Bakoe

Bakoe Bakı
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Azerbeidjan
Administratiewe verdeling	12 stadsdistrikte
Koördinate	40°23′N 49°52′E / 40.383°N 49.867°O / 40.383; 49.867
Stigting	6de eeu v.C.
Oppervlakte:
- Totaal	2 130 vk km
Hoogte bo seevlak	- 28 m
Bevolking:
- Totaal (2011)	2 168 815[1]
- Bevolkingsdigtheid	900/vk km
Tydsone	AZT / UTC +4
- Somertyd	AZST / UTC +5
Burgemeester	Hajibala Abutalybov
Amptelike webwerf	baku-ih.gov.az

Bakoe (Azerbeidjans: Bakı [bɑˈcɯ]) is die hoofstad en grootste stad van Azerbeidjan. Die stad is in die ooste van die land aan die Kaspiese See geleë.

Met 'n oppervlakte van 2 130 km² en 'n bevolking van meer as twee miljoen in 2011 is Bakoe die grootste stad in Azerbeidjan en die hele Kaukasus-streek. Met 'n verskeidenheid universiteite en ander tersiêre onderwysinstellings, navorsingsinstitute, teaters en museums fungeer die stad as die opvoedkundige en kulturele sentrum van Azerbeidjan.

Vanweë sy ligging langs 'n aantal beduidende handelspaaie het Bakoe al vroeg in sy geskiedenis 'n beduidende rol in die Kaukasus-streek gespeel. Sy ryk kulturele erfenis van paleise, moskees en vestings in die geskiedkundige ou stad het grotendeels bewaar gebly en in 2000 die status van Unesco-wêrelderfenisgebied gekry.

Danksy sy ligging te midde van 'n belangrike olieveld vorm Bakoe die middelpunt van Azerbeidjan se pyplynstelsel en beskik daarnaas oor 'n beduidende seehawe vir die uitvoer van ru-olie.

Daar word aangeneem dat die huidige stadsnaam van die Oud-Persiese باد-کوبه of Bād-kube afgelei is en dus as "Windgeteisterde stad" vertaal kan word. Bakoe staan inderdaad bekend vir sy hewige winterstorms en sterk winde wat dwarsdeur die jaar waai.

Volgens ander bronne het die naam sy oorsprong in die Oud-Persiese Baghkuh of "Berg van God" en sou dus dieselfde etimologiese wortels hê soos Bagdad in Irak. Alle Arabiese benamings – waaronder Baku, Bakukh, Bakuya en Bakuye – het hul oorsprong eweneens in Persiese name.

'n Derde hipotese beweer dat Bakoe van die Turkse woord vir "berg" afgelei is. Die Turkse "Islamitiese Ensiklopedie" verwys na die Turkse term Bey-Kyoy ("hoofstad") as etimologiese oorsprong.

Bakoe is sowat 28 meter benede seevlak aan die weskus van die Kaspiese See en in die suide van die Abşeron-skiereiland geleë. Die landskap van sy omgewing word oorheers deur 'n aantal moddervulkane (waaronder Keyraki, Bogkh-bogkha en Lokbatan) en soutmere soos byvoorbeeld Boyukshor (die tweede grootste in die land met 'n oppervlakte van tien km²) en Khodasan. Die heuwellandskappe ten weste en gedeeltelik ten ooste van die stadsgebied bereik hoogtes van tot by 200 meter bo seevlak.

Bakoe kan in geskiedkundige en argitektoniese opsig in drie stadsdele verdeel word:

• die ou stad of İçəri Şəhər,
• die laat 19de eeuse stadsbuurte wat ná die begin van ru-olieontginning en die gepaardgaande ekonomiese opbloei ontstaan het en
• die Sowjet-Russiese stadsdeel.

Die ou stad van Bakoe is in die sentrum van die huidige stadsgebied geleë en word nog steeds deur historiese versterkings omsluit. Die buurt binne die stadsmuur is in 2000 deur Unesco as wêrelderfenisgebied gelys. Die meeste mure en torings, wat ná die Russiese verowering in 1806 versterk is, kan na die Persiese tydperk teruggevoer word.

