Cerii

Cerii (Ce — cerium latinan kelel) om 58nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes, lantanoidoiden gruppaspäi (koumanz' grupp, kudenz' period), vanhtunuden klassifikacijan mödhe — koumanden gruppan laptalagrupp, IIIB.

Element om harvahk Man kores, pala — 70 grammad tonnas. Mülünd valdmeren vedes om 5,2⋅10⁻⁶ mg/L. Cerii om avaitud ezmäižen lantanoidoišpäi, koume tedomest löuziba «cerijan mad» vl 1803: ročižed tedomehed Vil'hel'm Hizinger i Jöns Jakob Bercelius, i ripmatomašti saksalaine Martin Genrih Klaprot-himik. Om nimitadud penen Cerer-planetan mödhe (latin.: Ceres), sen nimi libub rimalaižiden man vägen Cerera-jumalnaižespäi i om lühetud virkandan kebnendusen täht. Vl 1839 ročine Karl Gustav Mosander-himik sai cerijad metallan nägus ezmäižen kerdan.

Toksine element, i kalan da veziolijoiden täht eriližešti, voib kogotas organizmas.

Cerii om pehmed tagokaz notked raudhahk mametall. Voib olda nell' kristallišt modifikacijad: α (kubine, < 95 K), β (geksagonaline, 95..264 K), γ (kubine, 263..1035 K), δ (kubine, > 1035 K lämuzil).

Atommass — 140,116. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 6,757 g/sm³. Suladandlämuz — 1068 K (795 C°). Kehundlämuz — 3716 K (3443 C°).

Londuseline cerii kogoneb nelläs stabiližes izotopaspäi: ¹³⁶Ce (0,185 %), ¹³⁸Ce (0,251 %), ¹⁴⁰Ce (88,450 %) i ¹⁴²Ce (11,114 %). Sen ližaks, tetas 35 ratud izotopad 119..135, 137, 139, 141, 143..157 atommassanke, i niiden kümne izomärad. Kaikiš hätkembad oma ¹⁴⁴Ce-izotop 284,89 päiväd pol'čihodamižen pordonke, ¹³⁹Ce (T_½=137,64 päivest) i cerii-141 (32,5 päivest). Kändase lantanaks vai prazeodimaks, izotopad 122, 123 i 125 — lantanaks i barijaks.

Cerii om seižmatoi il'mas i kändase vauktaks hapanduseks da karbonataks hilläšti. Muigotandmärad: +2, +3, +4. Metall palaškandeb il'mas lämbitusen jäl'ghe +160..+180  Cel'sijan gradushasai, tuhk voib süttuda il'mas ičeksaz. Element om hüvän katalizatoran.

Metall reagiruib muiktusidenke, muigotub vedel sen kehundan aigan, seižub mugliden painegt vaste. Om teravid reakcijoid galogenidenke, hal'kogenidenke, azotanke i hil'nikanke.

Ottas kävutamižhe cerijad metallurgijas, optikas, medicinas.

Sadas puhtast elementad cerijan ftoridan (CeF₃) suladusen elektrolizan abul. Om olmas cerijan löudmižsijid AÜV:oiš, Kazahstanas, Venämas, Ukrainas, Avstralijas, Brazilijas, Indijas da Skandinavijas.

• Cerii webelements.com-saital. (angl.)
• Kirjutuz cerijas Himižiden elementoiden populärižes n-t.ru-kirjištos. (ven.)

Cerii Vikiaitas