Esperanto

Esperanto
Lingua extincte
Nomine native:	Esperanto
instantia de:	lingua planificate[*], lingua auxiliar international, a posteriori language[*], lingua artificial, lingua moderne[*]
Create per:	{{{creator}}} in {{{data}}}
Contexto:	{{{contexto}}}
Parlate in:	{{{statos}}}
Regiones:Parlate in:	{{{region}}}
Periodo:	{{{periodo}}}
Personas:	2 000 000±1 000 000
Scriptura:	alphabeto latin
Typologia:	{{{typologia}}}
Phylogenese:
Statuto official
Nationes:	nulle
Regulate per:	Academia de Esperanto
Codices de position
ISO 639-1	eo
ISO 639-2	epo
ISO 639-3	epo
Glottolog	espe1235
LinguistList	epo
Linguasphere	51-AAB-da
IETF ID	eo
SIL	{{{sil}}}
SIL	{{{sil2}}}
Wikimedia ID	eo
Extracto in lingua
Declaration universal del derectos del homine - Art.1 {{{extracto}}}
Le Patre Nostre {{{extracto2}}}
Translitteration {{{translitteration}}}
Commons:	Esperanto
categoria principal:	Categoria:Esperanto

Esperanto es le lingua le plus famose del linguas auxiliar. Illo esseva create per le ophthalmologo judeo-polonese Ludwik Lejzer Zamenhof in 1887 pro esser un lingua auxiliar universal pro promover le pace mundial. Le nomine del lingua Esperanto deriva del verbo esperi ("sperar"), e del pseudonymo sub que Zamenhof publicava su lingua.

Le lingua monstra characteristicas que pareva simple a apprender e usar a Zamenhof, e combina un grammatica simple e phonologia polonese con un vocabulario agglutinative basate in germano, anglese e italiano, con un pauco de contributiones de altere linguas. Post 10 annos de travalio, in que Zamenhof creava e abandonava plure designos, Zamenhof publicava le version final del lingua in su prime libro, Unua Libro ([le] Prime Libro), in 1887. Ben que quando illo esseva create, le Esperanto solmente esseva un lingua non notabile del era auree del lingua auxiliar, illo cresceva rapidemente in popularitate, e reimplaciava su plus usate predecessor, Volapük, como le prime successo del era.

Hodie, Esperanto es usate regularmente per circa 100.000 personas in tote le mundo, e innumerabile milliones ha essayate apprender le lingua o lo usa irregularmente. Plus notabilemente, il ha alicun parlantes native del lingua, le filios e filias de esperantistas qui possedeva in commun nulle lingua altere que Esperanto. Centos de libros e alicun films ha essite traducite a Esperanto, e le lingua es mentionate con plure connotationes in plure altere medios.

Le prime lingua que poteva esser nominate "esperanto" non era le lingua como illo es usate hodie, ma un lingua furtive usate per le juvene Zamenhof con su amicos. Illo era basate in su observationes re le complexitates del russo e latino, e le simplicitate del verbo anglese e le usage del suffixos pro reducer le apprender de memoria. A su dece-none anniversario, ille annunciava a su amicos (con qui il ha inseniate le lingua) que celle die esseva le nascentia del lingua como un lingua auxiliar international: su Lingwe universala.

Post le nascentia de su lingua, Zamenhof laborava a illo del annos 1870 al medio del annos 1880. In iste tempore, ille essayava publicar lo alicun vices, sed le censores del czar non lo permitteva, e su prime obras in le lingwe universala era ardite per su patre. Comocunque, ille non esseva stoppate per iste reversos del fortuna; ille jam faceva correspondentia in le proto-esperanto con su amicos, e traduceva le Biblia e le obras de William Shakespeare. Su traductiones e correspondentia dava usage practic al lingua, al fin ille poteva publicar su lingua publicamente.

Le prime libro publicate in esperanto esseva le Unua Libro, un manual al vocabulario e grammatica del lingua, publicate in Varsovia in 1887. Le pseudonymo de Zamenhof, Esperanto, multo tosto se converteva in le nomine del lingua per se.

