Κερτς

Συντεταγμένες: 45°20′19″N 36°28′5″E / 45.33861°N 36.46806°E / 45.33861; 36.46806

Κερτς Керч Керчь
Ο «Οβελίσκος της Δόξας» πάνω στο όρος του Μιθριδάτη.
Σημαία Έμβλημα
Κερτς 45°20′19″N 36°28′5″E
Χώρα	Ουκρανία (de jure) Ρωσία (de facto)
Περιφέρεια	Κριμαία
Διοικητική υπαγωγή	Δημοκρατία της Κριμαίας
Γεωγραφική υπαγωγή	Χερσόνησος Κερτς
Ίδρυση	610 π.Χ.
Έκταση	108
Υψόμετρο	10
Πληθυσμός	151.300
Ταχ. κωδ.	98300 — 98399
Τηλ. κωδ.	+380-6561 και +7-36561
Ζώνη ώρας	UTC+03:00 (θερινή ώρα) UTC+02:00 (επίσημη ώρα)
Ιστότοπος	http://www.kerchrada.gov.ua/
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Το Κερτς (ουκρανικά: Керч, ρωσικά: Керчь, κριμαϊκά: Keriç, σλαβον.: Кърчевъ, τούρκικα: Kerç, αρχαία ελληνικά: Παντικάπαιον, βυζαντινά ελληνικά: Βόσπορος) είναι πόλη στην ομώνυμη χερσόνησο και πορθμό, στην ανατολική Κριμαία. Με 151.300 κατοίκους (απογραφή του 2006), το Κερτς αποτελεί σημαντικό βιομηχανικό και τουριστικό κέντρο της Ουκρανίας, καθώς και συγκοινωνιακό κόμβο. Το Κερτς ιδρύθηκε από Μιλήσιους αποίκους πριν από 2600 χρόνια περίπου με την ονομασία Παντικάπαιον και θεωρείται μία από τις αρχαιότερες πόλεις της Ουκρανίας.

Οι γεωγραφικές συντεταγμένες του κέντρου του Κερτς είναι πλάτος 45° 20΄ 19΄΄ βόρειο και μήκος 36° 28΄ 5΄΄ ανατολικό. Το μεσοσταθμικό υψόμετρο της πόλης είναι 10 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Αρχαιολογικές ανασκαφές στο χωριό Μαγιάκ πολύ κοντά στην πόλη επιβεβαίωσαν ότι η περιοχή κατοικήθηκε ήδη από τον 17ο – 15ο αιώνα π.Χ.. Για περισσότερα αναφορικά με την αρχαία ιστορία, δείτε Παντικάπαιον.

Κατά τον 1ο αιώνα μ.Χ. το Παντικάπαιο και το Βασίλειο του Βοσπόρου υπέφεραν από επιδρομές των Οστρογότθων και τελικώς η πόλη καταστράφηκε και ερημώθηκε από τους Ούννους το 375 μ.Χ..

Από τον 6ο αιώνα η πόλη ήταν μέρος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Με διαταγή του αυτοκράτορα Ιουστινιανού κτίσθηκε εκεί ένα κάστρο με το όνομα «Βόσπορος», καθώς ο πορθμός του Κερτς ήταν γνωστός με το αρχαιοελληνικό όνομα «Κιμμέριος Βόσπορος». Η πόλη έγινε έδρα επισκόπου και αναπτύχθηκε ως ελληνοχριστιανική πόλη. Το 576 άντεξε σε μία πολιορκία του Μποχάν, που βοηθήθηκε από τον Αναγκάι, τον τελευταίο χανο των Ούννων Ουτουργκούρ.

Κατά τον 7ο αιώνα οι Τουρκομάνοι Χαζάροι απέκτησαν τον έλεγχο του Κιμμέριου Βοσπόρου και η πόλη πήρε το όνομα Καρτσά, από τη λέξη karşı, ΄που σημαίνει «απέναντι», από τη θέση της στη δυτική ακτή του πορθμού. Ο τοπικός διοικητής των Χαζάρων ήταν τουντούν. Ο Χριστιανισμός παρέμενε μεγάλη θρησκεία στο Κερτς υπό τη διοίκηση των Χαζάρων: Ο ναός του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού εγκαινιάσθηκε το 717, κάτι που τον καθιστά την αρχαιότερη εκκλησία σε ολόκληρη την Ουκρανία. Ο ναός των Αγίων Αποστόλων υπήρχε επίσης προ του έτους 800, σύμφωνα με τον «Βίο του Αποστόλου Ανδρέου» του Επιφάνου.

