Zürisee

Zürisee
De Zürisee mit de Insle Ufenau
Date
Laag:	Mittelland
BFS-Nr.:	9050
Flächi	88.66 km²
maximali Tüüfi:	136 m
Zueflüss:	Linth (Linthkanal)
Abfluss:	Limmet
Höchi:	406 m.ü.M.
Grösseri Städt am Ufer:	Züri, Rapperschwil
Bsunderhaite:	Seedamm vo Rapperschwiil
Chaarte

De Zürisee, wo in ere latynische Urkunde vo ane 610 lacus Tureginensis und uf tüütsch 744 dänn Zurihsee häisst,^[1] liit i de Kantön Züri, Schwyz und Sanggale. D Oberflechi vom See isch uf 406 Meter über Meer, syn Hauptzuefluss isch d Linth, am Usfluss z Züri säid men em Fluss Limmet.

S Seewasser hät Trinkwasserqualität. D Stadt Züri nimt bim Seewasserwäärch e grossi Teil vo irem Wasser us em See.

Im extrem chalte Winter 1962/1963 isch de See zum letschte Mal zuegfrore. D Seegfrörni hät Hunderttusigi uf d Isflächi glockt.

Es jöhrlichs Highlight isch d Stadtzürcher Seequëëri oder Seeüberquërig.^[2] Im undere Seebecki isch all drüü Joor s Züri Fäscht.

De See hät zwee Täil: Der Obersee und de Zürisee. Die beede Seetäil trännt de Seedamm zwüsched Rapperschwil und de Halbinsle Hurde. Am Uusfluss vo de Limet us em Zürisee liit Züri.

De Zürisee hät e langzogeni, echly pogeni Form. Er isch bis Rapperschwiil öppe 30 Kilometer lang, zäme mit em Obersee im Ganze öppe 40 Kilometer. A de bräitischte Stell zwüsched Stääfe und Richterschwiil isch er 3,85 Kilometer bräit. Siini tüüffscht Stell liit bi 136 Meter zwüsched Herrliberg und Oberriede.^[3] D Uferlengi betreit 87,6 km.

Zwüschet Rapperschwiil und Pfäffike ligged zwoo Insle, d Ufenau, wo em Chlooschter Äisidle ghört, und d Insle Lützelau, wo under Naturschutz staat. Zwüschet Mäile und Horge gits en Autofähri, und über de Seedamm gönd sit 1878 d Iisebahnlinie vo de SOB und en Autostraass. Denäbet gits sit 2001 en Stääg für Pilger zum Chlooschter Äisidle. Er isch en Täil vom Schwiizer Jakobswääg. De hüttig Stääg staat deete, wo s im Mittelalter und i de eltere Neuziit scho emaal äine ghaa hät.

De sunige Nordsite vom Zürisee säit me wäge de vile Villene, wo deet stönd, au Goldchüschte, d Südsite degäge scherzhaft Pfnüselküschte.

Wäred de Yszyt isch s ganz Gebiet vom Zürisee und s Taal na wyter abe bis zu de Lägere vom Gletscherys zueteckt gsii. Nu de Albis im Süde hät über de Gletscher useglueget. Wo sich öppe um 17'000 vor Chrischtus s Ys hät afange zruggzie, het sich s Wasser, wo vom Linthgletscher abgflosse isch, a de Endmoräne gstaut, so as de Zürisee entstanden isch.

Ab em 6. Jahrtuusig händ sich die erste Mänsche am undere Zürisee aagsidlet, wo Jeger, Fischer und Sammler gsii sind. Im Neolithikum (Noistaizit, ab 4500 vor Chrischtus) hät d Bevölkerig am Nordufer vom Zürisee starch zuegnaa. D Mänsche händ aafange chlini Dörfer uf Stelze am Seeufer boue, werum me vo Pfahlbouer redt. Die händ scho Chorn und Flachs aapout und Huustier ufzoge. Ab 2800 vor Chrischtus händ Schnuercheramiker am Zürisee gwont, es Volch, wo scho e guet usbildeti Kultur bsässe hät (si händ s Rad kännt und kunschtvolli Keramik gmacht). Im 8. Jahrhundert vor Chrischtus, am Änd vo de Bronzezit, verschwinded d Seeufersidlige.