Esperanto attraheva le suspicion de plure statos totalitari, specialmente in Germania Nazi, Japon Imperial e le Union Sovietic sub Joseph Stalin.

In Germania, il habeva motivation additional a persequer al Esperanto proque Zamenhof esseva judee. In su libro, Mein Kampf, Hitler mentionava Esperanto como un lingua que esseva usate per un conspiration judee international quando illo habeva dominate al mundo. Esperantistas esseva occidite durante le Holocausto, e le familia de Zamenhof esseva particularmente cercate pro execution.

In le prime annos del Union Sovietic, Esperanto esseva date un mensura de appoio governamental, e un official Association Sovietic del Esperanto esseva create. Postea, in le anno 1937, Stalin reverteva iste politica. Ille denunciava Esperanto como "le lingua de spias" e mandava que Esperantistas sia exiliate o executate. Le usage de Esperanto esseva, effectivemente, barrate usque a 1956.

Esperanto nunquam ha essite le lingua official de un pais recognoscite, sed il habeva duo essayos serie pro facer Esperanto le lingua official. Le prime esseva Moresnet, un stato proponite. Quian Xuantong, un linguista chinese, proponeva le reimplaciamento del chinese per Esperanto. Un micronation, le Republica Esperantista del Insula del Rosas, usava Esperanto como su lingua official in 1968. Hodie, il etiam ha un movimento pro facer Esperanto le lingua official del Union Europee. E il ha un principato, le Principato de Hutt River al West de Australia (non recognoscite per iste pais como stato independente) que ha Esperanto como lingua official insimul al anglese e al francese.

Le fortias armate del SUA publicava libros de phrases in Esperanto, pro esser usate in jocos de guerra per su "fortias aggressor."

Esperanto es le lingua de plure organisationes international sin scopo lucrative, como Sennacieca Asocio Tutmonda. Iste organisationes frequentemente ha le scopo specific de promover Esperanto. Esperanto es etiam le prime lingua de un universitate, le Academia International del Scientias in San Marino.

Le grammatica in Esperanto es assatis simple, specialmente in comparation con le linguas national in que illo esseva basate. Il es frequentemente dicite que il solmente ha dece-sex regulas; ben que in realitate il non es tanto simple, le grammatica de Esperanto esseva create pro esser plus regular.

Cata radice in Esperanto ha un del tres typos: substantivo, verbo, e adjectivo. Le substantivos cambia in ordine e numero, le adjectivos cambia pro harmonisar con le substantivo que illes modifica, e le verbos cambia pro notar le tempore; in cata caso solmente le syllaba final cambia (e nunquam le consonante initial). Verbos in Esperanto etiam ha un distinction inter transitive e non transitive in su radice. Adverbios es tractate como radices adjectival (con alicun pauc exceptiones), e tote le particulas es unic.

Le conclusiones del substantivo (e del adjectivos que concorda con illos) es -j- pro un plural, e -n pro marcar le objecto directe. Adjectivos usate como adverbios termina con -e. Le conclusiones del verbo es -i pro infinitivo, -as pro presente, -is pro passato, -os pro futuro, -us pro conditional, e -u pro commandos.

Le grammatica de esperanto es multo agglutinative, inspirate per russo e germano. Esperanto ha circa 40 suffixos e prefixos official, sed como usate hodie illo ha altere parolas usate como affixos, como vir- (masculin), -simil (simile a), e alteres. Cata uno del prefixos e suffixos etiam pote esser usate como un radice (e ergo ha un typo), e le sonos del suffixos e prefixos non es unic al unitates grammatic. Le usage de un suffixo generalmente cambia le typo del radice.

