Deitura

Kultura batzuetan, deitura^[1] edo abizena gizaki baten izen pertsonalaren zati bat da, haren familia, leinua edo gizataldearen izena adierazten duena. Pertsona baten izen ofizialaren parte bilakatzen da, ponte-izenaren ondoren.

Euskal Herrian, Espainian gaztelaniarekin eta Frantzian frantsesezko usadioarekin gertatzen den bezala, ohitura patriarkala egon da, haurrei lehenbizi aitaren deitura jartzeko, eta ondoren, amarena. Espainiako legedian, eta horrexen ondorioz, Hego Euskal Herrian, legezko izena bi deiturak osatzen dute, baina haien ordena erabakitzeko askatasuna dago 1999ko lege baten ondoren, lehenbizikoa amarena zein aitarena izan baitaiteke^[2]. Frantziako legedian, 2005etik^[3], eta 2013ko lege batek areago zehaztuta, deitura bat edo bi izan ditzake pertsona batek izen legalean, eta lehena (edo bakarra) amarena zein aitarena izan daiteke^[4][5].

Euskaldunen usadioan, halaber, deitura kopurua legezko bi horietarik haratago doa. Pertsona batek X abizen izan ditzake, tartekatuta zenbagarren bakoiti eta bikoitietan aitarengandik jasoan eta amarengandik jasoak (edo amarenak lehenbizi jarriz gero, bakoitiak amarenak)^[6]. Ohitura du euskaldun askok norberaren zortzi deitura behintzat gogoan hartzekoa, Ocho apellidos vascos filmerako izenburua emateko aitzakia eman zuen ohitura.

Ohiturazkoa izan da halaber Frantziako usadioan, emazteak bere deitura galtzea ezkontzean, eta senarrarena erabiltzea^[7]. Hori ez da euskaldunon artean ohikoa, emakumezkoak ezkonduta ere bere deiturei eusten baitie.

Portugalen pertsona batek legalki lau deitura ere izan ditzake (bat gutxienez), eta lehena amarengandik jasotzea ohikoa da. Baina aitarengandik ere jasotzen duenean bigarrena, aitak aitarengandik jaso duena pasatu ohi da. Deitura konposatuak ere ohikoak dira, eta horrek are konplikatzen du egoera. Esate baterako, José Maria / Almeida / de Pais Vieira ezkondu da Ana Rita / Pereira / Soares delakoarekin; alaba Leonorri esateko erarik ohikoena (baina ez bakarra) hau da: Leonor / Pereira / de Pais Vieira^[8].

Portugalgo ohitura horiek oro har Brasilera ere eraman dira^[9].

Herrialde askotan bezala, Hungarian deitura bakarra darabilte, izenaren aurretik jarrita: Franz Liszt musikagilea eta László Kubala futbolaria sortzez Liszt Ferenc eta Kubala László ziren.

Islandiar gehienek ez dute deiturarik, izen bana eta patronimiko bana baizik: horrela, Ragnar Baldursson deritzan aitak Freya Ragnarsdottir izeneko alaba izan lezake, eta Guðmundur Ragnarsson semea; baina semearen seme-alaben izen-deiturak, adibidez, Katrín Guðmundsdottir, Ólafur Guðmundsson... izan litezke, sexuen araberako bukaera desberdinarekin (-sson, hots, "-ren seme" ala -sdottir, hau da, "-ren alaba"): belaunaldiz belaunaldiz deitura bera mantentzea ez da ziurra.

Txina, Tailandia, Korea eta Vietnamen, deitura doa izenaren aurretik^[10]. Mao Zedong buruzagi txinatarrak Mao zuen familiako deitura, eta Zedong, izena; berdin, Akira Kurosawa japoniar zinemagileari dagokionez: Kurosawa deitura zuen eta izena, Akira.

• Euskal abizenak