Μετά την κατάληψη της Χαζαρίας από τους Ρώσους του Κιέβου στα τέλη του 10ου αιώνα το Κερτς έγινε το κέντρο ενός από τα διάδοχα κράτη των Χαζάρων. Ο κυβερνήτης του, ο Γεώργιος Τζουλ, εκθρονίσθηκε από μία ρωσοβυζαντινή εκστρατεία το 1016.

Από τον 10ο αιώνα η πόλη ήταν ουσιαστικά ένας σλαβικός οικισμός γνωστός ως Κόρτσεφ, που υπαγόταν στο πριγκιπάτο Τμουταρακάν. Ξανάρχισε να αναπτύσσεται ως κέντρο του εμπορίου μεταξύ της Ρωσίας, της Κριμαίας, του Καυκάσου και της Ανατολής.

Τον 13ο αιώνα η πόλη δέχθηκε την εισβολή των Μογγόλων στην Κριμαία. Μετά τους Μογγόλους, το 1318, η πόλη έγινε αποικία των Γενουατών με το όνομα Τσέρκο ή Τσέρκιο και αναδείχθηκε σε μεγάλο εμπορικό κέντρο και λιμένας της Γένοβας στην Κριμαία, ενώ οι ντόπιοι κάτοικοι εργάζονταν σε αλυκές ή ήταν ψαράδες.

Το 1475 η πόλη ενσωματώθηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Από τότε παρήκμασε και ήταν κέντρο δουλεμπορίου^[1]. Επιπλέον, υπέφερε από επιδρομές των Κοζάκων του Ζαπορίζιε.

Αντιδρώντας στην ενίσχυση των Ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων στην περιοχή της Αζοφικής, οι Τούρκοι έχτισαν ένα φρούριο, το Γενίκαλε, κοντά στο Κερτς, στην ακτή του πορθμού. Το φρούριο αυτό ολοκληρώθηκε το 1706. Το 1771 ο Ρωσικός Αυτοκρατορικός Στρατός εισέβαλε στην Κριμαία και προσέγγισε το Γενίκαλε. Οι Τούρκοι απεφάσισαν να μην το πολιορκήσουν, παρότι ενισχύσεις από την Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέφθασαν λίγες ημέρες νωρίτερα. Με την ειρηνευτική Συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζί το 1774, το Κερτς και το Γενίκαλε παραχωρήθηκαν στη Ρωσία. Ως αποτέλεσμα, η τουρκική κληρονομιά της πόλης αφανίσθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά.

Το 1790 ρωσικές ναυτικές δυνάμεις υπό τον ναύαρχο Φιοντόρ Ουσάκοφ νίκησαν τον τουρκικό στόλο στη Μάχη του Πορθμού Κερτς^[2].

Εξαιτίας της θέσεώς του, από το 1821 το Κερτς αναπτύχθηκε και πάλι σε σημαντικό εμπορικό και αλιευτικό λιμένα. Στην πόλη άνοιξαν κρατικό αρχαιολογικό μουσείο και ένας αριθμός εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Με βάση ένα πολύ μεγάλο κοίτασμα σιδηρομεταλλεύματος που ανακαλύφθηκε στη Χερσόνησο Κερτς κτίσθηκε εργοστάσιο σιδήρου το 1846. Αλλά κατά τη διάρκεια του Πολέμου της Κριμαίας η πόλη καταστράφηκε από τις βρετανικές δυνάμεις, το 1855.

Στα τέλη του 19ου αιώνα χτίστηκαν εργοστάσια τσιμέντου και μηχανουργεία, ενώ ιδρύθηκαν βιομηχανίες κονσέρβας και καπνού. Το 1900 το Κερτς ήταν ήδη συνδεδεμένο με το σιδηροδρομικό δίκτυο, ενώ η πλωτή δίοδος του πορθμού εκβαθύνθηκε και διαπλατύνθηκε. Εκείνη την εποχή ο πληθυσμός του Κερτς είχε φθάσει τις 33.000.