Esperanto se scribe con le alphabeto roman, minus le litteras q, w, x, y e plus sex litteras accentuate create per Zamenhof:

Majuscule	A	B	C	Ĉ	D	E	F	G	Ĝ	H	Ĥ	I	J	Ĵ	K	L	M	N	O	P	R	S	Ŝ	T	U	Ŭ	V	Z
Minuscule	a	b	c	ĉ	d	e	f	g	ĝ	h	ĥ	i	j	ĵ	k	l	m	n	o	p	r	s	ŝ	t	u	ŭ	v	z

Le litteras ha valores assatis equivalente al alphabeto phonetic international, salvo que c = /ts/, ĉ = /tʃ/, ĝ = /dʒ/, ĥ = /x/, ĵ = /ʒ/, ŝ = /ʃ/, e ŭ = /w/. In su obras, Zamenhof diceva que le Esperanto debe esser pronunciate "como italiano."

Le litteras accentuate es un fonte de objection contra le lingua ^[1]. Zamenhof mesme, pensante al difficultate de trovar typos pro le impression del characteres special, permitteva un orthographia alternative que substitue le litteras con accento circumflexe per lor equivalentes nude sequite del littera h (p.ex., ĉ → ch), e le ŭ per un simple u nude. Le projecto reformative Ido adopta un modification de iste orthographia como orthographia normative.

Comparate con le majoritate de su linguas de fonte, Esperanto ha un numero inusual de gruppos de consonantes, multo como anglese. Radices pote haber usque a tres consonantes in le position initial (stranga, estranie) o quatro consonantes in le position medie (instrui, inseniar). Consonantes in le position final es assatis rar, proque le majoritate del radices se fini con un vocal, sed le elision del vocal final in le agglutination de radices pote formar combinationes de quatro o plus vocales.

In le internet, le limitationes de ASCII e le ambiguitate del combinationes de litteras con "h" induceva al creation de altere orthographias alternative, del quales le plus popular es le systema x (ĉ → cx). Le crescente popularisation de Unicode rende le systemas alternative de plus in plus obsolete, sed ancora non completemente: mesmo si quasi tote le esperantistas usante computatores pote leger le litteras accentuate gratias a Unicode, pro scriber il es necessari obtener un software special que pote tractar le x como le secunde clave de un character.

Le ordine del phrases es un pauco plus libere que in le linguas de fonte, gratias al natura del lingua. Objectos directe e subjectos es marcate per lor conclusiones, e verbos es unic in que illes es le sol cosas que termina con -u o -s; ergo, in phrases simple, le tres basic partes de un phrase pote esser ponite in qualcunque ordine. Gratias al linguas fonte del Esperanto, le ordine usual es subjecto-verbo-objecto (SVO); sed iste es un propension, non un regula.

Il ha alicun cosas que ha un location fixate. Le articulo la, le demonstrativos, e le prepositiones semper va ante le substantivo que illos modifica, e nulle altere substantivo pote intervenir. Similarmente, conjunctiones e le negativo ne (non) debe esser ante le proposition que illos modifica.

Le 22 consonantes del Esperanto es basate in le phonologia polonese^[2]:

	Bilabial		Labiodental		Alveolar		Postalveolar		Palatal		Velar		Glottal
Nasal	m				n
Plosive	p	b			t	d					k	g
Affricate					ts		tʃ	dʒ
Fricative			f	v	s	z	ʃ	ʒ			x		h
Trillate					r
Approximante					l				j

Esperanto usa le cinque vocales "classic" del latino, que es etiam usate per swahili, japonese e italiano.

Le prime vocabulario de Esperanto esseva definite per le obra Lingvo internacia, publicate per Zamenhof in 1887. Iste libro listava 900 radices e cerca 40 affixos, que pote esser usate pro crear un plen vocabulario. In 1894, Zamenhof publicava le prime dictionario in Esperanto, le Universala Vortaro, con un plus plen lista de radices. Iste formas es le sol official parolas in Esperanto.

Le lingua de Esperanto etiam permitte le creation de parolas non-official, principalmente (sed non solmente) del linguas de Europa. Le terminos etiam ha cambiate in usage; per exemplo, le parola muso ("mus, mure") ha ganiate le significantia de un mouse de computatores, basate in le usage del vocabulo in anglese. Iste es frequente; per exemplo, il es de plus in plus frequente usar adjectivos como verbos (Mi estas varma contra Mi varmas; ambes dice "Io es calide").

