Berlin
| Berlin | ||
| ||
| Kelk imaji pri Berlin. | ||
|
| |
| Standardo | Blazono | |
| Lando: |  Germania
| |
Informo:
| ||
| Latitudo: | 52°31′07″N | |
| Longitudo: | 13°24′30″E | |
| Altitudo: | 34 m | |
| Surfaco: | 891,85 km² | |
| Habitanti: | 3 442 675 (2008) | |
| Denseso di habitantaro: | 3 845 hab./km² | |
| Horala zono: | UTC+1 UTC+2 dum somero | |
| Urbestro: | Michael Müller | |
Mapo:
| ||
| ||
Oficala retosituo:
| ||
| www.berlin.de | ||
Berlin esas la chef-urbo e la maxim grand urbo di Germania. Ol konstitucas un de lua 16 stati ed esas la 7ma maxim populoza urbala regiono di Europa. Ol havis cirkume 3 440 000 habitanti en 2010. Lua tota surfaco esas 891,82 km². En lua metropolala regiono vivas 4.5 milion habitanti, de plu kam 180 diferanta landi.[1][2] Cirkume 1/3 di lua surfaco kovresas per foresti, parki, gardeni e lagi.[3]
Berlin esas blokala urbo por kulturo, politiko, informili (jurnalaro ed amas-komuniko), e cienco. Lua maxim important firmi esas di alta teknologio e "kreiva industrii" (arkitekturo, desegno, cinemo, informatiko edc.). Ol havas importanta muzei, universitati, orkestri, amuzo-loki, e gastigas multa sportala eventi. Berlin esas importanta centro por kulturo, financi e turismo di Germania ed anke di Westal Europa.
Berlin havas du komercala aeroportui: Tegel e Schönefeld. Ambe servis 26,3 milion veheri en 2013. L'urbo esas importanta koncentropunto por aerala trafiko en Europa. La historiala aeroportuo Tempelhof, uzita dum la blokuso di Berlin, cesis funcionar en 2008.
L'urbo havas du sistemi di urbala fervoyo: S-Bahn (longa de 332 km, precipue surtera linei) e U-Bahn (longa de 151.7 km, precipue subtera linei). Ol anke havas 979 ponti qui krucumas 192 kma reto de riveri e kanali, e 5,334 kma de chosei, de qui 73 km esas autochosei. En 2006 plu kam 1.4 milion vehili havis matrikulo en l'urbo.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]L'urbo fondesis dum la 12ma yarcento. La maxim anciena restaji di domo trovita en la regiono evas cirkume de 1174. Nuna municipala distrikti Spandau e Köpenick ja mencionesis rispektive en 1197 e 1209, quankam li unionesis a Berlin erste pos 1920. En 1237, du vilaji - Cölln e Berlin - alonge rivero Spree unionesis sub la nomo Berlin. To judikesas kom la fondo-yaro dil urbo.
En 1415 Friedrich la 1ma divenis elektanto-rejido dil princio (Margravio) Brandenburg, quan il guvernis til 1440. Lia sucedanti establisis Berlin-Cölln kom chef-urbo dil princio, e la sequanta membri di Hohenzollern-familio administris Berlin til 1918.
La Triadek-yara milito (1618 til 1648) devastis Berlin. Un triimo di lua domi subisis domaji o destruktesis, e l'urbo perdis un duimo di lua habitanti. Friedrich Wilhelm, elektanto di Brandenburg, qua administris de 1640 til lua morto en 1688, komencis programo por stimular l'enmigro e religiala tolero. Per la Potsdam-edikto en 1685 ilu posibligis la Hugenoti de Francia establisar su en l'urbo. Ja en 1700 cirkume 30% dil habitantaro esis Franci, pro l'enmigro di Hugenoti. Altra enmigranti arivis de Bohemia, Polonia, e Salzburg.
Pos 1618 la princio Brandenburg e la dukio Prusia esis en personala uniono. En 1701 la du stati unionis su por formacar Prusia, kande Friedrich la 3ma, elektanto di Brandenburg, kronizis su kom Friedrich la 1ma di Prusia. Pos ta ago, l'urbo komencis kreskar, ed en 1709 ol unionesis kun quar urbeti (Cölln, Friedrichswerder, Friedrichstadt e Dorotheenstadt), sub l'unika nomo Berlin.
Berlin esis la chef-urbo di Prusia de 1701 til 1918, de Germana imperio de 1871 til 1918, de Weimar-Republiko de 1919 til 1933 e de Triesma Reich de 1933 til 1945. Dum la yari 1920a ol esis la 3ma maxim granda municipo en la mondo.