Μετά από μία περίοδο σχετικής παρακμής κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και τον ρωσικό εμφύλιο, η πόλη συνέχισε την ανάπτυξή της στα τέλη της δεκαετίας του 1920 με την επέκταση διάφορων βιομηχανιών, ειδικότερα της μεταλλουργίας και της εξορύξεως σιδηρομεταλλεύματος, ώστε ο πληθυσμός της το 1939 είχε φθάσει τους 104.500 κατοίκους.

Στο ανατολικό μέτωπο του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου από το 1941, το Κερτς υπήρξε το θέατρο πολλών μαχών μεταξύ του σοβιετικού στρατού και των δυνάμεων του Άξονα. Μετά από σκληρότατες μάχες η πόλη καταλήφθηκε από τους Γερμανούς τον Νοέμβριο 1941. Για να πολιορκήσουν όμως τη Σεβαστούπολη οι Γερμανοί απέσυραν δυνάμεις: το XLII Σώμα του γερμανικού στρατού κρατούσε τη χερσόνησο Κερτς με τρεις μεραρχίες (46η, 73η και 170ή) αλλά η 170ή και η 73η ανακλήθηκαν στις επιχειρήσεις της Σεβαστούπολης και παρέμεινε στο Κερτς μόνο η 46η. Στις 26 Δεκεμβρίου 1941 οι Ρώσοι εξαπέλυσαν την επίθεσή τους στο στενό του Κερτς με δύο μεραρχίες που αποβιβάσθηκαν στα δεξιά και αριστερά της πόλης του Κερτς, καθώς και με αποσπάσματα που αποβιβάσθηκαν στις βόρειες ακτές της χερσονήσου. Μπροστά στην υπεροχή των Σοβιετικών ο διοικητής του XLII Σώματος στρατού κόμης Σπόνεκ ζήτησε την έγκριση του στρατηγού Μάνστάιν να αποσυρθεί στον λαιμό του Παρπάτς, βορειοανατολικά της πόλης Θεοδοσίας (Φεοντοσίγια), αλλά το αίτημά του δεν εγκρίθηκε. Ο Μάνστάιν ξεκίνησε με ενισχύσεις προς τη Θεοδοσία, αλλά οι Σοβιετικοί πρόλαβαν και αποβίβασαν άλλες δυνάμεις εκεί. Ρουμανικές δυνάμεις αποπειράθηκαν να επιτεθούν εναντίον αυτών, αλλά ηττήθηκαν. Ο Σπόνεκ απέσυρε την 46η μεραρχία στον λαιμό του Παρπάτς. Στις 30 Δεκεμβρίου 1941 οι Σοβιετικοί επανακατέλαβαν την πόλη του Κερτς (51η μεραρχία). Μετά την ήττα τους στη Θεοδοσία και την Ευπατορία τον Ιανουάριο 1942, οι Σοβιετικοί συγκέντρωσαν νέες δυνάμεις στη χερσόνησο Κερτς και αντεπιτέθηκαν στις 27 Φεβρουαρίου με 7 μεραρχίες πεζικού, 2 ταξιαρχίες και ισχυρή δύναμη αρμάτων. Οι Γερμανοί αντιμετώπισαν την επίθεση με τα XLII και XXX Σώματα στρατού (3 γερμανικές μεραρχίες και 1 ρουμανική). Η ρωσική επίθεση αποκρούσθηκε, επίσης όμως αποκρούσθηκε και γερμανική αντεπίθεση με την 22η θωρακισμένη μεραρχία. Στις 26 Μαρτίου και στις 9 Απριλίου 1942 οι Σοβιετικοί επανέλαβαν τις επιθέσεις τους, αλλά δεν κατόρθωσαν να κάμψουν τη γερμανική άμυνα. Αυτή όλη η αιματηρή προσπάθεια των Σοβιετικών να ανακαταλάβουν την Κριμαία από τα ανατολικά με βάση το Κερτς είχε οριστικά αποτύχει μέχρι τις 11 Απριλίου. Η γερμανική διοίκηση όμως δεν μπορούσε να αρκεσθεί σε αυτό: όσο κρατούσαν το Κερτς και τη χερσόνησό του, οι Σοβιετικοί θα είχαν μια προνομιούχο αφετηρία για νέες προσπάθειες προς ανακατάληψη της Κριμαίας. Ο Μάνστάιν προετοίμασε νέα επιχείρηση με στόχο όχι μόνο την ανακατάληψη του Κερτς και του στενού του, αλλά και την παγίδευση όλων των ρωσικών δυνάμεων που είχαν συγκεντρωθεί στη χερσόνησό του. Η επιχείρηση αποκλήθηκε «Κυνήγι Παγίδων» και άρχισε στις 8 Μαΐου υποστηριζόμενη από ισχυρότατο πυροβολικό και από το 8ο Αεροπορικό Σώμα του Ριχτχόφεν. Στις 11 Μαΐου το επιδιωκόμενο ρήγμα στην αμυντική γραμμή των Σοβιετικών επιτεύχθηκε και μία γερμανορουμανική θωρακισμένη ταξιαρχία διείσδυσε και τεμάχισε τις σοβιετικές δυνάμεις. Στις 16 Μαΐου 1942 η 170ή γερμανική μεραρχία ανακατέλαβε την πόλη του Κερτς. Συνολικά ο Κόκκινος Στρατός έχασε πάνω από 160 χιλιάδες άνδρες σε νεκρούς και αιχμαλώτους στις μάχες της Χερσονήσου του Κερτς. Στις 31 Οκτωβρίου 1943 επιχειρήθηκε μία ακόμα ναυτική απόβαση από τους Σοβιετικούς, αλλά η πόλη απελευθερώθηκε τελικά μόλις στις 11 Απριλίου 1944 με τη γενικότερη υποχώρηση των Γερμανών.