Un affixo non ha un significato fixate, e pote significar plure cosas dependente del radice a que es affixate. Per exemplo, le suffixo -um- significa que le termino derivate ha alcun relation al radice, e le prefixo mal- significa que le termino derivate es le opposito, sed il non defini exactemente que es le "opposito". Pro isto, on debe apprender cata forma derivate separatemente, sed isto permitte que le lista de affixos es pauc.

		Question (que) (EN: "what")	Demonstrative (iste/ille) (EN: "this/that")	Indefinite (alicun, qualque) (EN: "some")	Universal (tote; omne) (EN: "each, every")	Negative (non) (EN: "no")
		ki–	ti–	i–	ĉi–	neni–
Qualitate	–a	kia (qual) (EN: what a)	tia (un tal) (EN: such a)	ia (qualque/alicun typo de) (EN: some kind/sort/type of)	ĉia (tote typo de) (EN: every kind/sort/type of)	nenia (nulle typo de) (EN: no kind/sort/type of)
Ration	–al	kial (per que) (EN: why)	tial (dunque, ergo) (EN: therefore)	ial (pro alicun ration) (EN: for some reason)	ĉial (pro tote rationes) (EN: for all reasons)	nenial (pro nulle ration) (EN: for no reason)
Tempore	–am	kiam (quando) (EN: when)	tiam (alora (in tempo), tunc, postea (sequente), ergo) (EN: then)	iam (aliquando) (EN: sometime)	ĉiam (semper, sempre) (EN: always)	neniam (nunquam, in nulle momento) (EN: never)
Placia	–e	kie (ubi) (EN: where)	tie (ibi, illac) (EN: there)	ie (alicubi, in alicun/qualque parte) (EN: somewhere)	ĉie (ubique) (EN: everywhere)	nenie (in nulle parte, nusquam) (EN: nowhere)
Maniera	–el	kiel (como) (EN: how, as)	tiel (assi, si) (EN: thus, as)	iel (de un modo o un altere) (EN: somehow)	ĉiel (de omne modo) (EN: in every way)	neniel (de nulle modo) (EN: no-how, in no way)
Association	–es	kies (de qui/qual) (EN: whose)	ties (de iste/ille) (EN: this/that one's)	ies (de alicuno) (EN: someone's)	ĉies (de tote/de omne) (EN: everyone's)	nenies (de necuno, de nemo) (EN: no one's)
Cosa	–o	kio (qual, que) (EN: what)	tio (iste/ille que, lo que) (EN: this/that)	io (alicun cosa, alique, qualcosa) (EN: something)	ĉio (toto) (EN: everything)	nenio (nihil, nil) (EN: nothing)
Quantitate	–om	kiom (quante) (EN: how much)	tiom (ille quantitate) (EN: that much)	iom (alicun, qualque, un pauc de) (EN: some, a bit)	ĉiom (omne/tote de ille) (EN: all of it)	neniom (nulle) (EN: none)
Individuo, particular	–u	kiu (qui, le qual) (EN: who, which one; which )	tiu (ille, illa (fem), illo (obj)) (EN: that one; that )	iu (alicuno) (EN: someone; some )	ĉiu (tote le mundo, totos) (EN: everyone; each , all )	neniu (necuno, nemo) (EN: no one; no )

Plure personas ha respondite al criticas del Esperanto pro crear su proprie version del lingua. Iste versiones modificate de Esperanto es nominate Esperantidos, que litteralmente significa filio de Esperanto. Le plus notabile esperantido es Ido, un lingua auxiliar per Louis Couturat e inspirate per le Esperanto Reformate per Zamenhof (un revision major que ultimemente esseva rejectate per Zamenhof mesme).

Le majoritate del revisiones del esperanto esseva create in le era auree del lingua auxiliar, post del successo notabile del lingua e ante le Prime Guerra Mundial. Un linguista^[3] remarcava re le deces de revisiones de esperanto create ante del anno 1958; e un lista moderne que solmente include "notabile" esperantidos ha plus que un cento in 2009^[4].

