Kurdët
Kurdët (Kurdisht: کورد Kurd) janë një grup etnik iranik vendas në rajonin malor të Kurdistanit në Azinë Perëndimore, i cili përfshin Turqinë juglindore, Iranin veriperëndimor, Irakun verior dhe Sirinë veriore.[27] Ka ekklava kurdësh në Anadollinë Qendrore, Horasan dhe Kaukaz, si dhe komunitete të rëndësishme të mërgatës kurde në qytetet e Turqisë perëndimore (në veçanti Stambollin) dhe Evropën Perëndimore (kryesisht në Gjermani). Popullsia kurde vlerësohet të jetë midis 30 dhe 45 milionë.[1][28]
 Flamuri kurd | |
| Popullsia e përgjithshme | |
|---|---|
| 30–40 milion[1] (Kurdish Institute of Paris, 2017 estimate) | |
 Turqia | est. 14.3–20 milion[1] |
 Irani | est. 8.2–12 milion[1] |
 Iraku | est. 5.6–8.5 milion[1] |
 Siria | est. 2–3.6 milion[1] |
 Gjermania | 1.2–1.5 milion[2][3] |
 Franca | 150,000[4] |
 Holanda | 100,000[5] |
 Suedia | 83,600[6] |
 Rusia | 63,818[7] |
 Belgjika | 50,000[8] |
 Mbretëria e Bashkuar | 49,841[9][10][11] |
 Kazakistani | 46,348[12] |
 Armenia | 37,470[13] |
 Zvicra | 35,000[14] |
 Danimarka | 30,000[15] |
 Jordania | 30,000[16] |
 Austria | 23,000[17] |
 Greqia | 22,000[18] |
 Shtetet e Bashkuara | 20,591[19] |
 Kanada | 16,315[20] |
 Finland | 15,368[21] |
 Gjeorgjia | 13,861[22] |
 Kirgistani | 13,200[23] |
 Australia | 10,551[24] |
| Gjuhët | |
| Kurdisht Në varietetet e tyre të ndryshme: Soranisht, Kurmanxhi, Pehlevani, Lakisht[25] Zazisht, Goranisht[26] | |
| Fetë | |
| Islami (Sunni, Shia) me pakica të Alevizmi, Jezidizmi, Jarsanizmi, Zoroastrizmi, Judaizmi, Krishterimi | |
| Grupe etnike të lidhura | |
| Iranik | |
Kurdët flasin gjuhët kurde dhe gjuhët zaza-gorani, të cilat i përkasin degës iraniane perëndimore të gjuhëve iraniane në familjen e gjuhëve indo-evropiane.
Pas Luftës së Parë Botërore dhe humbjes së Perandorisë Osmane, aleatët fitimtarë perëndimorë parashikuan një shtet kurd në Traktatin e Sèvres të vitit 1920. Megjithatë, ky premtim u thye tre vjet më vonë, kur Traktati i Lozanës caktoi kufijtë e Turqisë moderne dhe nuk parashikoi një dispozitë të tillë, duke i lënë kurdët me statusin e pakicës në të gjitha vendet e reja. Historia e fundit e kurdëve përfshin gjenocidet dhe rebelimet e shumta, së bashku me konfliktet e armatosura të vazhdueshme në Kurdistanin turk, iranian, sirian dhe irakian. Kurdët në Irak dhe Siri kanë rajone autonome, ndërsa lëvizjet kurde vazhdojnë të ndjekin të drejta më të mëdha kulturore, autonomi dhe pavarësi në të gjithë Kurdistanin. Qyteti i Piranshehr është kryeqyteti i rrethit Mukerian.
Për shkak të aktiviteteve të Partisë së Punëtorëve të Kurdistanit (PKK), emri "kurd" shpesh lidhet me konceptët "terrorist" dhe "separatist". Kurdet janë ende ne lufte me disa shtete si Turqia, Iran, Irak etj.
Referime
Redakto- ^ a b c d e f The Kurdish Population by the Kurdish Institute of Paris, 2017 estimate. The Kurdish population is estimated at 15–20 million in Turkey, 10–12 million in Iran, 8–8.5 million in Iraq, 3–3.6 million in Syria, 1.2–1.5 million in the European diaspora, and 400k–500k in the former USSR—for a total of 36.4 million to 45.6 million globally.