I de Hallstattzit (Früeni Isezit; vom 8. bis zum 5. Jaarhundert vor Chrischtus) händ d Mensche agfange Grabhügel für iri Tote boue, und s Ise hät d Bronze als Werchstoff für Waffe und Werchzüg abglööst. I dere Zit isch s Gebiet vom Zürisee weniger starch besidlet gsii weder vorane. Drufabe isch d Latènezit cho (Spaati Isezit; vom 5. bis zum 1. Jaarhundert vor Chrischtus), wo d Kelte im Land a den Alpe gwont händ. D Helvetier werded im Gebiet vom Mittelland s erschtmal vom griechische Schriftsteller Poseidonios gnännt. Er schribt na bsunders, as d Helvetier mit Vorliebi us Flüss Gold wäsched. De Zürisee hät dozmal zum Randgebiet vo de Helvetier ghört.

Wo d Römer d Helvetier unterworfe händ, isch d Stadt Züri, wo dozmal Turicum ghäisse hät, nu e chliini Zollstation gsii, wo d Güeter uf Schiff verlade worde sind. Die oberi Station isch am Obersee bi Tugge gläge, und uf de Insle Ufenau isch e galloromanische Viereggtempel gstande. Im grosse und ganze isch aber au wäred de Römerzit s Gebiet vom Zürisee nu schwach besidlet gsii.

Im früene Mittelalter isch d Stadt Züri entstande und di erschte Alemanne händ sich im Sylfeld i de Nächi vo de Stadt niderglaa. So händ wider mee Lüüt uf em Land am Zürisee gwont. Doozmal hät de See zum Thurgau ghört, spööter isch dee aber uftäilt worde in Thurgau und in Zürigau (e Kwäle schribt Zurihgauuia). D Stadt Züri hät sich zumene regionale Zäntrum entwicklet.

Im Zürisee lebet vil Fischarte: die wichtigschte devo sind:

• d Seeforäll (Salmo trutta lacustris)
• s Albeli (Coregonus heglingus) und de Blaalig (Coregonus zuerichensis), beides Felchearte
• d Trüüsche; Trischli (Lota lota)
• s Egli (Perca fluviatilis). 1jährig: Hüürlig; 2jährig: Egli; 3jährig: Reelig
• d Schleie (Tinca tinca)
• de Brachsme (Abramis brana)
• de Schwaal (Rotauge; Rutilus rutilus)
• de Hëcht (Esox lucius)
• de Aal (Anguilla anguilla)

• de Schwaan (Cygnus olor). Er isch 1929 im Walesee usgsetzt worde, het sich aber allerdings im Zürisee haimisch niderloo und isch hüt e sehr beliebts Fotosujet bi Turiste.
• d Wildänt (Anas platyrhynchos)
• d Krickänte (Anas crecca)
• d Spiessänte (Anas acuta)
• d Schlüüffänte (Aythya fuligula)
• d Tafelänte (Aythya ferina)
• s Taucherli (Fulica atra)
• s Tücherli; Zwëërgtaucherli (Podiceps ruficollis)
• de Tüchel (Podiceps cristatus)
• de Merch (Mergus merganser)
• de Kormoran (Phalacrocorax carbo)
• de Räigel (Ardea cinerea)
• d Mööfe (Larus ridibundus)
• d Sturmmööfe (Larus canus)

Früener isch de Zürisee de wichtigschti Vercheerswääg i dere Gägend gsi. Im Südoschte isch mer wiiter über d Linth und de Walesee gäge s Püntnerland zue, im Weschte über d Limmet und de Rhy gäge Basel und Holland abe gfahre.

Sit 1834 faared Tampfschiff uf em See. Di erschti Gsellschaft, wo so Schiff betribe hät, isch d Caspar, Lämmlin & Co gsi. Scho 1838 hät si Zürisee-Walesee AG ghäisse und mit de 1837 gründete Linth-Escher AG fusioniert. D Republikaner AG vo 1839 hät 1842 mit de Zürisee-Walesee AG fusioniert. Die hät sich 1869 mit de 1864 gründete Tampfbootgsellschaft lings Ufer zu de Tampfbootgsellschaft für de Zürisee zämegschlosse. Im 1874i häd d Nordoschtbaan (NOB) die Gsellschaft überna.

D Zürcher Tampfbootgsellschaft (ZDG) isch 1890 gründet worde und häd im undere Seebecki zwüsched de Schiffländi und Thalwil mit chline Schiff (Schwalbe) en Art en Tramvercher iigrichted. 1900 häd si dänn d Tampfbootgsellschaft Wädischwiil, wos sit 1894 gee hät, überna und 1903 d Schiff von de Nordoschtbaan. Sit 1957 häisst si Zürisee-Schiffahrtsgsellschaft (ZSG).