Il etiam ha alicun cambios con le scopo de facer Esperanto plus usabile pro un gruppo mundial. Isto include simple additiones (como Riismo), cambios minor (como Esperanto Sin Flexione per Rick Harrison), e recreationes complete de vocabulario e grammatica (como Bonjang, influite per indonesian e swahili). Iste modificationes varia in comprehensibilitate; per exemplo, Riismo quasi es Esperanto mesme, sed Esperanto Sin Flexione es plus differente, ma pote esser comprendite per quicunque comprende Esperanto.

Le communitate del esperantistas ha su proprie cultura, basate in le typos de persona qui promove un lingua mundial. Il ha plure typos de persona qui usa Esperanto in plure paises, e illos ha create su proprie subcultura, con su proprie obras e tendentias.

Un avantage que Esperanto habeva ante plures de su competitores esseva conventiones. Initiante in 1905, le plus grande es le Universala Kongreso de Esperanto (Convention Universal del Esperanto), que habeva 688 assistentes in su prime convention in Boulogne-sur-Mer, Francia. Iste cresceva al maximo de 5946 (in 1987 in Varsovia, Polonia), e hodie attrahe circa 2000 personas.

Le Convention Universal del Esperanto non es le sol convention que es tenite regularmente. Le Internacia Junulara Kongreso regularmente attrahe centos de juvenes, e plure organisationes national ha su proprie conventiones regular; iste conventiones national pote attraher deces o centos de esperantistas.

Esperanto ha essite usate in films pro varie rationes. Iste films generalmente usa Esperanto non pro promover le lingua, sed a causa del connotationes que le lingua ha.

Alicun vices, Esperanto es usate pro indicar que le lingua es un lingua "estranie", sin representar ethnicitate, sed sin le costa de inventar un nove lingua (como le lingua klingon). Le film The Great Dictator (1940) per Charlie Chaplin monstrava un ghetto judee; in illo, le signos del botecas usava nomines con le suffixo -ejo ("location de X") pro monstrar un "estranie" pais del Europa oriental sin usar un lingua particular del region. Le film Blade: Trinity lo usava pro le mesme ration, in un referentia al obras de Chaplin.

Le plus moderne films Gattaca (1997) e Street Fighter lo usava etiam gratias a su connotationes dictatorial de un lingua mundial, que conveniva le thema del films. Street Fighter lo usava pro dar al film un sentimento pseudo-communista e dictatorial, e Gattaca lo usava pro monstrar un sentimento fascista.

Il ha un pauc films que usa Esperanto como su sol lingua. Le plus famose es Angoroj (1964) e Incubus (1965, famosemente con William Shatner). Illos non es le sol films in Esperanto, e le lista include films independente como Gerda Malaperis.

Esperanto ha un traduction de tote le libros sancte de tote le religiones importante, como le Biblia (Zamenhof, 1910), e le Koran (Iran, 1979). Le religion Baha'i promove le Esperanto como un utensile pro le pace mundial^[5], e le religion Oomoto crede que Zamenhof esseva un deitate. Le Federation Spiritista Brasilian promove Esperanto desde 1909^[6]; le principal obras del Spiritismo es traducite; un texto allegatemente psychographiate dice que Esperanto esseva concipite per Zamenhof in le Mundo Spiritual ante incarnar^[7]. Duo papas, Johannes Paulo II e Benedicto XVI, ha usate esperanto in su messages, urbi et orbi, al pascha e al Natal.