- ^ ""Wir Kurden ärgern uns über die Bundesregierung" - Politik" (në gjermanisht). Süddeutsche.de. Marrë më 18 maj 2019.
- ^ "Geschenk an Erdogan? Kurdisches Kulturfestival verboten" (në gjermanisht). heise.de. Marrë më 18 maj 2019.
- ^ "3 Kurdish women political activists shot dead in Paris" (në anglisht). CNN. 11 janar 2013. Marrë më 9 qershor 2014.
- ^ "Diaspora Kurde". Institutkurde.org (në frëngjisht). Marrë më 2 nëntor 2019.
- ^ "Sweden". Ethnologue (në anglisht). Marrë më 14 janar 2015.
- ^ "Всероссийская перепись населения 2010 г. Национальный состав населения Российской Федерации". Demoscope.ru (në rusisht). Arkivuar nga origjinali më 21 maj 2012. Marrë më 4 korrik 2012.
- ^ "The Kurdish Diaspora". Institut Kurde de Paris (në anglisht). Marrë më 9 qershor 2014.
- ^ "QS211EW - Ethnic group (detailed)". nomis (në anglisht). Office for National Statistics. Marrë më 3 gusht 2013.
- ^ "Ethnic Group - Full Detail_QS201NI" (PDF) (në anglisht). Marrë më 4 shtator 2013.
- ^ "Scotland's Census 2011 - National Records of Scotland - Ethnic group (detailed)" (PDF) (në anglisht). Scotland Census. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 21 maj 2014. Marrë më 29 shtator 2013.
- ^ "Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2019 года" (në rusisht). Marrë më 24 gusht 2018.
- ^ "Information from the 2011 Armenian National Census" (PDF). Statistics of Armenia (në armenisht). Marrë më 27 maj 2014.
- ^ "Switzerland". Ethnologue (në anglisht). Marrë më 14 janar 2015.
- ^ "Fakta: Kurdere i Danmark". Jyllandsposten (në danisht). 8 maj 2006. Marrë më 24 dhjetor 2013.
- ^ Al-Khatib, Mahmoud A.; Al-Ali, Mohammed N. "Language and Cultural Shift Among the Kurds of Jordan" (PDF) (në anglisht). fq. 12. Marrë më 10 nëntor 2012.
- ^ "Austria". Ethnologue (në anglisht). Marrë më 14 janar 2015.
- ^ "Greece". Ethnologue (në anglisht). Marrë më 14 janar 2015.
- ^ "2011-2015 American Community Survey Selected Population Tables" (në anglisht). Census Bureau. Arkivuar nga origjinali më 12 shkurt 2020. Marrë më 29 mars 2019.
- ^ "Ethnic Origin (279), Single and Multiple Ethnic Origin Responses (3), Generation Status (4), Age (12) and Sex (3) for the Population in Private Households of Canada, Provinces and Territories, Census Metropolitan Areas and Census Agglomerations, 2016 Census" (në anglisht). 25 tetor 2017. Marrë më 3 shkurt 2018.
- ^ "Language according to age and sex by region 1990 - 2020" (në anglisht). Statistics Finland. Marrë më 6 gusht 2021.
- ^ PDF. "Population/Census" (PDF). geostat.ge (në anglisht). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 10 tetor 2017. Marrë më 19 dhjetor 2021.
- ^ "Number of resident population by selected nationality" (PDF) (në anglisht). United Nations. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 10 korrik 2012. Marrë më 9 korrik 2012.
- ^ "Australia - Ancestry" (në anglisht). 2016. Marrë më 27 prill 2019.
- ^ "Atlas of the Languages of Iran A working classification". Languages of Iran (në anglisht). Marrë më 25 maj 2019.
- ^ Michiel Leezenberg (1993). "Gorani Influence on Central Kurdish: Substratum or Prestige Borrowing?" (PDF). ILLC - Department of Philosophy, University of Amsterdam (në anglisht): 1. Marrë më 29 maj 2019.
- ^ Bengio, Ofra (2014). Kurdish Awakening: Nation Building in a Fragmented Homeland (në anglisht). University of Texas Press. ISBN 978-0-292-75813-1.
- ^ Based on arithmetic from World Factbook and other sources cited herein: A Near Eastern population of 28–30 million, plus approximately a 2 million diaspora gives 30–32 million. If the highest (25%) estimate for the Kurdish population of Turkey, in Mackey (2002), proves correct, this would raise the total to around 37 million.