, Dayak ed Anak Negeri). Chiniani esas 20,6%, Indiani esas 6,2%, altra etnii esas 0,9%, e 10,3% esas stranjeri, segun statistiki por 2019[1].
L'oficala linguo di la lando esas Malaya. Angla, Chiniana (e lua dialekti Kantonana, Mandarin, Hokkien, Hakka, Hainan, Foochow), Tamil, Telugu, Malayalam, Panjabi e Tailandana anke parolesas.[1]
La religio kun maxim granda nombro di adepti esas Mohamedana (61,3% de la habitantaro), qua ank esas l'oficala religio di la lando. Buddhisti esas 19,8%, Kristani esas 9,2% e Hindui esas 6,3%. Konfuceismo, Taoismo ed altra tradicionala Chiniana religii praktikesas da 1,3% de la habitantaro, 0,4% praktikas altra religii, 0,8% praktikas nula religio, e 1% ne informis pri religio.[1]
| La 10 maxim granda urbi di Malaizia (2020) |
|---|
| Imaji | Rango | Nomo | Habitantaro |
|---|---|---|---|
 Kuala Lumpur  Kajang | |||
| 1ma | Kuala Lumpur | 1 982 112 | |
| 2ma | Kajang | 1 407 356 | |
| 3ma | Seberang Perai | 946 092 | |
| 4ma | Subang Jaya | 902 086 | |
| 5ma | Klang | 902 025 | |
| 6ma | Johor Bahru | 858 118 | |
| 7ma | Shah Alam | 812 327 | |
| 8ma | George Town | 794 313 | |
| 9ma | Petaling Jaya | 771 687 | |
| 10ma | Selayang | 764 327 | |
| Fonto: [6] | |||
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]
Forta orala tradiciono existis ante l'arivo di skripto en nuna Malaizia. Dum la fino dil 15ma yarcento, islamo ed araba alfabeto arivis en la regiono. En 1971, la guvernerio di Malaizia definis Malaiziana literaturo en diversa lingui e formi di skripto. Munshi Abdullah (1797 til 1854) judikesas kom la patro di la literaturo Malaya. Altra importanta nomi esas Ishak Haji Muhammad (konocata kom Pak Sako), Che Husna Azhari, Faisal Tehrani ed altri. De la komenco dil yari 1950a, la literaturo Malaiziana skribita per Chiniani expansabas.
La muziko e populala teatro tradicionala de Malaizia probable originis en la regiono Kelantan-Pattani. La bazo di tradicionala muziko esas perkut-instrumenti, di qui la maxim importanta esas la tamburo gendang. Existas adminime 14 tipi de tamburi tradicionala.[7] La muziko akompanas la naraco di tradiconala rakonti, celebras la cikli de la vivo, ed yarala eventi, exemple mesono ed altra rekolti. Altra populi havas sua propra muzikala stili ed instrumenti, exemple le Dayak, Chiniani-Malaiziani ed Indiani-Malaiziani. Pri klasika orkestrala muziko, l'Orkestro Filharmoniala di Malaizia (Angle Malaysian Philharmonic Orchestra) fondesis en 1997 e ja exkursis a plu kam 20 landi. Lua sideyo esas la Filarmoniala Salono Petronas, che Turmi Petronas, en Kuala Lumpur.
La moderna pop-muziko di Malaizia komencis developesar dum la yari 1920a e 1930a. Grupi di amuzeri qui prizentis tradicionala opero-teatro Bangsawan komencis adaptar kelka elementi de tradicionala muziki e dansi Malaiziana a la muzikala instrumenti adportita dal Angli ed Usani. Un ek la maxim anciena kansoni enrejistrita kun elementi "pop" en la lando esis Tudung Periok, da Momo Latif, en 1930. Dum la yari 1960a aparis la stilo Pop Yeh-yeh, kun influi de The Beatles ed altra rock-bandi Britaniana. Altra stili di rock, exemple punk rock, heavy metal ed altri, ank influis lokala muziko dum recenta yari, ed anke ska, reggae e funk. Dum la yari 1980a, pro l'influo di cinematografuri Breakin' (1984), Breakin' II: Electric Boogaloo (1984) e Beatstreet (1984) aparis l'unesma hip-hop-kansoni kantata en Malaya. Nun, la muziki de Malaizia, Indonezia e Singapur reciproke influas l'una l'altra, nam Malaya linguo parolesas en la tri landi.
Inter la maxim populara sporti praktikata en Malaizia esas badmintono, kugloludo, futbalo, squash e hokeo* sur agro. De 1949 til nun, Malaizia ofte gastigas tale-nomizita Thomas Cup, internaciona konkurso pri badmintono, ed dum l'Olimpiala Ludi en Barcelona, 1992, Razif Sidek e Jalani Sidek ganis bronza medalio pri badmintono. Britaniana soldati adportis squash a Malaizia en 1939, e delore ambe squadi virala e mulierala esis plurafoye exitoza en regionala championkonkursi. Nicol David esas 8-foya championino qua ranzigesas #1 pri squash por mulieri depos la yaro 2006.[8]
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Malaysia - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 27ma di agosto 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ Malaysia - Publikigita da United States State Department. Dato di publikigo: 14ma di julio 2010.
- ↑ International Migration and Governance in Malaysia: Policy and Performance - Autoro: Amarjit Kuar. Publikigita da University of New England. URL vidita ye 20ma di decembro 2011. Idiomo: Angla.
- ↑ "Bound for Glory" - Publikigita da Time magazine. Dato di publikigo: 9ma di decembro 1996.
- ↑ Malaysia Country Study Guide
- ↑ MyCenDash - Main Indicator in D.B. Kota Kinabalu - Autoro: Prime Minister's Department - Department of Statistics Malaysia. URL vidita ye 27ma di agosto 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ Gateway to Malay Culture Publikigita da Asiapac Books Ptd Ltd. Loko di publikigo: Singapur. Dato di publikigo: 2003. Pagino/pagini: 110.
- ↑ WSA World Rankings - Publikigita da Women's Squash Association. URL vidita ye 8ma di januaro 2015.