Un estimation del numero de parlantes de Esperanto esseva date per Sidney S. Culbert, un professor de psychologia in le Universitate de Washington. Ille esseva un esperantista qui localisava e probava le habilitates de parlantes de Esperanto in deces de paises trans vinti annos. Culbert concludeva que inter 1 e 2 milliones de personas parla Esperanto al tertie nivello de habilitate del Foreign Service, "habilitate professional" (capace de communicar ideas assatis complexe sin hesitation, e comprender orationes, radio, etc.)^[8] Infortunatemente, como Culbert nunquam publicate su resultatos intermediari de cata pais e area, il es difficile mensurar independentemente le exactitude de su resultatos. Su estimationes pro le numeros de parlantes de un lingua esseva arrotundate al plus proxime million; ergo, le numero de parlantes de Esperanto es 2 million. Iste figura appareva in le Ethnologue. Si iste figura es exacte, cerca 0.03% del population del mundo parla Esperanto. Iste percentage non representa le scopo de un "lingua mundial" desirate per Zamenhof, sed totevia representa un popularitate excedente illo de cata altere lingua construite.

Marcus Sikosek (hodie Ziko van Dijk) ha defiate le figura de 1,6 million de parlantes como exaggeration. Ille estima que si le parlantes de Esperanto es distribuite equalmente in le mundo, on pote localisar circa 180 parlantes de Esperanto in le citate de Cologne, Germania. Van Dijk loca sol 30 fluente parlantes del lingua in celle citate, e similarmente, minus que le numero expectabile de parlantes de Esperanto in citates frequentemente dicite que ha plus parlantes que normal de Esperanto. Ille etiam nota que il ha cerca 20000 parlantes del varie organisationes de Esperanto^[9]. Ben que il ha plure parlantes de Esperanto qui non es membros de ulle organisation, ille crede que es improbabile que il ha plus que 50 parlantes de esperanto qui non es in un organisation pro cata parlator in un organisation.^[10]

Finnese linguista Jouko Lindstedt, un autoritate re parlantes natal de Esperanto, ha monstrate le lista sequente pro monstrar le proportiones de capabilitates in le communitate de Esperanto^[11]:

• 1 000 sape Esperanto como su lingua natal;
• 10 000 lo parla con fluentia;
• 100 000 lo pote usar activemente;
• 1 000 000 lo pote comprender passivemente; e
• 10 000 000 lo ha studiate.

Con le absentia de data detaliate, il non es possibile dicer le numero de parlantes con exactitude, sed le estimationes de Lindstedt es date credibilitate.

Il ha un gruppo large de usatores de Esperanto qui ha create o traducite software a su lingua preferite. Ambe software e applicationes in linea ha essite traducite.

Duo systemas de operation notabile pote appoiar le Esperanto como un lingua de traduction. Le systema de operation copyleft Linux ha plure interfacies graphic, e le majoritate de celle interfacies ha essite traducite al Esperanto, mesmo del notabile programmas como Firefox^[12] e OpenOffice.org. Le systema de operation, Windows Vista, etiam ha un traduction non official al esperanto^[13]

Sitos web notabile etiam usa le Esperanto. Plure sitos de Google ha traductiones complete in Esperanto. Le sito web Open Directory Project etiam ha un grande section de sitos in Esperanto^[14] Il etiam ha un encyclopedia web notabile disponibile in Esperanto: Wikipedia^[15].

"Le esperantistas ha trovate lor fortia in un isolationismo linguistic. Malgrado que le material ex le qual Zamenhof construeva su lingua es occidental, ille tanto lo deformava in un structura schematic que le resultato deveniva un lingua solmente usabile per esperantistas. Le lingua ha finales classificatori, i.e. le littera final de omne substantivos debe esser o, de omne adjectivos illo debe esser a, e de omne adverbios e. Multe parolas esseva arbitrarimente prendite ab anglese, germano, francese, russo, polonese. Zamenhof introduceva un proprie serie de suffixos que repelle le multitude de formas international. Varie parolas e formas esseva inventate, p.ex. kial, tial, kiam, tiam, neniam, ĉiam, kiu, tiu, neniu, ĉiu, ĝi, ĝis, pri, tuj; le participios in -inta, -onta, -ita, -ota; le finales conjugational -as, -is, -os, -us, -u."