Αναφέρεται ότι οι Γερμανοί σκότωσαν περί τους 15 χιλιάδες πολίτες και απέλασαν άλλες 14 χιλιάδες κατά τη διάρκεια της κατοχής. Αναφορές για γερμανικές θηριωδίες στην πόλη παρουσιάσθηκαν στις Δίκες της Νυρεμβέργης. Μετά τον πόλεμο το Κερτς τιμήθηκε με τον τίτλο της «Ηρωικής Πόλης».

Τα ορυχεία-κατακόμβες Ατζιμουσκάι έξω από την πόλη έγιναν κρησφύγετο ανταρτών κατά της γερμανικής κατοχής. Χιλιάδες στρατιώτες και πρόσφυγες βρήκαν καταφύγιο σε αυτά και συμμετείχαν σε αντεπιθέσεις. Πολλοί από αυτούς πέθαναν εκεί, κάποιοι λέγεται από επιθέσεις με δηλητηριώδη αέρια. Αργότερα, ένα μνημείο τοποθετήθηκε στη θέση αυτή.

Ο δήμος του Κερτς καταλαμβάνει αρκετά μεγάλη έκταση και περιλαμβάνει αρκετές ξεχωριστές συνοικίες: το Ελτιγκέν ή Χερογιέφσκογιε, το Καμύς-Μπουρούν ή Αρσύντσεβο, το Πορτ Κριμ, το Ατζιμουσκάι και το Νησί Τούζλα.

Το Κερτς θεωρείται και σήμερα μία πόλη μεταλλουργών, ναυπηγών και ψαράδων. Οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις στην πόλη είναι:

• Το Εργοστάσιο Μεταλλουργίας του Κερτς, από το 1900
• Οι εγκαταστάσεις σιδηρομεταλλεύματος στο Καμύς-Μπουρούν
• Το Ναυπηγείο «Ζαλίβ» (= «Κόλπος»), που ναυπηγεί και επισκευάζει δεξαμενόπλοια και φορτηγά πλοία.

Οι ελαφρές βιομηχανίες κατασκευών και επεξεργασίας τροφίμων έχουν επίσης ένα σημαντικό ρόλο στην οικονομία του Κερτς, που αποτελεί και μία βάση αλιευτικού στόλου και αξιόλογο κέντρο επεξεργασίας για πολλά προϊόντα με βάση το ψάρι και τα θαλασσινά.

Τα λιμάνια του Κερτς βρίσκονται στον Πορθμό Κερτς, δηλαδή σε θέση-κλειδί για την Αζοφική Θάλασσα. Υπάρχουν επίσης τερματικοί σιδηροδρομικοί σταθμοί και ένα μικρό αεροδρόμιο. Η συγκοινωνία με την απέναντι ακτή του πορθμού άρχισε το 1953, συνδέοντας την Κριμαία με το ρωσικό Κράι Κρασνοντάρ (γραμμή Πορτ Κριμ - Πορτ Καφκάζ).

