Nepal

Federale Demokratiese Republiek Nepal
सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाल (Nepalees)
Sanghiya Loktāntrik Ganatantra Nepāl

Vlag Embleem
Nasionale leuse: जननी जन्मभूमिश्च स्वर्गादपि गरीयसी Janani Janmabhumishcha Swargadapi Gariyasi (Sanskrit vir: "Jou moeder en vaderland is belangriker as die hemel")
Volkslied: सयौँ थुँगा फूलका Sayaun Thunga Phulka (Sanskrit vir: "Gemaak van honderde blomme")
Hoofstad	Katmandoe 28°10′N 84°15′O / 28.167°N 84.250°O / 28.167; 84.250
Grootste stad	Katmandoe
Amptelike tale	Nepaleesa; Bhojpuri, Maithili en Newarib
Regering • President • Adjunkpresident • Eerste minister	Federale parlementêre grondwetlike republiek Ram Chandra Poudel Ram Sahaya Yadav KP Sharma Oli
Onafhanklikheid Vereniging • Koninkryk uitgeroep • Verdrag van Sugauli • Nepalees-Britse Verdrag • Staat uitgeroep • Republiek uitgeroep • Huidige grondwet	25 September 1768[1] 4 Maart 1816 21 Desember 1923 15 Januarie 2007 28 Mei 2008 20 September 2015
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	147 181[2] km2  (95ste) 56 827 myl2 2,8
Bevolking  - 2024-skatting  - 2011-sensus  - Digtheid	31 122 387[2] (50ste) 26 494 504[3] 211,5 / km2 (49ste) 547,7 / myl2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2024-skatting $159,139 miljard[4] (84ste) $5 032[4] (150ste)
BBP (nominaal)  - Totaal  - Per capita	2024-skatting $44,179 miljard[4] (102de) $1 397[4] (167ste)
MOI (2022)	0,601[5] (146ste)  –  medium
Gini (2010)	32,8[6](115ste) –  medium
Geldeenheid	Roepee (NPR)
Tydsone  - Somertyd	NPT (UTC+05:45) nie toegepas nie (UTC+05:45)
Internet-TLD	.np
Skakelkode	+977
a. op nasionale vlak; in ses provinsies. b. op nasionale vlak; in een provinsie.

Nepal (Nepalees: नेपाल, Nepāl, [neˈpal], luister (hulp·inligting)), amptelik die Federale Demokratiese Republiek Nepal (सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाल, Sanghiya Loktāntrik Ganatantra Nepāl),^[7] is 'n landingeslote land in Suid-Asië. Dit is tussen die Volksrepubliek China in die noorde en Indië in die suide binne die Himalaja geleë. Nepal beslaan 'n oppervlakte van 147 181 km² en het 'n bevolking van 31 122 387 in 2024 gehad. Die hoofstad en grootste stad is Katmandoe.

Nepal grens in die noorde aan die Chinese outonome gewes Tibet, asook in die weste (Uttarakhand), suide (Uttar Pradesh en Bihar) en ooste (Sikkim en Wes-Bengale) aan Indië. Bangladesj is slegs sowat 27 km van Nepal se mees suidoostelike punt geleë en Bhoetan word deur die Indiese deelstaat Sikkim van Nepal geskei. Die land se geografie word deur die Himalaja gekenmerk en behels Berg Everest op die grens met die Chinese outonome gebied Tibet.

Nepal is 'n multi-etniese land met Nepalees as amptelike taal op federale vlak. Daarbenewens dien verskeie ander inheemse tale soos Bhojpuri, Maithili en Newari as amptelike tale van Nepalese provinsies. Die belangrikste godsdiens is Hindoeïsme, gevolg deur Boeddhisme en albei godsdienste het hul oorsprong in die hedendaagse Nepal. Die Nepalese kultuur in die noorde is sterk deur die Tibettaanse s'n beïnvloed, terwyl die Indiese kultuur in die suide 'n sterk invloed toon.

