Malta

Malta is een dwergstaet in de Middellanse Zeê die a besti uut de eilan'n Malta, Gozo, Comino en de onbeweunde eilan'n Cominotto, Filfla, Filfoletto, Manoel Eiland, de Fungusrots en de Saint Paul's eilan'n.

Malta is 'n rotsachtig eiland bestaende uut kalkstien in 't min'n van de Middellanse Zeê mie weinig bossen en zò. 't Eiland is vrie kael en 't lop of van 't noôrdoôssen ni 't zuudwessen. In tehenstellieng tot wat a'j zou dienken voe een eiland zien der mè weinig en kleine stran'n, de kust besti voe een hroôt deêl uut rotsen. In 't noôrdwessen zien ienkele zandstran'n te vin'n. De totaole kustlien van Malta besli 140 km. Malta ei vee kaoitjes en inamm'n. Over de lengte van 't eiland lop een diepe vallei.

Op Gozo, 't twidde eiland van de rippebliek Malta, is 't zelfde lanschap te vin'n, tot de vallei toe die a 't eiland deursnie. Gozo is een wat ruuher eiland en der is ok meêr behroeiieng.

Malta lig 93 km ten zuuden van Sicilië (Italië), ten oôssen van Tunesië en ten noôrn van Libië. De drie hroste eilan'n van de rippebliek Malta zien Malta, Gozo en Comino. De rest van de eilan'n zien onbeweund. De eilan'n èn vee kaoien die an de aevens hoed beschermen. 't Oôgste punt van Malta is Ta'Dmejrek op 253 meter. Der zien hin rivier'n of meren op Malta.

Malta ei een mediterraons klimaot mie werme, droôhe zeumers en zochte, natte winters. Der zien feitelijk mè twi seizoen'n op Malta, de zeumer en de winter, wideur an der vee toerissen komm'n. Echter in de lente kunn'n der soms ok sterke zeêwin'n waoien.

De beschikbaereid van waeter op Malta is een probleem, dideur bestaen der onderwaeterreservesoirs mie vers waeter dat a lop deur een systeem van waetertunnels hemiddeld 97 meter onder de hrond ni de uuzen. 't Miste waeter 't wor bruukbaer emikt deur ontziltieng.

In jannewari 2007 wier Malta verkozen as 't land mie 't beste klimaot in de waereld. De laegste temperatuur op Malta wier emeten in jannewari 1905, +1,1 °C. Den oôgsen temperatuur, +43,8 °C, wier emeten in auhustus 1999. Sneêuw is vreêt zeldzaem op Malta.

Volhens nurmaole maetstaeven bestaen der op Malta hin steeën, mè der zien wè durpjes die an tiedens den eêrschappij van de Maltezer Orde den anduudieng 'cittá' ekrehen ène. Dit zien de volhende:

• Birgu
• Bormla
• Mdina
• Qormi
• Rabat
• Senglea
• Siġġiewi
• Valletta
• Żabbar
• Żebbuġ
• Żejtun

Malta ei onheveêr 400.000 Maltezen, mè is iermie toch eên van de lan'n van de waereld wir aon de mensen 't dichst op mekaor weun'n. Op 't eiland komm'n 't aele jaer deur ok vee toerissen, ruum een miljoen per jaer, wat a 't et ok druk mik. Neffen de etnische Maltezen is de hroste bevolkiengshroep die van de Iengelse.

De twi offisjele Maltese taelen zien 't Maltees en 't Iengels. 't Maltees kom van 'n Araobisch dialect beïnvloed deur de Saraceen'n, mè is ok vee beïnvloed deur 't Italiaons. Maltees is den eênigste Semitische taele die a in 't Latiense schrift wor eschreven. 't Is de moerstaele van de miste Maltezen. Toet 1930 was ok Italiaons op Malta 'n offisjele taele.

De staetsrelihie van Malta is 't Roôms-katholicisme. Zo'n 98% van de bevolkieng is katteliek, wat a 't land toet eên van de mist kattelieke lan'n ter waereld mik.