Schiff	Boujaar	Wärft	Gsellschaft	neue Name	wo ane	Abbruch	Bild
Minerva	1834	William Fairbairn	Caspar, Lämmlin & Co	1848 Splügen	1839 Walesee 1860 Zürisee	1863
Delphin	1842/43				1850 Walesee	1850
Linth-Escher[4]	1837	Caspar Escher	Linth-Escher AG		Kollision mit Stadt Zürich vor Männidorf	1862
Linth-Escher[5]	1862					1894
Linth-Escher[6]	1914		(Walesee)	1951 Länder, 1955 Fridolin	1927–1950 Zürisee, 1951 Vierwaldstättersee, 1955 Walesee	(1977)
Republikaner	1839	Caspar Escher	Republikaner AG			+
Gustav Albert	1847	Eschwer Wyss				1891
Concordia	1864	Escher Wyss	Zürichsee-Walensee AG	1904 Glärnisch		+
Helvetia	1875	Escher Wyss	NOB		1958: G59, 1960: privat	1964
Helvetia	1964	Bodan	ZSG
Schwan	1851	Escher Wyss				1879
Schwalbe (erschte Schrubedampfer)	1864	Escher Wyss	Dampfschiffgsellschaft Lings Ufer	1907 Uto (Umbou Diesel)		1941 (+1942)
Taube	1864/65	Escher Wyss				+
(Trajektschiff)	1885		Brüedere Schnorf (Chemischi Fabrik) / NOB		1895 Schiffstäg Rapperschwil	+
Lerche	1866	Escher Wyss	Dampfschiffgsellschaft Lings Ufer	1887 verchauft		+
Biene	1863	Escher Wyss	Dampfschiffgsellschaft Lings Ufer			+
Möve	1939	Escher Wyss	Landesusstellig	1999 Gueuse	1941 ZDG 1999 La Fonderie, Molenbeek bi Brüssel[7] 2020 ?? [8]
Schwan	1939	Escher Wyss	Landesusstellig	1941 Halbinsel Au 1997 Euro 20xx Peter de Grote	1941 ZDG 1997 Amsterdam[9]
Taucherli	1939	Escher Wyss	Landesusstellig	1941 Speer 199? Elvira	1941 ZDG 199? Amsterdam/IJsselmeer[10]
Enge	1891	Escher Wyss	ZDG		1903 Comersee	+
Riesbach	1891	Escher Wyss	ZDG		1903 Comersee	+
Zürich	1892	Escher Wyss	ZDG	1897 Rüschlikon	1903 Comersee	+
Wollishofen	1892	Escher Wyss	ZDG		1903 Mincio	+
Zollikon	1892	Escher Wyss	ZDG		1906 verchauft uf Italie
Goldbach	1894/97	Escher Wyss				+
Küsnacht	1894/97	Escher Wyss				+
Bendlikon	1894/97	Escher Wyss				+
Neu-Zürich	1894/97	Escher Wyss			1897 Thalwil	1962
Lukmanier	1865	Escher Wyss				1918
St. Gotthard	1865	Escher Wyss				1903
Obersee	1897	Escher Wyss	Zürcher Obersee Dampfbootgsellschaft	1912 Neptun	Vierwaldstettersee	1991
Wädenswil	1894	Escher Wyss	Wädischwil		ersetzt dur di neui Wädischwil (1964)	1965
Wädenswil	1964	Bodan	ZSG
Stäfa	1936	Escher Wyss	ZDG		1977/78 GZ Wollishofe ersetzt dur d Ufenau (1977)
Speer	1897	Escher Wyss	Wädischwil	1945 Sauna-Schiff (privat)		1948 nach Brand
Stadt Zürich	1856	Escher Wyss				1895
Zürich	1897	Escher Wyss		1909 Albis		1950 a.D., spöter +
Etzel	1934	Escher Wyss			2001 Gnosseschaft
Ufenau	1899	Escher Wyss
Stadt Zürich	1909	Escher Wyss	ZDG
Stadt Rapperswil	1914	Escher Wyss	ZDG
Glärnisch	1955	Escher Wyss	ZDG		2007 Restaurant
Ufenau	1977	Bodan	ZSG		2001 Hensa
Linth	1952	Bodan	ZDG
Limmat	1958	Bodan	ZSG
Bachtel	1962	Bodan	ZSG
Säntis	1957	Bodan	ZSG
Schwan	1933		Horge-Mäile			1969
Schwan	1969	Bodan	Horge-Mäile
Meilen	1979	Bodan	Horge-Mäile			2017
Horgen	1991	Bodan	Horge-Mäile
Zürisee	1999	Bodan	Horge-Mäile
Burg	2003	Bodan	Horge-Mäile
Meilen	2017	ÖSWAG	Horge-Mäile
Ente	1939	Escher Wyss	Landesusstellig	1940 Oberhofen	1940 Thunersee
Panta Rhei	2007	ÖSWAG	ZSG
Albis	1997	Bodan	ZSG
Pfannenstiel	1998	Bodan	ZSG
Uetliberg	1999	Bodan	ZSG
Zimmerberg	2001	Bodan	ZSG
Forch	2001	Bodan	ZSG
Turicum	1992	Bodan	ZSG
Felix	1993	Bodan	ZSG
Regula	1993	Bodan	ZSG
Uto	1958		Schwizerischi Gartenbou-Usstelig G59		1960 ZSG 1992/1993 ...
Albis	1958		Schwizerischi Gartebou-Usstelig G59		1960 ZSG 1992/1993 ...
Tödi	1958		Schwizerischi Gartebou-Usstelig G59		1960 ZSG 1992/1993 ...
Wadin	1966		Brouerei Wädischwil		1992 F. Bannwart, 2017 A. Rieser
Gambrinus	1893		Brouerei Wädischwil
	1956	Portier, Meilen		Seestern
M.G. 15	1929	Sulzer, Winterthur	Mouettes Genevoises	1941 LNM Grèbe 1953 Neueburg-Solothurn Nautilus 1966 BSG Romandie 2006 Mönchhof
Obersee	1952		Hensa		2013 privat
Obersee II	20		Hensa
Rosenstadt	1979		Hensa
Neptun	1693		Stadt Zürich			+
J. J. Rousseau	1952	Portier, Mäile	Bielersee-Schiffahrtsgselschaft	2014 J. J. Rousseau	1996 Muiden bei Amsterdam 2014 Zürisee
Bär	vor 1445		Kanton Schwyz			+
Zürich	1892	Escher Wyss	ZDG	1897 Rüschlikon		1902
Lützelau	1910	Escher Wyss	ZDG		letschti Isätz 1959 1961 GZ Wollishofe (bis 1.12.1976)	1976
Rapperswyl	1858					1895