Nepal is in die 18de eeu onder die Koninkryk Ghorka verenig en die Shah-dinastie het die Koninkryk Nepal gestig. Hulle het 'n alliansie met die Britse Ryk gesluit, maar Nepal is nooit deur Brits-Indië beheer nie en het as bufferstaat tussen die Britse besitting in die suide en die Chinese Keiserryk in die noorde gedien, saam met die onafhanklike Himalaja-koninkryke Sikkim en Bhoetan verder oos. Nepal het in 1951 'n parlementêre demokrasie geword, maar dit is twee keer deur die Nepalese monarge opgeskort, in 1960 en 2005. Ná die Nepalese burgeroorlog (1996–2006) is die monargie in 'n republiek omskep en die wêreldwyd laaste Hindoe-monargie beëindig.

Nepal het 'n lang geskiedenis wat teruggaan tot voor die begin van die Christelike jaartelling en is die geboorteplek van Boeddha. As gevolg van die land se ligging was Nepal nog altyd gevoelig vir Indiese en Tibettaanse invloed.

Die land het in 1962 'n nuwe grondwet verkry, waarvolgens die koning se mag aansienlik gestyg het en politieke partye verbied is. In plaas van die partye het die koning 'n "partylose demokrasie" gekies: 'n parlement waarvan 15% uit partylose lede bestaan wat deur die volk verkies is en 85% bestaan uit lede wat deur die koning benoem word. Na 'n volksopstand in 1990 het die toenmalige Koning Birenda hierdie stelsel afgeskaf en 'n demokratiese grondwet ingevoer.

Op 1 Junie 2001 is die koninklike huis deur Kroonprins Dipendra byna uitgeroei. Hy was kwaad vir sy ouers omdat hulle nie sy keuse vir 'n eggenote goedgekeur het nie. Hy het sy vader, Koning Birenda, en sy moeder, Koningin Aishwarya, doodgeskiet en ook nog 'n aantal ander koninklike familielede vermoor, waaronder sy broer en suster, twee ooms en twee tantes. Hy het homself ook geskiet, waarna hy drie dae later beswyk het. Na sy dood is een van sy ooms, Gyanendra, as die nuwe koning gekroon.

Gyanendra het in 2002 tydelik weer die hef in die hand geneem, maar later in die jaar is die demokrasie herstel. Op 1 Februarie 2005 het hy egter weer alle mag in sy hande geneem en die grondwet buite werking gestel. Hy het die eerste minister afgedank en self dié posisie ingeneem. Die koning het Minister Deuba kwalik geneem dat hy nie in staat was om die vrede in die land te herstel nie. Gyanendra het tot 2006 as gesaghebbende monarg geregeer, maar is in 2006 weer gedwing om sy mag prys te gee.

Die regering van Nepal was tot 1990 'n absolute monargie. Koning Birendra het ná 'n volksreferendum staatshervorming deurgevoer en Nepal omvorm tot 'n parlementêre demokrasie. Die stryd tussen die verskillende politieke partye lei egter tot 'n burgeroorlog in Nepal. Die laaste koning probeer meer mag vir homself behou. Hy hoop om só die opstand en ander probleme meer effektief aan te pak. Teen die begin van 2005, en na 'n tydperk van erge menseregteskendings in Nepal, ontbind die koning die parlement.

Tussen 1996 en 2006 het 'n burgeroorlog in Nepal gewoed, waarin meer as 12 000 mense omgekom het. Met tussen 10 000 en 15 000 stryders het die Maoïstiese opstandelinge meer as 60% van Nepal beset. Hul hoofdoel was om Koning Gyanendra te onttroon en 'n kommunistiese land te stig, soos die Volksrepubliek China na die Chinese Burgeroorlog. Ondanks die feit dat Gyanendra buitelandse steun geniet het, het die rebelle steeds meer gebied gewen. Op 21 November 2006 is 'n vredesooreenkoms tussen die demokratiese regering en die Maoïstiese rebelle gesluit.

Op 28 Desember 2007 het 'n oorgrote meerderheid van die Nepalese parlement vir die afskaffing van die monargie gestem. Die Nepalese Grondwetgewende Vergadering het op 28 Mei 2008 besluit om hierdie wet amptelik in werking te stel, waarmee die Koninkryk Nepal verander is na die Demokratiese Federale Republiek Nepal.