Berlin subisis granda destruktado dum la duesma mondomilito. Granda parto dil urbo destruktesis dum la bombardi de 1943 til 1945, e dum la batalio di Berlin. Cirkume 125,000 civili mortigesis. Pos la fino dil milito l'urbo recevis granda nombro de refujanti de l'anciena estala provinci di Germania. Berlin dividesis (quale Germania) en quar sektori: Britaniana, Franca, Usana e Sovietiana. La tri unesma sektori formacis ensemble West-Berlin; la lasta esis Est-Berlin.[4]
En 1948, kande la Westala federiti decidis expansar la valuto-reformo adoptita en la westala zono di Germania, Sovietia reagis per blokuso di aceso-voyi a westala Berlin, qua esis komplete cirkondata da Est-Germania. Konseque, la tri westala federiti decidis provizar West-Berlin tra aero, de 24ma di junio 1948 til 12ma di mayo 1949.[5] Plu kam 200,000 flugi transportis preske 9 toni de vari omnadie dum la blokus-epoko.
En 1949 Bonn divenis la chef-urbo di West-Germania. Samyare, Est-Berlin divenis la chef-urbo di Est-Germania (DDR). Dum 1961 Berlin dividesis per la muro di Berlin, qua separis kruele Est-Berlin e West-Berlin.
En 1990, lor la fino dil Kolda milito e la riunigo di Germania, Berlin ridivenis la chef-urbo di tota Germania. La muro destruktesis e nur fragmenti di ol ankore existas.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Berlin jacas nord-este di Germania, sur basa tereni inter du plataji qui erodesis dum la lasta glacial epoko e formacis valo nun nomizita Berliner Urstromtal. Nun, la rivero Spree fluas tra ta valo. En Spandau, la maxim westala quartero di Berlin, Spree debushas an fluvio Havel, qua fluas norde til sude an la westo di Berlin. Weste di Berlin jacas anke l'artificala kolino Teufelsberg ("la kolino dil diablo"), kreita per 75 milion m³ di eskombri diplasita de Berlin kande l'urbala rikonstruktado komencis, pos la duesma mondomilito e la blokuso di Berlin.
Urbala peizajo
[redaktar | redaktar fonto]Lua urbala peizajo esas eklektika, e montras influi de lua diversa historial epoki. Omna guvernerii sidanta en Berlin dum la historio, de la rejio Prusia til nun, probis beligar l'urbo e facar ambicioza programi pri rikonstrukto. L'urbo subisis intensa bombardi dum la duesma mondomilito, e multa anciena edifici restinta demolisesis, por posibligar la konstrukto di nova rezidala edifici.
La televiziono-turmo (Fernsehturm), alta de 368 m, en la placo Alexanderplatz, esas un de la maxim alta edifici di Europa. De la placo, la bulvardo Karl-Marx-Alee iras adeste. Proxim ta areo jacas l'urbo-domo (Rotes Rathaus) konstruktita per reda briki. Avan l'urbo-domo jacas l'aquofonto Neptunbrunnen.
La pordego Brandenburg, konstruktita de 1788 til 1791, esas un ek la maxim konocata simboli di Berlin. Dum la kolda milito ol jacis en Est-Berlin proxim la frontiero kun West-Berlin. Nun ol esas simbolo dil unionita Germania. De la Pordego Brandenburg iras adeste la famoza strado Unter den Linden.
L'edifico dil Reichstag (parlamento) rinovigesis dum la yari 1990a dal arkitekto Norman Foster.
Klimato
[redaktar | redaktar fonto]Berlin havas oceanala klimato (Cfb, segun la klimatala klasifikuro da Köppen). La mezavalora maxima temperaturi dum somero varias de 22° til 25°C, e la mezavalora minima temperaturi dum vintro varias de -2°C til 0°C. La granda denseso di konstrukturi en Berlin kreas mikra klimato, qua konservas la kaloro per l'edifici. La temperaturi povas esar per 4°C plu alta kam la cirkondanta arei.[6]
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]Dum multa yari Berlin esas sinonimo di kulturo, desegno e nov entraprezi. La bazo di lua ekonomio esas servadi: 80% de la kompanii e mikra firmi furnisas servadi.
Importanta ekonomial agadi inkluzas ciencal explorado, transporto, telekomunikala ed informatikala teknologii, muziko ed amuzal agadi, anunci e desegno, bioteknologio, administrado di hoteli ed altri. Daimler AG havas automobil-fabrikerio, e BMW havas motorciklo-fabrikerio che l'urbo.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ Daten und Fakten Hauptstadtregion - Publikigita da Berlin-Brandenburg.de. URL vidita ye 10ma di februaro 2013.
- ↑ Initiativkreis Europäische Metropolregionen in Deutschland: Berlin-Brandenburg - Publikigita da Deutsche-metropolregionen.org. URL vidita ye 10ma di februaro 2013.
- ↑ Gren Berlin Publikigita da Lonely Planet. URL vidita ye 9ma di oktobro 2009. Idiomo: Angla.
- ↑ Agreement to divide Berlin - URL vidita ye 18ma di agosto 2008.
- ↑ Berlin Airlift / Blockade - Publikigita da Western Allies Berlin. URL vidita ye 18ma di agosto 2008.
- ↑ weather.com - Publikigita da weather.com. URL vidita ye 7ma di aprilo 2012. Idiomo: Angla.