Ο λόγος για «λιμάνια» γίνεται επειδή υπάρχουν ξεχωριστά: ο Εμπορικός Λιμένας, ο Αλιευτικός Λιμένας (ιχθυόσκαλα), το Πορτ Κριμ (γραμμή πορθμείου) και ο Λιμένας Καμύς-Μπουρούν.

Οι σιδηροδρομικοί σταθμοί περιλαμβάνουν τους: Κερτς, Κερτς Ι, Εργοστάσιο Κερτς, Αρσύντσεβο και Κριμ.

Δρομολόγια λεωφορείων συνδέουν το Κερτς με άλλες πόλεις της Κριμαίας και (μέσω πορθμείου) του Κράι του Κρασνοντάρ.

Το Κερτς διαθέτει (στοιχεία του 2004):

• 28 σχολεία
• 9 ιδρύματα και τμήματα ουκρανικών και ρωσικών πανεπιστημίων
• Πολυτεχνεία και σχολές ναυπηγικής
• Ιατρική Σχολή
• 6 σχολές επαγγελματικής και τεχνικής εκπαίδευσης (PTU)
• νηπιαγωγεία και παιδικούς σταθμούς

Αρχαιολογικές ανασκαφές στο Κερτς άρχισαν από τους Ρώσους στα μέσα του 19ου αιώνα. Από τότε ο αρχαιολογικός χώρος του αρχαίου Παντικάπαιου στο όρος του Μιθριδάτη έχει ανασκαφεί συστηματικά. Κοντά του βρίσκονται αρκετοί αρχαίοι ταφικοί τύμβοι (κουργκάν) και οικισμοί. Το Κερτς συμμετέχει στο πρόγραμμα «Δρόμος του Μεταξιού» της UNESCO.

Θησαυροί και ιστορικά ευρήματα από το Κερτς κοσμούν τις συλλογές μεγάλων μουσείων ανά τον κόσμο, όπως του Ερμιτάζ, του Λούβρου, του Βρετανικού Μουσείου, του Μουσείου του Βερολίνου, του Κρατικού Μουσείου Καλών Τεχνών της Μόσχας και άλλων.

Εξαιτίας της θέσεώς του στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, το Κερτς έγινε δημοφιλές θέρετρο της πρώην ΕΣΣΔ. Πηγές λασποθεραπείας-λασπόλουτρα υπάρχουν κοντά στην πόλη. Παρά την ύπαρξη ακτών, η τουριστική αίγλη του Κερτς σήμερα έχει περιορισθεί εξαιτίας του βιομηχανικού του χαρακτήρα και της αντίστοιχης ρυπάνσεως. Οι κοντινότερες παραλίες για κολύμπι βρίσκονται σε απόσταση 20 λεπτών με το λεωφορείο ή το τρένο από το κέντρο.

Το Κερτς διαθέτει επίσης κάποια εντυπωσιακά αρχιτεκτονικά και ιστορικά μνημεία. Η αρχαία κληρονομιά του το καθιστά ελκυστικό για αρχαιολάτρες τουρίστες. Τα σημαντικότερα αξιοθέατα είναι:

• Η θέση του αρχαίου οικισμού του Παντικάπαιου (5ος αι. π.Χ. – 3ος αι. μ.Χ.)
• Ο «Τύμβος του Τσάρου» (Tsarskiy Kurghan, 4ος αι. π.Χ.) ταφικός λοφίσκος κάποιου από τους βασιλείς του Βασιλείου του Βοσπόρου
• Ο ναός του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού (717 μ.Χ.)
• Το φρούριο Γενίκαλε (18ος αιώνας)
• Η Μεγάλη Κλίμακα του Μιθριδάτη, που οδηγεί στην κορυφή του όρους του Μιθριδάτη, με 428 σκαλοπάτια, που κατασκευάσθηκε το 1833–1840 υπό την καθοδήγηση του Ιταλού αρχιτέκτονα A. Digbi.
• Ο «Οβελίσκος της Δόξας» πάνω στο όρος του Μιθριδάτη, που ανεγέρθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
• Το Μνημείο του αντάρτικου στα ορυχεία Adzhimushkay mines
• Το Φρούριο του Κερτς, απαγορευμένη ζώνη κατά τη σοβιετική περίοδο, με ελεύθερη πρόσβαση σήμερα. Το φρούριο αυτό κτίσθηκε από τον Ρώσο στρατιωτικό αρχιτέκτονα Τότλεμπεν στα μέσα του 19ου αιώνα.
• Οι αρχαιολογικοί χώροι των αρχαίων οικισμών Μυρμήκιον (Mirmecium), Τιριτάκα και Νυμφαίον. Υπάρχουν επίσης οικισμοί που σήμερα βρίσκονται στον βυθό της θάλασσας εξαιτίας σεισμών.
• Η αποκαλούμενη «Κρύπτη της Δήμητρας», μία κρύπτη με πολλές τοιχογραφίες που χρονολογείται στον 1ο αιώνα π.Χ..