Das isch e Lischte vo de Schiffstazione. D Jaareszaal gid s Jaar vom Beleg a.

Name	Gsellschaft	Eröffnig/Erschti Erwänig	agfaare bis	Bild
Züri (Buuschänzli)	Caspar, Lämmlin & Co / Zürisee-Walesee	1834	1883 (Bou vo de Quaibrugg) Schwalbe bis 1901
Züri Rathusbrugg	Schwalbe	1890	1901
Storche	Schwalbe	1890 (Schwalbe) 1959/1960 Limetschiff	1901 (Schwalbe)
Stadthuus	Schwalbe	1890	1901
Züri (1889) / Züri Stadthusplatz (1899) / Züri Bahnhofstrass (1984), ab 1996 Züri Bürkliplatz	ZDG / ZSG / Schwalbe
Züri Theater (1889)(1984) / Züri Bellevue (2023)[11]	ZSG / Schwalbe		20. Oktober 2022[12][13]
Züri Mainaustrass (1899)	Schwalbe		+
Zürihorn (1899)	Schwalbe
Neumünschter (1889) / ab 1912 Seefäldquai	DGZ		+
Tüfebrunne (1899)	Schwalbe
Ängi Schloss (1899)	Schwalbe		+
Ängi Frauebad (1899)	Schwalbe		+
Belvoir-Park (1899)	Schwalbe		+
Wollishofe Bahnhof (1984), Wollishofe Ziegelhütte (1899)	ZSG / Schwalbe
Wollishofe Hueber (1899)	Schwalbe		+ 1939 ad Bachstrass (Bahnhof) verläit, jetz isch da d Badi
Wollishofe Seerose (1984)	ZSG / Limmetboot		14. Dezämber 2002[12][13]
Mönchhof (1899)(1984)	ZSG / Schwalbe		14. Dezämber 2002[12][13]
Bändlike (1889)(1899)(1984), Chilchbärg (2022)	ZSG / ZDG / Schwalbe
Schoore (1899)(1984)	ZSG / Schwalbe		1. Juni 1997[14]
Rüeschlike (1889)(1899)(1984)	ZDG / ZSG / Schwalbe
Zollike (1889)(1899)(1984)	ZDG / ZSG / Schwalbe
Goldbach (1889)(1899)(1984)	ZDG / ZSG / Schwalbe		1. Juni 1997[14]
Chüsnacht (1889)(1899)(1984)	ZDG / ZSG / Schwalbe
Heslibach (1984)	ZSG
Erlibach (1889)(1899)(1984)	ZDG / ZSG / Schwalbe	1863
Härrlibärg (1889)(1984)	ZDG / ZSG
Ludretike (1889)(1899)	ZDG / ZSG / Schwalbe		+
Thalwil (1889)(1984)	ZDG / ZSG / Schwalbe
Oberriede (1889)(1984)	ZDG / ZSG
Horge (1889)(1984)	ZDG / ZSG
Au (1889)(1984)	ZDG / ZSG
Wädischwil (1889)(1984)	ZDG / ZSG
Richterschwil (1889)(1984)	ZDG / ZSG
Pfäffike	ZDG / ZSG
Fäldmäile (1889)	ZDG /		+
Mäile (1889)(1984)	ZDG / ZSG
Obermäile (1889)(1984)	ZDG / ZSG		1. Juni 1997[14]
Üetike (1889)(1984)	ZDG / ZSG		+
Männidorf (1889)(1984)	ZDG / ZSG
Stäfe (Ötike) (1889)(1984)	ZDG / ZSG
Chälhof (Stäfe) (1875)(1889)	ZDG		+
Ürike (1889)(1984)	ZDG / ZSG
Schirmesee (Humbrächtike) (1889)	ZDG		+
Ufnau (1889), Insle Ufnau (1984)	ZDG / ZSG
Rapperschwil (1889)(1984)	ZDG / ZSG
Altedorf	ZDG / ZSG
Lache	ZDG / ZSG
Schmerike	ZDG / ZSG