Die historiese kwartier is danksy sy labirint van smal straatjies en historiese geboue 'n gewilde toeristetrekpleister. Die 15de eeuse Paleis van die Sjirwansjah, wat vroeër as setel van die plaaslike khans gedien het, historiese karavanserais, die 11de eeuse Maagdetoring, ou badhuise (hammams) en die Djuma-moskee geniet wêreldfaam. Daar is tientalle kleiner moskees in die ou stad waarvan sommige nouliks as sulks herkenbaar is.

In die laat 19de eeu het die rykdomme, wat met olieontginning verdien is, die oprigting van welvarende buurte suid van die ou stad moontlik gemaak. Robert Nobel, die ouer broer van Ludvig en Alfred Nobel, het in 1873 na Bakoe gekom om hier die oliemaatskappy Nobel Brothers Petroleum Producing Company te stig. Binne enkele jare het dié onderneming die wêreldleier in olieontginning geword. Die nuwe "oliekonings van Bakoe" het woonpaleise in die Nieu-Gotiese en Art Nouveau-styl deur Wes-Europese argitekte laat bou.

Tussen 1898 en 1902 het die Azerbeidjans-gebore Duitse ingenieur Nikolaus von der Nonne as burgemeester van Bakoe gedien. Die Russiese heerskappy oor Azerbeidjan is met die bou van die reusagtige Aleksander-Newfski-katedraal (1888–1898) ook argitektonies bevestig. Sowjet-diktator Josef Stalin het dié sakrale gebou egter tydens die fase van militante ateïsme in 1935 laat afbreek.

Die Russiese Rewolusie van 1917 het 'n einde aan die ekonomiese bloeitydperk gemaak. Ná die oorwinning van die Bolsjewiki is die eiendomme van oliekonings onteien. Hul paleise huisves tans veral museums wat aan die kuns, geskiedenis en letterkunde van Azerbeidjan gewy is. Ander villa's is steeds in privaat besit. Die stad het 'n metro.

Bakoe het 'n gematigde halfdroë steppeklimaat volgens Köppen en Geiger se effektiewe klimaatklassifikasie (afkorting: BSk),^[2] met warm en droë somers en koue winters wat soms nat kan wees. Sterk winde waai dwarsdeur die jaar. In teenstelling met ander stede in vergelykbare klimaatsones is somertemperature eerder gematig danksy die ligging op 'n skiereiland en die invloed van die Kaspiese See. Die jaarlikse gemiddeld in Bakoe is 14,2 °C.

Bakoe en die Absjeron-skiereiland maak deel uit van die droogste deel van Azerbeidjan met jaarlikse neerslae van minder as 200 millimeter. Gedurende die Sowjettydperk was Bakoe danksy die gesonde droë klimaat met lang sonskynure 'n gewilde vakansiebestemming en hersteloord. Die meeste voormalige Sowjet-Russiese hotel- en spakomplekse langs die Kaspiese Seestrande het intussen in verval geraak. Sowjet-Russiese nalatigheid ten opsigte van die ekologiese impak van industrialisering het van die stad, wat vroeër onder die belangrikste industriële sentrums in die Sowjetunie gereken is, een van die mees besoedelde nedersettings ter wêreld gemaak.^[3]

Die daaglikse gemiddeld in Julie en Augustus is 26,4 °C. Die heersende khazri-wind het 'n matigende invloed. In die koue winters met 'n gemiddeld van 4,3 °C word die khazri-wind deur lugmassa's van polêre oorsprong versterk en as baie onaangenaam ervaar. Temperature kan in die kusgebiede benede vriespunt daal. Sneeuval en selfs sneeustorms kom voor, maar gewoonlik vou 'n sneeulaag net enkele dae lank oor die stadsgebied.

Bakoe het in 2012 as gasheerstad van die Eurovision-sangfees opgetree en was een van die kandidaatstede vir die Olimpiese Somerspele van 2020.

'n Straatrenbaan in Bakoe, die Baku City Circuit (Azerbeidjans: Bakı Şəhər Halqası), is rondom die stadsplein gebou. In 2016 het die baan die Europese Grand Prix aangebied, en sedert 2017 is dit die tuiste van die Formule Een Azerbeidjanse Grand Prix.

• Misha Black (1910–1977), Britse argitek en ontwerper

Wikimedia Commons bevat media in verband met Bakoe.

• (az) Amptelike webwerf
• (en) (fr) Amptelike Unesco-bladsy