Sedert die einde van die 1940's bestaan die politiek in Nepal uit drie verskillende politieke strominge:

• Kongres: Die Nepalese Kongresparty is 'n gematigde sosialistiese party, waarin die Koirala-familie heelwat invloed besit, soos die huidige premier Khadga Prasad Oli. Hulle was vroeër voorstanders van 'n grondwetlike monargie in die land, maar sedert die beëindiging van die burgeroorlog het die party die idee van die vorming van 'n republiek in Nepal aanvaar.
• Kommuniste: Die Kommunistiese Party van Nepal is reeds in 1949 gestig, maar word eers later 'n dominante politieke party in die parlement. Die Kommunistiese Party van Nepal verbrokkel in 1994, waaronder ook die Maoïstisme. Hierdie party beywer hom vir die beëindiging van die burgeroorlog buite die parlementêre sisteem.
• Rojaliste: Die Rastriya Prajatantra Party is 'n regse, pro-monargistiese politieke party in Nepal. Tydens die laaste verkiesing in 2008 verower die party 8 van die 601 setels in die parlement.

Nepal word staatkundig onderverdeel in sewe provinsies, wat op hul beurt weer onderverdeel word in 77 distrikte.

Die bevolking van Nepal woon vernaamlik in die lae gebiede langs die grens met Indië en in die vallei rondom Katmandoe. Die gemiddelde lewensverwagting in Nepal is 65,46 jaar. Die bevolking groei met ongeveer 1,281% per jaar.

Die land huisves talle etniese groepe, waaronder die Newards, Bhote, Rai, Limbu, Sjerpa, Gurung, Tamang, Magar, Thakali, Brahman en ander.

Die meerderheid van die bevolking (81,3%) is aanhangers van Hindoeïsme. Boeddhisme speel ook 'n groot rol, met volgelinge wat 9% van die bevolking uitmaak. Verder hang 4,4% Islam aan, 3% die inheemse Kirant-geloof aan en 1,4% Christendom.

Op 19 Mei 2006 het die Huis van Afgevaardigdes van Nepal aangekondig dat daar voortaan 'n skeiding tussen kerk en staat sou wees, alhoewel die land steeds die enigste amptelike Hindoe-land ter wêreld bly.

Nepal se amptelike taal op federale vlak is Nepalees en word, volgens die 2011-sensus, deur ongeveer 44,6% van die bevolking gepraat. Dié taal word in die Devanagariskrif geskryf en stam van die antieke Sanskrittaal af. Naas Nepalees word daar ook ander plaaslike tale en dialekte gepraat, soos Maithili (11,7%), Bhojpuri (6,0%), Tharu (5,8%), Tamang (5,1%), Newari (3,2%), Bajjika (3%), Magar (3,0%), Doteli (3,0%) en Oerdoe (2,6%).^[8][2] Die een of ander taal dien as 'n amptelike taal in verskeie provinsies van Nepal.

'n Groot gedeelte van Nepal is baie bergagtig en word deur die Himalaja gekenmerk. Agt van die tien hoogste berge ter wêreld is in Nepal geleë, waaronder ook die hoogste, Berg Everest, gevolg deur Kangchenjunga, Lhotse, Makalu, Cho Oyu, Dhaulagiri, Manaslu en Annapurna. Slegs K2 en Nanga Parbat, onderskeidelik die tweede en negende hoogste berg ter wêreld, is in Pakistan en dus buite Nepal geleë.

In die suide van Nepal, langs die grens met Indië, is laerliggende gebiede. Ongeveer 20% van die land se oppervlak kan vir landbou benut word. Nepal word van suid na noord in drie gebiede gedeel, die laagland in die suide, heuwels en lae berge in die middel en die Himalaja in die noorde.

As gevolg van die groot hoogteverskille besit die land uiteenlopende klimaatsgebiede, van 'n hoë bergklimaat in die Himalaja, tot 'n subtropiese klimaat langs die grens met Indië.

