Esperantu
L'esperantu[1] ye un idioma planificáu, creáu pol oftalmólogu polacu L. L. Zamenhof en 1887 como resultáu d'una década de trabayu. El primer llibru espublizáu foi La lingvo internacia (n'asturianu: La llingua internacional). El nomatu de Zamenhof, D-ro Esperanto (Dr. Esperanzáu), bien llueu convirtióse nel nome del idioma en sí.
 Esperanto | |
|---|---|
| Creáu por | L. L. Zamenhof |
| Faláu en | Mundialmente |
| Falantes | 2 millones (aprox.) |
| Familia | Protoesperantu Esperantu |
| Alfabetu | Alfabetu llatín |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país |
| Reguláu por | Akademio de Esperanto |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | eo
|
| ISO 639-2 | epo
|
| ISO 639-3 | epo
|
Estensión del esperantu | |
L'esperantu ta destináu pa sirvir como idioma auxiliar internacional, el segundu idioma (dempués del idioma natal). La mayor parte del so vocabulariu ta formáu por raíces de llingües modernas d'orixe indoeuropéu y tamién del llatín y el griegu clásicos. La gramática básase en 16 regles ensin esceiciones. L'alfabetu ye fonéticu (a cada soníu correspuénde-y una sola lletra y viceversa). Con estructura lóxica (por exemplu -o pa sustantivos, -a p'axetivos, etc.). El so caráuter aglutinante, permíte-y construyir pallabres combinando raíces, afixos y terminaciones, con lo que con un númberu pequeñu de raíces puen espresase tolos conceutos posibles, lo que permite un rápidu deprendimientu. Estos fai del idioma más fácil de deprender que cuelesquier idioma maternu, incluso pa los non europeos.
Persecución del esperantu
editarL’esperantu como cuasi toles llingües nun arreyaes a grandes estaos, foi persiguida. Asina, Adolf Hitler nel so llibru “Mein Kampf” (La mio llucha) fala del esperantu como una llingua que podría ser usada polos xudíos pa dominar el mundu, colo que los esperantistes foron persiguíos n’Alemaña nazi.
Y nel polu opuestu de los totalitarismos, Stalin faló del esperantu como una llingua d'espíes, produciéndose la execución d'esperantistes na Xunión Soviética. Mientres que na caza de bruxes d'Estaos Xuníos, el senador Joseph McCarthy consideró’l conocimientu del esperantu como una amosanza de simpatía col comunismu.
Esperantu y anarquismu
editarHasta la década de los 30 del sieglu pasáu, l'esperantismu garró puxu ente’l movimientu obreru. Asina, los anarquistes, marcaos pola idea de comprensión y collaboración ente pueblos y l'ausencia d'Estaos, apostaron pol esperantu como llingua internacionalista pa la comprensión de la humanidá, lloñe de cualesquier imperialismu.
Esperantu y territoriu
editarA pesar de ser una llingua ensin territoriu, a entamos del sieglu XX hubo intentos pa que pequeños estaos de curtia historia, como la República d'Isla de les Roses, una plataforma marina nel Adríaticu, de declarar l'esperantu como idioma oficial del Estáu.
La comunidá de falantes d'esperantu ye conocidá como Esperantujo o Esperantio (Esperantolandia). Cuando dos persones falen esperantu, dizse que tán n’Esperantujo.
L'esperantu güei
editarL’Asociación Universal del Esperantu, fundada en 1908, tien miembros en 119 Estaos, trabayando amás de pa esparder el so idioma, pa llamar l'atención sobre’l problema llingüísticu mundial y la necesidá d'igualdá ente llingües. N’actualidá unos cientos de miles de persones tienen l'esperantu como llingua materna, o como una d'elles. Xeneralmente son xente con proxenitores esperantistes que nun comparten idioma maternu y que se conocieron en dalgún congresu d'esperantu.
Anguaño, l'Ethnologue calcula qu'hai unos dos millones de falantes d'esperantu nel mundu. Mui per debaxo de los presaxos de Zamenhof de convertir l'esperantu n’idioma francu mundial. Sicasí, ye una cifra reseñable. Hai una importante lliteratura, calcúlase que s’espublizaron unos 30.000 llibros nesti idioma, esiste música n’esperantu, tamién cine, cuatro llargometraxes dende 1964 y el so usu simbólicu en películes que van dende The Great Dictator hasta la tercera parte de Blade.
Referencies
editar- ↑ Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: esperantu