Tiraspol

Tiraspol Тирасполь
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Moldowa
Provinsie	Transnistrië
Koördinate	46°51′00″N 29°38′00″O / 46.85000°N 29.63333°O / 46.85000; 29.63333
Stigting	1792
Oppervlakte:
- Totaal	vk km
Hoogte bo seevlak	m
Bevolking:
- Totaal (2008)	148 311
- Bevolkingsdigtheid	/vk km
Tydsone	UTC +2 (OET)
Burgemeester	Viktor Kostîrko
Amptelike Webwerf	tirasadmin.org

Tiraspol (Russies en Oekraïens: Тирасполь) is die hoofstad van Transnistrië, 'n omstrede gebiede in Moldowa. Die stad is in 1792 gestig en het 'n bevolking van 133 807 in 2015 gehad. Tiraspol is langs die oostelike oewer van die Dnisterrivier, hier bekend as Nistru, geleë. Tiraspol is 'n streeksentrum van ligte nywerhede, soos die vervaardiging van meubels en elektriese goedere.

Die moderne stad Tiraspol is in 1792 deur die Russiese generaal Alexander Suvorov gestig, hoewel die gebied duisende jare lank deur verskillende etniese groepe bewoon is.^[1] Die stad vier elke jaar sy herdenking op 14 Oktober.^[2]

Die toponiem bestaan uit twee antieke Griekse woorde: Τύρας, Tyras, die Antieke naam vir die Dniesterrivier, en polis, dit wil sê, 'n stad (staat).^[3]

Tyras (Τύρας), ook gespel Tiras, was 'n kolonie van die Griekse stad Milete, wat waarskynlik ongeveer 600 vC gestig is, sowat 10 kilometer van die monding van die Tirasrivier (Dniester) geleë. Van geen groot belang in die vroeë tye nie, in die 2de eeu vC het dit onder die heerskappy van inheemse konings geval wie se name op sy munte verskyn. Dit is ongeveer 50 vC deur die Thraciese Getae vernietig.

In 56 nC het die Romeine die stad gerestoureer en dit deel gemaak van die koloniale provinsie Laer-Moesië. 'n Reeks van sy munte bestaan met hoofde van Romeinse keisers van Domitianus tot Severus Alexander. Kort na die tyd van laasgenoemde is die stad weer verwoes, hierdie keer deur die inval van die Gote. Sy regering was in die hande van vyf archons, 'n senaat, 'n volksvergadering en 'n registrateur. Die beelde op sy munte uit hierdie tydperk dui op 'n handel in koring, wyn en vis. Die paar inskripsies wat bestaan, is meestal gemoeid met handel.

Sulke antieke argeologiese oorblyfsels is skraps, aangesien die stadsterrein deur die groot Middeleeuse vesting Monocastro of Akkerman oorgebou is.^[4] Gedurende die Middeleeue was die gebied rondom Tiraspol 'n buffersone tussen die Tatare en die Moldawiërs, en deur beide etniese groepe bewoon.

Die Russiese Ryk het sy pad na die Dnjestrrivier verower en grondgebied van die Ottomaanse Ryk geneem. In 1792 het die Russiese leër vestings gebou om die westelike grens te bewaak naby 'n Moldawiese dorpie genaamd Sucleia. Veldmaarskalk Alexander Suvorov word beskou as die stigter van die moderne Tiraspol; sy standbeeld is die stad se mees kenmerkende landmerk. Die stad het sy naam gekry van Tyras, die Griekse naam van die Dniesterrivier waarop dit gebou is. In 1828 het die Russiese regering 'n doeanehuis in Tiraspol gestig om smokkelary te probeer onderdruk. Die doeanehuis was ondergeskik aan die hoof van die Odesa doeanestreek. Dit het met 14 werknemers begin werk. Hulle het besendings brood, papier, olie, wyn, suiker, vrugte en ander goedere ondersoek.

