Абеліск

Абелі́ск (грэч. ὀβελίσκος — obeliskos — «невялікі ражон») — манументальны гранёны каменны слуп, звычайна квадратны ў сячэнні, больш шырокі ўнізе і пірамідальна завостраны ўверсе. Пашыраны від помнікаў і манументаў^[1].

Вядомы з часоў Старажытнага Егіпта як помнік каля храма ці палаца^[2]. Цяпер ужо немагчыма высветліць былі першыя абеліскі фалічным сімвалам урадлівасці або своеасаблівым каменным прамянём святла.

Прынамсі тузін абеліскаў быў перавезены рымскімі імператарамі ў Рым. Самы вялікі са старажытных абеліскаў — вагай у 230 тон і вышынёй 32 метра — паходзіць з Карнака і цяпер стаіць перад Латэранскай базілікай у Рыме.

У эпоху Рэнесансу абеліскі сталі выкарыстоўвацца італьянскімі архітэктарамі, у т.л. на п'яцца Сан-П'етра і п'яцца дэль Попала, з мэтай арганізацыі гарадской прасторы і выконваў ролю вертыкальнай дамінанты^[2]. У XIX стагоддзі былі вывезены з Егіпта тры «іголкі Клеапатры» (насамрэч — абеліскі часоў Рамзеса II), якія зараз стаяць на плошчы Згоды ў Парыжы, на набярэжнай Тэмзы ў Лондане і ў Цэнтральным парку Нью-Ёрка.

Форма абеліска выкарыстоўваецца ў мемарыялах (напрыклад, шчыткі-пілоны, уласна абліскі), у помніках на ушанаванне памяці і ўвекавечанне гераічных подзвігаў народа ў барацьбе супраць нямецкіх фашыстаў^[1].

У Беларусі вядомы з 18 ст. Нярэдка абеліскі ў выглядзе калон ставілі ў памяць аб значных грамадскіх падзеях. Найбольш цікавыя ў архітэктурна-мастацкіх адносінах абеліскі ўзведзены ў памяць аб падзеях вайны 1812 года ў Віцебску (архіт. І. Фамін), Верхнядзвінску і в. Вароны Віцебскага раёна; на магіле М. Свентаржэцкага ў в. Маліноўшчына Маладзечанскага раёна (усе 1912)^[2].

Асабліва пашырылася будаўніцтва абеліскаў пасля Вялікай Айчыннай вайны з мэтай ушанавання памяці і ўвекавечвання гераічнага подзвігу беларускага народа ў барацьбе супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Класічная форма абеліска змянілася, набыла новыя контуры ў плане: квадрат, прамавугольнік, шматграннік, акружнасць. Да найбольш значных абеліскаў у Беларусі адносяцца Манумент Перамогі ў Мінску, абеліск у мемарыяльным ансамблі Брэсцкая крэпасць-герой (шпіль-абеліск), у архітэктурна-скульптурным комплексе «Мінск — горад-герой», на месцы лагера смерці каля в. Вялікі Трасцянец Мінскага раёна (1963, архіт. Л. Каджар) і інш. У выглядзе абеліска вырашаны штыкі-пілоны ў мемарыялах Курган Славы Савецкай Арміі — вызваліцельніцы Беларусі, Помнік вызваліцелям у Віцебску^[2].

У апошні час абеліск выкарыстоўваецца як дэкаратыўна-мастацкі элемент у архітэктуры^[2].

• 
  Абеліск у мемарыяльным ансамблі Брэсцкая крэпасць-герой
• 
  «Мінск — горад-герой» у Мінску
• 
  Абеліск на месцы лагера смерці каля в. Вялікі Трасцянец
• 
  Помнік вызваліцелям на плошчы Перамогі ў Віцебску

Самы высокі існуючы абеліск — манумент Вашынгтона — быў адкрыты ў сталіцы ЗША ў 1884 годзе; яго вышыня перавышае 169 метраў.

• Чумны слуп

• Абеліск // Культура Беларусі: энцыклапедыя / рэдкал.: Т. У. Бялова (гал. рэд.) [і інш.]. — Мн.: Беларус. Энцыкл. імя П. Броўкі, 2010. — Т. 1. — 704 с. — 3 000 экз. — ISBN 978-985-11-0496-9.
• Абеліск // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1).
• Тимофієнко В. І. Архітектура і монументальне мистецтво: Терміни та поняття / Академія мистецтв України; Інститут проблем сучасного мистецтва. — К.: Видавництво Інституту проблем сучасного мистецтва, 2002. — 472 с. ISBN 966-96284-0-7

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Абеліск