Die ooste van Nepal kry ongeveer 2 500 mm reën per jaar, terwyl die sentrale deel rondom Katmandoe ongeveer 1 420 mm per jaar kry en die westelike gebiede ongeveer 1 000 mm.

Nepal is 'n ontwikkelende land met 'n lae gemiddelde inkomste. In 2001 was die gemiddelde jaarlikse persoonlike inkomste slegs 240 Amerikaanse dollar.

• BBP: $5,6 miljard ($240 per persoon)
• Jaarlikse BBP-groei: 6,5%
• Verdeling van BBP: landbou 40%, nywerheid 22%, dienste 37%
• Buitelandse skuld: $2,8 miljard
• Uitvoerprodukte: goiing, tapyte, tekstiel, kunsvleit
• Invoerprodukte: masjinerie en vervoermiddels (19%), chemiese en farmaseutiese produkte (12%)
• Uitvoere na: Duitsland (34%), Verenigde State (33%) (1996)
• Invoere vanuit: Indië (27%), Hongkong (15%), Japan (11%) (1996)

Heelwat mense in die stede en op die platteland ken armoede. Volgens die ontwikkelingsprogramme van die Verenigde Nasies leef 30,9% van die bevolking in Nepal onder die broodlyn.^[10]

Landbou is die belangrikste deel van die ekonomie en verskaf werk aan byna 80% van die bevolking. Die waardetoevoeging van die landbou bedra ongeveer 40% van die Bruto binnelandse produk (BBP). Landbouproduksie styg met ongeveer 5% per jaar, wat meer is as die bevolkingsgroei van 2,3%.

Nywerhede verwerk meestal landbouprodukte soos goiing, suikerriet, tabak en graan. Die vervaardiging van tekstiel en tapyte ondervind ook snelle groei. Byna 80% van die waarde van uitvoere bestaan uit industriële produkte. Die waarde van die industrie bedra ongeveer 22% van die BBP.

Toerisme is 'n belangrike bron van inkomste vir die land. Buitelandse toeriste word veral deur die ongereptheid van die land en die Himalaja aangetrek. Toerisme is ook een van die min sektore waarin buitelandse belegging in Nepal plaasvind.

Sokker is Nepal se gewildste sportsoort,^[11] gevolg deur krieket. Vlugbal is Nepal se amptelike nasionale sportsoort.^[12]

In Nepal het krieket in onlangse jare 'n sterk groei ervaar – veral te danke aan die nabyheid en invloed van die Suid-Asiatiese groot krieketlande – en geniet internasionale erkenning. Op 28 Junie 2014 het die Internasionale Krieketraad T20I-status aan die Nepalese nasionale krieketspan toegeken^[13] en op 15 Maart 2018 EDI-status.^[14] Nepal kon nog nie vir 'n krieketwêreldbeker kwalifiseer nie; tydens beide die T20I-wêreldbeker 2014 en T20I-wêreldbeker 2024 is hulle in die eerste rondte uitgeskakel. In teenstelling met ander kleiner krieketlande, waar spanne grootliks uit buitelanders bestaan, behels Nepal se nasionale span inheemse spelers wat krieket gewoonlik tuis aangeleer het.^[15]

Die Nepalese nasionale sokkerspan kon tot dusver nog nie vir 'n FIFA Sokker-Wêreldbeker kwalifiseer nie. In 2015 het Nepal sy eerste internasionale trofee verower en die o/19 SAFF kampioenskap gewen; 2017 het hulle dié titel suksesvol verdedig. Daarbenewens het Nepal in 2016 die Bangabandhu goue beker verower.

• Nepalese aardbewing van 2015

Algemeen

• (en) "Nepal". Encyclopædia Britannica. Besoek op 15 Julie 2024.
• (en) "Nepal". Central Intelligence Agency. Besoek op 15 Julie 2024.

Wikimedia Commons bevat media in verband met Nepal.

• (en) Toerisme-inligting oor Nepal op Wikivoyage
• (en) (ne) Amptelike webwerf van die Nepalese regering

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.