• Τα Ελευθέρια (Ημέρα της Απελευθέρωσης από τη γερμανική κατοχή, 11 Απριλίου)
• Ημέρα των Ψαράδων (η δεύτερη Κυριακή του Ιουλίου)
• Ημέρα της Πόλεως (το δεύτερο Σάββατο του Σεπτεμβρίου)

Το Κερτς είναι «αδελφοποιημένο» με τις εξής 6 πόλεις άλλων κρατών:

• Το Μογκιλιόφ της Λευκορωσίας από το 1998
• Το Σμολένσκ της Ρωσίας από το 1998
• Το Τσανάκκαλε της Τουρκίας από το 1999
• Το Αριόλ της Ρωσίας από το 2004
• Το Οντίντσοβο της Ρωσίας από το 2004
• Το Σότσι της Ρωσίας από το 2005

Το Κερτς έχει υγρό κλίμα, με δροσερούς ως κρύους χειμώνες και ζεστά καλοκαίρια.

Στις 11 Νοεμβρίου 2007 μία ισχυρή θύελλα που πέρασε από την πόλη προκάλεσε πολλές ζημιές και οικολογικό ατύχημα καθώς μερικά πλοία, ανάμεσά τους και ένα πετρελαιοφόρο, ναυάγησαν και έκλεισαν τον πορθμό.

Στις 25 Απριλίου 2010 ο Ουκρανός πρόεδρος Βίκτορ Γιανουκόβιτς και ο Ρώσος πρόεδρος Ντμίτρι Μεντβέντεφ υπέγραψαν μία συμφωνία για την κατασκευή μιας γέφυρας πάνω από τον Πορθμό Κερτς. Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014 τα σχέδια για την κατασκευή της γέφυρας προχώρησαν, με την έναρξη της κατασκευή της γέφυρας τον Φεβρουάριο του 2016. Η οδική γέφυρα εγκαινιάστηκε από τον Μάιο του 2018 και η σιδηροδρομική τον Δεκέμβριο του 2019. Με μήκος 19 χιλιόμετρα είναι η μακρύτερη γέφυρα στην Ευρώπη.

• Παντικάπαιον
• Πορθμός Κερτς
• Χερσόνησος Κερτς
• Βασίλειο του Βοσπόρου
• Γενίκαλε
• Όρος του Μιθριδάτη
• Νησί Τούζλα
• Ο αστεροειδής 2216 Κερτς, που ανακαλύφθηκε το 1971, πήρε το όνομά του από την πόλη^[5].

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Κερτς

• Керчь - это город Αρχειοθετήθηκε 2011-05-17 στο Wayback Machine. διαδραστικός χάρτης του Κερτς
• Ο «επίσημος» ιστότοπος της πόλης
• Керчь - это мой город ανεπίσημος ιστότοπος με πληροφορίες, νέα φωτογραφίες, φόρουμ κ.ά στη ρωσική
• Webcams στην πόλη
• Εικόνες του Κερτς από το Panoramio
• Χάρτης του κέντρου του Κερτς (από την "Kartografia", 2004)
• Πληροφορίες για το Κερτς και φωτογραφίες σε ταξιδιωτικό οδηγό για την Ουκρανία

• Πολιτάκος, Ιωάννης: το τμήμα της ιστορίας στο λήμμα «Κερτς» της Νέας Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας «Χάρη Πάτση», τόμος 15, σελ. 411