(Imprimite in "Discussiones de Interlingua, Parte 1", Servicio de Libros UMI, Beekbergen, 2e impression 1983. p. 27 per Alexander Gode)

"Lo melior es sovente le inimico de lo bon. Le publico interessate in un L[ingua] universal debeva tosto constatar que E[sperant]o in omne respecto superava V[ola]p[ük]. Plus facile, un grande parte del vocabulario comprensibile a prime vista (o quasi) a occidentales. Schismos inter le Vp-istas esseva le altere factor que expulsava Vp ex le historia e iste periculo es inherente in qualcunque L artificial que debe proteger se per un "fundamento", necessarimente intoccabile ("netuŝebla"). Per isto nos debe constatar que le firme base de Eo per le proclamation del famose "fundamento" ha essite un factor positive garantiente le stabilitate necessari. Necuno apprenderea un L que riscarea esser alterate intra un o duo annos.

In comparation con le historia centennial de Eo, le experientias del altere projectos de que nos poterea tirar conclusiones fructuose es minimal. Sed que nos reguarda Ido, Latino sine flexione, Novial e Mondial e sin ample commentarios! Lor tractos positive nos forsan pote imitar, memorante tamen que le tempores e conditiones es differente e nihil es repetibile sin consideration de isto. Lor errores nos debe evitar, sed io time que nos ha jam repetite multes de illos.

(...)

Si un Lingua auxiliar ha "succedite", isto es Eo. On pote haber opiniones diverse del metodos, sed obviemente alcunes se ha provate successose. Proque e como? Como mentionate illo veniva in le "juste" momento. Le Vp-istas habeva eveliate le interesse del mundo e nunc se presentava subito un lingua plus facile, mesmo in parte comprensibile. Zamenhof trovava certe adherentes qui immediatemente comenciava publicar magazines, con considerabile sacrificios personal de natura economic, e con enorme investimentos de tempore e labor. Lor enthusiasmo esseva contagiose, ubique se fundava clubs que serviva de scholas pro semper nove adherentes. Contra attaccos illes stava unite, "La Sankta Afero" exigeva isto. Le schismas les fortificava, si non numericamente, tamen in le solidaritate que sempre cresce inter attaccatos. Le personalitate modeste sed indubitabilemente carismatic de Zamenhof functionava ben, le congressos deveniva locos de peregrinage annual, jam ab le prime assatis grande (688 participantes in Boulogne-sur-Mer 1905). Le grande firma Hachette de Paris divulgava le manuales e le litteratura que Zamenhof e jam multe alteres creava in original o traduceva. Isto es le characteristica del successo; le enthusiasmo e le prestessa a sacrificar se."

(Discurso al Conferentia International de Interlingua, Nederland 1989, imprimite in Interlinguistica e Interlingua: "Que pote nos apprender ab le alteres e ab lor experientias de un seculo?" p. 39—40, per Ingvar Stenström.)

Articulo 1º del Declaration Universal del Derectos Human (Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj, en esperanto)^[16]

1. ↑ http://ensjo.net/etc/sensupersigna.html
2. ↑ (anglese) "Ranto": Phonologia de Esperanto Archived 2005-10-30 at the Wayback Machine
3. ↑ (anglese) Pei, Mario. One Language for the World. New York: The Devin-Adair Company, 1958.
4. ↑ "Categoria:Esperantidos" in le wikipedia del esperanto
5. ↑ (esperanto) Sito web del Baha'i Esperanto-Liga
6. ↑ Archive copy. Archivo del original create le 2009-02-28. Recuperate le 2009-05-24.
7. ↑ Archive copy. Archivo del original create le 2011-08-24. Recuperate le 2011-08-24.
8. ↑ Culbert, Sidney S. Tres litteras re le methodo usate per Culbert pro estimar le numero de parlantes de Esperanto, scannate e traducite al HTML per David Wolff. Parte de su lista de estimationes esseva non solmente pro le Esperanto, sed etiam pro tote le linguas de plus que 1 million de parlantes, publicate cata anno in le World Alamanac and Book of Facts.
9. ↑ Alteres dice que il ha plus que 20000 in le organisationes de Esperanto in le mundo.
10. ↑ Sikosek, Ziko M. Esperanto Sen Mitoj ("Esperanto sin Mythos"). Edition secunde. Antwerp: Flandra Esperanto-Ligo, 2003.
11. ↑ Lindstedt, Jouko. "Re: Kiom?" (posta electronic). DENASK-L@helsinki.fi, 22 April 1996.
12. ↑ (esperanto) Sito del traduction de Firefox Archived 2008-06-26 at the Wayback Machine
13. ↑ (anglese) Custom Locales for Windows Vista/2008 Archived 2008-07-20 at the Wayback Machine
14. ↑ Categoria del Esperanto in ODP.
15. ↑ (esperanto) Wikipedia in Esperanto
16. ↑ United Nations Human Rights