- käi Kürs im Fahrplan me + ufghobe / nüme im Fahrplan

• Max Pfister: Der Zürichsee; Verlag Paul Haupt Bern (1970)
• Walter Höhn-Ochsner: Tierwelt in Zürcher Mundart und Volksleben; Züri (1976). ISBN 3-85865-037-4
• Geschichte des Kantons Zürich; Werd Verlag. ISBN 3-85932-158-7

 Commons: Zürisee – Sammlig vo Multimediadateie

• Website vo de Zürisee Schifffahrtsgsellschaft

1. ↑ Ortskunde, uf de Website vo de Gmäind Freiebach
2. ↑ Website vo de STADTZÜRCHER SEEÜBERQUERUNG
3. ↑ Zürichsee (Memento vom 4. März 2016 im Internet Archive) uf de Website vo de Boudiräktion vom Kanton Züri
4. ↑ Guido Städler: Walensee-Schifffahrt/Linth-Schifffahrt; Mels 2012; S. 71–76. – Kurt Hunziker, Robert Knöpfel: Die Zürichsee- Schifffahrt; Zürich 2014; S. 31–32.
5. ↑ Kurt Hunziker, Robert Knöpfel: Die Zürichsee-Schifffahrt; Zürich 2014; S. 47–48.
6. ↑ Guido Städler: Walensee-Schifffahrt/Linth-Schifffahrt; Mels 2012; S. 96–101, 157–159.
7. ↑ Nos parcours en bateau uf lafonderie.be
8. ↑ Mitteilung Ende Rundfahrten
9. ↑ Peter de Grote uf denederlanden.com
10. ↑ Boten: Elvira & Sailboa (Memento vom 23. April 2019 im Internet Archive) uf veerdienstamsterdam.nl
11. ↑ ab Betriebsaufnahme Limmatschiffahrt 2. April 2023
12. ↑ ^{12,0 12,1 12,2} Hans Bosshard: Ein Schiff wird nicht mehr kommen. NZZ, 13. Dezember 2002.
13. ↑ ^{13,0 13,1 13,2} Hans Bosshard: Zürichseeschiffahrt mit Volldampf voraus. NZZ, 26. Juni 2002
14. ↑ ^{14,0 14,1 14,2} Schweizerische Depechenagentur, 27. Mai 1997

Schwiizer Seeä Schwiizer Seeä mit ere Flächi vo über 1 km² (ohni d Spiicherseeä): Ägerisee | Baldeggersee | Bielersee | Bodesee | Brienzersee | Gämfersee | Gryfäsee | Hallwilersee | Lac de Joux | Langesee | Lauerzersee | Luganersee | Murtesee | Nöiäburgersee | Oeschinesee | Pfäffikersee | Sarnersee | Sempachersee | Silsersee | Silvaplanersee | Thunersee | Vierwaldstättersee | Walesee | Zugersee | Zürisee