Ná die Russiese Rewolusie is die Moldawiese Sosialistiese Sowjetrepubliek in 1924 in die Oekraïne geskep, met Balta as hoofstad. Die republiek het Roemeens, Oekraïens en Russies as amptelike tale gehad. Sy hoofstad is in 1929 na Tiraspol verskuif, wat tot 1940 die hoofstad van die Moldawiese ASSR gebly het.^[5]

In 1940, na aanleiding van die geheime bepalings van die Molotof-Ribbentrop-verdrag, het die USSR Roemenië gedwing om Bessarabië af te staan. Dit het Tiraspol, tot toe deel van die Oekraïense Sosialistiese Sowjetrepubliek, geïntegreer in die nuutgevormde Moldawiese SSR. Op 7 Augustus 1941, na die Spilmoondhede-inval in die Sowjetunie, is die stad deur Roemeense troepe oorgeneem. Later daardie maand, op 19 Augustus, is die Tiraspol-ooreenkoms wat die Transnistrië-goewerneur gestig het, onderteken. Tydens die besetting was Tiraspol onder Roemeense administrasie. Gedurende daardie tydperk het byna die hele Joodse bevolking gesterf: hulle is in situ vermoor of na Duitse Nazi-doodkampe gedeporteer en daar vermoor.

In 1941, voor die besetting, is die koerant Dnestrovskaya Pravda gestig deur die Tiraspol Stadsraad van gewilde afgevaardigdes. Dit is die oudste tydskrifpublikasie in die streek. Op 12 April 1944 is die stad deur die Rooi Leër herower en het dit weer deel geword van die Moldawiese SSR.

Op 27 Januarie 1990 het die burgers in Tiraspol 'n referendum gestem wat die stad as 'n onafhanklike gebied verklaar het. Die nabygeleë stad Bendery het ook sy onafhanklikheid van Moldowa verklaar. Namate die Russiessprekende onafhanklikheidsbeweging momentum gekry het, het sommige plaaslike regerings saamgespan om druk van die Moldawiese regering vir nasionalisering te weerstaan.

Op 2 September 1990 is Tiraspol geproklameer as die hoofstad van die nuwe Pridnestrowiese Moldawiese Sosialistiese Sowjetrepubliek. Die nuwe republiek is nie amptelik deur Sowjet-owerhede erken nie; dit het egter steun ontvang van 'n paar belangrike Sowjet-leiers, soos Anatoly Lukyanov. Na die ontbinding van die Sowjetunie het die gebied oos van die Dniesterrivier onafhanklikheid as die Pridnestrowiese Moldawiese Republiek (PMR) verklaar, met Tiraspol as sy hoofstad. Dit is nie deur die internasionale gemeenskap erken nie.

Op 1 Julie 2005 is die Lucian Blaga Lyceum, 'n hoërskool met Roemeens as onderrigtaal, as 'n Transnistriese nie-regeringsinstelling geregistreer. Die registrasie van ses Roemeense taalskole is sedert 2000 die onderwerp van onderhandelinge met die regering. Die spanning het toegeneem in die somer van 2004, toe die Transnistriese owerhede die skole wat die Latynse skrif onderrig het met geweld gesluit het. Volgens die amptelike PMR-siening word dit as Roemeens beskou. "Moldowans", geskryf in die Cyrilliese skrif, is een van die drie amptelike tale in die PMR; Roemeens is nie. Sommige ekonomiese maatreëls en teenmaatreëls is op beide oewers van die Dnjestr getref.

Spanning is in terreurvoorvalle gesien. Op 6 Julie 2006 het 'n ontploffing, wat vermoedelik deur 'n bom veroorsaak is, minstens agt mense in 'n minibus gedood.^[6] Later op 13 Augustus het 'n granaat in 'n trolliebus ontplof, twee dood en tien beseer. ^[7][8][9] Die 2022 Tiraspol-bomaanval het op 25 April 2022 plaasgevind tydens die Russiese inval in die Oekraïne toe verskeie ontploffings naby die Ministerie van Staatsveiligheid (Transnistrië) in Tiraspol aangemeld is. Brandbestryders was op die toneel, maar daar was geen ongevalle nie.^[10]

• Soechoemi ( Abchasië/ Georgië)
• Zchinwali ( Suid-Ossetië/ Georgië)

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Tiraspol.
• (en) Toerisme-inligting oor Tiraspol op Wikivoyage
• (ru) Amptelike webwerf
• (en) "Tiraspol". Encyclopædia Britannica. Besoek op 10 Maart 2019.