Fosfor

Fosfor (P — phosphorus latinan kelel) om 15nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om videndestoštkümnendes gruppas (vanhtunuden klassifikacijan mödhe — videnden gruppan päalagruppas, VA), tabluden koumandes periodas.

Element om ezmäine avaitud Antižen mirun jäl'ghe. Gamburgalaine Hennig Brand-alhimik löuzi vauvhatujad substancijad ristitun kuzes vl 1669 i nimiti sidä latinan kelen sanoil phosphorus mirabilis «lämoin čudonsädai kandai». Francine Antuan Lavuazje-himik (1743−1794) todesti fosforad elementarižeks substancijaks. Fosfor (vai Eosfor, amuižgrek.: Φωσφόρος fosforos «lämoin kandai») oli homendeztähthan kaičijan amuižgrekižes mifologijas.

Fosfor om levitadud Man kores znamasižešti (800..900 grammad tonnas) i ani ei sidä merivedes — 0,07 mg/L. Ei voi löuta fosforad puhthas olendas elementan lujan himižen aktivižusen tagut.

Fosfor om tarbhaine eläbiden olijoiden täht, ühtneb luiden i hambhiden sauvondha, sen muiktused formiruidas stajiden südäitukuid, fermentoid. Ristitun maks toižetab fosforan ühtnendoid.

Fosfor om metallatoi substancii normaližiš arvoimižiš, süttub kebnas. Kaik om nell' allotropišt modifikacijad, polenijan himižen aktivižusen i ližadujan ninevusen mödhe: morii vauged (kändase rusttaks lämudel vai ionizirujal sädegoičendal^[1], pakuine — ližadusidenke), vähäntoksine rusked (2,4 g/sm³, om polimeraks koverikahanke strukturanke), must (sadas 20 tuhad atmosferid painudel i +200 C° lämudel, 2,69 g/sm³), metalline (sadas läz üks' millionad atmosferid painudel, 3,83 g/sm³, elektrojoksusen hüvä veim). Lugetas ruskedsiništ fosforad rusttan fosforan järedkristalližeks modifikacijaks.

Atommass — 30,973762. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 1,82 g/sm³ (vauged fosfor). Suladandlämuz — 317,3 K (44,15 C°). Kehundlämuz — 553 K (279,85 C°).

Londuseline fosfor kogoneb üks'jäižes stabiližes ³¹P-izotopaspäi. Tetas 22 ratud radioaktivišt izotopad 24..30, 32..46 atommassanke, ei ole izomärid. Kaikiš hätkemban ³³P-izotopan pol'čihodamižen pord om 25,34 päivest.

Kävutadas rusttad fosforad tobjimalaz, sütutamižsubstancijaks tehmaha virid (pandas konor'an polehe klejanke i stöklanke) i azegištod, mineraližeks heretuseks. Ottas kävutamižhe vauktad fosforad pästmaha travijad azegištod. Pämineralad oma apatit Ca₅(PO₄)₃(F,Cl,OH) i fosforit.

Ottas tegimištos fosfatoid abutusikš pehmdamha vet, andmaha metalloiden pindoile rösttumatomut («mažef»-passivator).

1. ↑ Радиационная химия (Radiacine himii) // Энциклопедический словарь юного химика (Noren himikan enciklopedine vajehnik). Kahtenz' pästand. / Tegiba V. A. Kricman, V. V. Stanco. — M.: Pedagogika, 1990. — Lp. 200. ISBN 5-7155-0292-6. (ven.)

• Fosfor webelements.com-saital. (angl.)
• Kirjutuz fosforas Himižiden elementoiden populärižes n-t.ru-kirjištos. (ven.)

Fosfor Vikiaitas