Malta
Malta (mt)  | |
 | |
| Imne | L-Innu Malti |
|---|---|
| | |
| Nom oficial | Repubblika ta' Malta ((mt)) |
| Administracion | |
| Capitala | La Valeta |
| Lenga oficiala | Maltés anglés |
| Politica | |
| Fòrma de govèrn | Democracia parlamentària |
| • Lista | Miriam Spiteri Debono |
| • Lista | Robert Abela (2020–) |
| Geografia | |
  | |
| Coordenadas | 35° 54′ N, 14° 30′ E |
| Superfícia | 316 km² |
| Punt mai bas | Mar Mediterranèa (0 m) |
| Punt culminant | Ta' Dmejrek (ca)  (253 m) |
| Fus orari | UTC+01:00 (ora estandard) ora d'Euròpa centrala UTC+02:00 (ora d'estiu) Euròpa/Malta |
| Demografia | |
| • Totala | 553 214[1] ab. (2023 ) |
| • Densitat | 1 750,68 ab./km² |
| Economia | |
| Moneda | Èuro |
| Autras informacions | |
| Indicatiu telefonic | +356 |
| Domeni Internet | .mt |
| Sit web | gov.mt |
modificar  |
|
Malta, oficialament la Republica de Malta (en maltés: Reppublika ta' Malta; en anglés: Republic of Malta) es un estat sobeiran insular de la Mar Mediterranèa, mai petit estat de l'Union Europèa. Se compausa d'una archipèla que se tròba a 80 km al sud de Sicília (Itàlia), 284 km a l'èst de Tunisia[2], e 333 km al nòrd de Libia. Sa capitala es La Valeta e lo gentilici es maltés, -esa.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Lo sieu nom ancian foguèt Melita (dal grèc ancian Μελίτη) derivat de mèl. Foguèt una colònia fenícia qu'amb lo temps demorèt dins l'orbita de Cartage.
A la Primièra Guèrra Punica èra en mans dels cartagineses e foguèt atacada per la flòta romana dirigida per Atilius Regulus, lo 257 aJC, mas foguèt pas ocupada.
A la Segonda Guèrra Punica la garnison cartaginesa èra comandada per Amilcar, filh de Gisgó, que se rendèt davant la flòta de Tibèri Semproni çò 218 aJC e dempuèi apertenguèt alavetz a Roma e incorporada dins la província de Sicília.
Après una brèva dominacion bizantina en 533 e un probable atac dels vandals, Malta foguèt conquistada en 870 pels arabis, que la siá influéncia pòt èsser trobada dins la lenga maltesa modèrna, una lenga fòrtament romanizada qu'a l'origina deriva de l'arabi vernacular.
En 1530 los Cavalièrs de Sant Joan s'establiguèron en Malta. Consideravan l'illa coma la pòrta del cristianisme de cogant e l'adornèron amb fòrça temples e fortalesas.
Los Angleses demorèron ailà mai d'un sègle e mièg. Obtenguèt l'independéncia en 1964 e après 1974 es una republica, qu'aperten dempuèi 2004 a l'Union Europèa.[3]
Politica
[modificar | Modificar lo còdi]Malta es una republica parlamentària. L'actual president de la Republica de Malta es George William Vella dempuèi lo 2 d'abril de 2019, es elegit per 5 ans president de Malta per la Cambra dels representants e entre en foncion lo 4 d'abril.
Geografia fisica
[modificar | Modificar lo còdi]L'archipèla de Malta es compausada de l'illa de Malta, las illas de Gozzo (67,1 km²) e Kemmuna o Comino (2,8 km²) e doas illas desèrtas (Cominotto e Filforta). Se situa a mai o mens 90 km al S de Sicília e mai o mens 290 al N de Libia.
L'illa de Malta es un blòc calcari tabular de bassa altitud (lo maximum es de 258 m, al Sud), qu'emergís de la dorsala que separa la Mediterranèa orientala e occidentala. Es una granda plana desprovesida de cors d'aiga, ont, en consequéncia de la natura dels materials que la compausan, se produson dels fenomèns carstics.
Lo climat es tipicament mediterranèu: las temperaturas mejanas annalas de 18,2°C e dels ivèrns plan doces (11,8°C en mejana en genièr).
La vegetacion predominanta es lo maquís.[4]
Lista de las localitats
[modificar | Modificar lo còdi]
|
||
Economia
[modificar | Modificar lo còdi]- Article principal : Economia de Malta.
Populacion
[modificar | Modificar lo còdi]La populacion rejonhiá 518 536 abitants en 2021; la densitat èra de 1640.93 abitants/km², la mai nauta de l'Union Europèa[5], una de las nautas del mond. Los malteses representan 95% de la populacion, la rèsta es compausada de descendents de ciutadans britanics principalament.
Religion
[modificar | Modificar lo còdi]Lo catolicime roman es la religion d'Estat. Son presents 95 % Catolics, 2 % Musulmans, 1 % Jusieus; 1 % autras confessions cristianas e 1% Ellenistas.
Lengas
[modificar | Modificar lo còdi]Lo maltés es la primièra lenga oficiala e nacionala de Malta amb l'anglés coma segonda lenga oficiala[6]. L'administracion, los tribunals emplegan normalament lo maltés, mas pòdon emplegar l'anglés s'o jutjan necessari. Lo maltés es una varietat de l'arab sicilian comprenent egalament un lexic italian e espanhòl amb un nombre de locutors nativi de 430 000[7]. L'anglés ensenhat a Malta seguís las recomandacions normativas de l'anglés britanic. Los locutors de l'anglés de lenga mairala son al nombre de 6 200. Los malteses son pasmens capables de parlar corrèctament l'italian (mai de 59% de la populacion), que foguèt lenga oficiala fins en 1934. A partir de las annadas seissanta, la television italiana es recebuda a Malta, la quala permet una renaissença de la lenga principalament en çò dels joves. Segon un sondatge Eurobaromètre en 2012, environ 94 % de la populacion a Malta parlan anglés coma lenga segonda, mas 59 % parlan tanben italian e 9 % franceses.
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]En 2018, La Valeta foguèt, amb la vila neerlandesa de Leeuwarden, capitala europèa de la cultura.
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e Referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas
[modificar | Modificar lo còdi]Referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ «Basa de donadas de la Banca Mondiala». Banca Mondiala. [Consulta: 10 de julhet de 2024]
- ↑ Ashby, Thomas (1915). "Roman Malta". 5: 23–80. doi:10.2307/296290. JSTOR 296290. S2CID 250349579.
- ↑ (en) Malta, sus Encyclopædia Britannica.
- ↑ (ca) Malta, sus Gran Enciclopèdia Catalana.
- ↑ (en) Eurostat, Eurostat celebrates Malta, sus ec.europa.eu, 21 de septembre de 2017
- ↑ « Court Services », sus justiceservices.gov.mt
- ↑ « Maltés », sus lingvo.info amb lo sosten de la Comission Europèa
Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- Lo site web oficial del Govèrn Maltés
