Esperanto
Esperanto ha'e ñe'ẽ ojejapova'ekue jokupytyrã ambue tetãyguándi omoñepyrũva'ekue tesapohanohára hudío Poloña-gua Lukovic Lazarus Samenhof ary 1880-rupi. Oñeguenohẽ ñepyrũva'ekue iñe'ẽtekuaa ary 1887-pe. Ndojeikuaa porãi mboy avakuérapa oĩva ko yvy ape ári oñe'ẽ esperánto: oje'e oĩha 100.000 ha 200.000 ñe'ẽharakuérarupi.
Samenhof ojapova'ekue peteĩ ñe'ẽ ndahasýi ha hesakãva ojeiporu haguã ñomongetarãme opaite tetãyguakuéra apytépe, oñemomba'eve arandukuaaveterã ha, upérire, jehairã ha arandukuaápe.
Ko ñe'ẽ apopyréva ojejapova'ekue peteĩ ñe'ẽndy romániko-gui (oike'imi avei ñe'ẽ hermániko), peteĩ ñe'ẽpuandu oñemopyendáva esláva-re ha peteĩ ñe'ẽysajakuaa oñemopyendáva ñe'ẽnguéra indoeuropéa kuarahyreikeguáre. Ambue mba'épekatu, ñe'ẽjoapy ha ijepurupýpe, ojehe'a mbarete esperánto ñe'ẽharakuéra ñepyrũguare ñe'ẽ ypy, jahechakuaave rrusiañe'ẽ, poláko, alemañañe'ẽ ha hyãsiañe'ẽ.
Esperanto pya'e iñe'ẽhára heta, ñepyrũrã império rrúso ha Europa kuarahyresẽguápe raẽve ha upéi Europa kuarahyreikegua, Amérika, China ha Hapõ retãme.[1]