• http://www.esperanto-panorama.net/ — Portal pro sitos in Esperanto
• http://www.lernu.net — Cursos gratuite de Esperanto in differente linguas
• http://www.esperanto.net — Centro de information multilingue super Esperanto
• http://donh.best.vwh.net/esperanto.php Archived 2008-12-06 at the Wayback Machine — Un portal multo comprehensive, con ligamines a sitos in Esperanto, e information super le lingua in anglese
• http://www.gxangalo.com Archived 2003-06-18 at the Wayback Machine — Portal de novas e actualitates in Esperanto
• (anglese) http://www.xibalba.demon.co.uk/jbr/ranto/ Archived 2005-10-30 at the Wayback Machine — Learn Not To Speak Esperanto: un compilation extensive de objectiones a Esperanto
• Paĝo de Paweł Nowosielski - esperantisto kun Pollando Archived 2008-12-01 at the Wayback Machine

v · d · m Linguas artificial
Classification	Artistic (Fiction) • Auxiliar international (Zonal) • Logic (Experimental • Musical • Philosophic)
Linguas specific per gruppo	Auxiliari international: Adjuvilo • Babm • Blissymbols • Bolak • Communicationssprache • Esperanto (Arcaicam • Esperanto II • Ido • Mundolinco • Reformat • Romániço • altere esperantidos) • Glosa (Interglossa) • Idiom Neutral • Intal • Interlingua • Interlingue • International Sign • Kotava • Langue nouvelle • Latino sine flexione • Lingua Franca Nova • Lingwa de planeta • Mondial • Neo • Nal Bino • Novial • Pasilingua • Sambahsa • Solresol • Sona • Spokil • Unish • Universalglot • Uropi • Volapük Zonal: Pan-Germanic language (Folkspraak • Tutonish) • Pan-Romance language (Romanid • Sabir) • Pan-Slavic language (Interslavic) • Afrihili • Efatese language • Eurolengo • Guosa • N'Ko • Nganguela • Runyakitara Logic: aUI • Dutton Speedwords • Ithkuil • Kalaba-X • Astrolinguistics (Lincos) • Loglan • Logopandecteision • Lojban • Real Character • Ro • Toki Pona Fictiv e altere linguas artistic: Asa'pili • Atlantean • Belter Creole • Brithenig • Dritok • Dothraki • Enchanta • Kēlen • Kiliki • Klingon • Kobaïan • Láadan • Loxian • Lydnevi • Mänti • Linguas del Terra Medie (Adûnaic • Quenya • Sindarin) • Na'vi • Nadsat • Linguas in Star Wars • Syldavian • Teonaht • Tsolyáni • Valyrian • Venedic • Verdurian Ritualistic e alteres: Balaibalan • Damin • Enochian • Eskayan • Lingua Ignota • Medefaidrin • Palawa kani • Yerkish • Zaum
Grammaticas	Interlingua • Lingua franca nova • Interslavo
Sistemas de scriptura	Constructed script • Esperanto orthography • Tolkien's writing systems (Cirth • Sarati • Tengwar)
Relationate	Conlanging: The Art of Crafting Tongues • Grammelot • Relexification • Zompist.com • Langmaker • Codes for constructed languages
Comparationes	Esperanto/Ido • Esperanto/Interlingua • Esperanto/Novial • Ido/Interlingua • Ido/Novial • Interlingue/Interlingua • Lojban/Loglan