Toledo

Ovo je glavno značenje pojma Toledo. Za druga značenja, v. Toledo (razvrstavanje).

Toledo
Panorama Toleda - Alcázar (lijevo) i katedrala
Koordinate: 39°51′N 4°2′W / 39.850°N 4.033°W / 39.850; -4.033
Država	Španija
Autonomna zajednica	Kastilja-La Mancha
Provincija	Toledo
Prve naseobine	oko 7. vijeka pne.
Vlast
- Gradonačelnik	Emiliano García-Page (PSOE)
Površina
- Ukupna	232,10 km2
Visina	529 m
Stanovništvo (2008.)
- Grad	80.810
- Gustoća	348/km2
Vremenska zona	CET (UTC+1)
- Ljeto (DST)	CEST (UTC+2)
Poštanski broj	45001-45009
Pozivni broj	+34 91
Svetac zaštitnik	San Ildefonso de Toledo Santa Leocadia de Toledo
Službene stranice ayto-toledo.org
Karta
Toledo class=notpageimage| Položaj Toleda u Španjolskoj

Toledo je grad u Španjolskoj. Upravno je sjedište autonomne zajednice Kastilja-La Mancha (špa. Castilla-La Mancha) te sjedište nadbiskupije. Godine 2008. brojao je 80.810 stanovnika.

Grad leži na granitnoj uzvisini (529 m) iznad rijeke Tajo, oko 70 km jugozapadno od Madrida. Stari dio grada nalazi se na popisu UNESCO-ve Svjetske baštine.

Iako legenda govori da je Herkul osnivač grada Toleda, arheološka iskapanja pokazuju da su grad osnovali Kelto-Iberi u brončanom dobu. Ubrzo je poprimio velik značaj u kartaškoj regiji.

Rimljani ga osvajaju 192. pne. pod vodstvom Marka Fluvia Nuvilora. Pod imenom Toletum postaje prijestolnica pokrajine Karpetanije. Već u ono doba bio je raskršće puteva cijelog Pirinejskog poluotoka i strateška točka, priželjkivana od mnogih, s koje se kontrolirao centar teritorija. U doba Rimske Republike Toletum je zadobio pravo na kovanje novca, a ostao je poznat i do današnjih dana po svojim prepoznatljivim mačevima i noževima.

Od 5. vijeka barbarski narodi prelaze granice Rimskog Carstva tako da Alani, pleme koje među prvima dolazi do Karpetanije, prvi preuzimaju grad od Rimljana 411. g., ali ga gube sedam godina kasnije kada prelazi u ruke Vizigota.

Kralj Atanagild smješta svoj dvor u Toledo, dok ga kralj Leovigild [[8. 5.|8. maja 589. g., za vrijeme III. crkvenog koncila u Toledu, proglašava prijestolnicom kraljevine Vizigota, koja tim činom postaje prva nezavisna država na području Pirinejskog poluotoka. Zbog prisutnosti kralja i crkvene hijerarhije grad je morao pretrpjeti značajne promjene u izgradnji urbanog tkiva.

Posljednji kralj Vizigota Rodrigo suprostavio se na čelu svoje vojske muslimanskim trupama u bitci kod Guadalete godine 711., gdje je bio poražen i ubijen te grad pada u ruke Arapa.

U Toledu su održana tri crkvena koncila Zapada (latinskog kršćanstva): 396., 400. i 589. godine. Osobito je značajan posljednji na kojem je donešena odluka da se Nicejsko-carigradskom vjerovanju (Credo) doda riječ Filioque, označujući da Duh Sveti ne proizlazi samo od Oca, nego i od Sina (ex Patre Filioque procedit). Teološki spor oko te formule konačno je doveo do raskida istočnog i zapadnog kršćanstva 1054. g.

Arapi (Mauri) osvojili su Toledo 711. godine i nadjenuli mu ime Tulaitula. Grad je imao tu sreću da, nakon odlaska Vizigota kojima je bio prijestolnica, dobije još veći zamah i značaj u svakome pogledu, ponajprije zahvaljujući arapskoj toleranciji. Toledo je do 1035. bio u sastavu Córdobskog kalifata. Ekonomski i kulturni procvat doživljava 1035.-1085. kao prijestolnica nezavisne taife.

U srednjem vijeku Toledo je bio na glasu i kao centar proučavanja magije. Tu se nalazio nešto poput fakulteta u kom su se proučavale arapske, židovske i druge tradicije. Navodi se da su studenti iz Bavarske i Švapske dolazili u Toledo proučavati nekromanciju i druge magijske vještine. Gerbert od Aurillaca, kasnije papa Silvestar II., posjetio je Toledo krajem 10. vijeka te je tamo navodno proučavao magiju.^[1]

U srednjem vijeku mnogi su se svećenici ponosili poznavanjem magije. Pod to su se ime svrstavala i jednostavna znanja prirodoslovlja, medicine, matematike i astronomije, koja su na zapadu bila zaboravljena. Gerbertovo veliko znanje izazivalo je čuđenje i sumnju i nakon što je postao papa.^[1]

Godine 1085. Toledo je zauzeo Alfons VI. Hrabri, kralj Leóna i Kastilje te ga je učinio svojom prijestolnicom. Nakon ujedinjenja Kastilje i Aragona 1516. godine, Toledo postaje prijestolnicom cijele Španjolske, do 1565. kada tu funkciju preuzima Madrid.

Od 1520. do 1522. Toledo je jedno od sjedišta otpora gradskih komuna (comunidades) kraljevskom apsolutizmu kog provodi Karlo V.

Glavni članak: Pirenejski poluotok#Kulturno prožimanje i reakcija

Vekiki se značaj pripisuje osvajanju toledske biblioteke, s brojnim dragocjenim manuskriptima. Protivno ranijim običajima, kršćani su ih sačuvali, proučavali i prevodili na latinski. Veliki značaj imali su židovski učenjaci, koji su dobro vladali hebrejskim, latinskim i arapskim jezikom.

Naročito značajno bilo je prevođenje s arapskog na latinski spisa Aristotela i drugih grčkih autora, koji su na zapadu bili izgubljeni; mnogi od njih pronađeni su u osvojenoj biblioteci u Toledu. Toma Akvinski i drugi skolastičari 13. - 14. vijeka poznavali su Aristotela jedino u prijevodu na latinski, pa su tek kasnije su postali poznati i na starogrčkom.

Nakon što se glavni grad preselio u Madrid, Toledo je počeo stagnirati. U 19. i 20. vijeku utvrda Alcázar postala je poznata kao vojna akademija. Na početku Španjolskog građanskog rata osvojile su je republikanske snage.

Danas je Toledo grad kojeg, zbog netipično velikog broja kulturno-historijskih spomenika, godišnje posjete hiljade turista.

Historijski centar Toleda
Svjetska baština – UNESCO
Registriran:	1986. (10. zasjedanje)
Vrsta:	Kulturno dobro
Mjerilo:	i, ii, iii, iv
Ugroženost:	no
Referenca:	UNESCO

Historijski centar grada je već 1940. proglašen spomenikom španjolske kulture i umjetnosti, nakon tog je 1987. je uvršten na UNESCO-v popis mjesta svjetske baštine u Europi. Zaštićeni lokalitet uključuje:

• Most Puente de Alcántara datira još iz rimskih vremena, a jedno vrijeme bio je jedini ulaz hodočasnicima u grad.
• Malena crkva El Cristo de la Luz orginalno bila je bila džamija iz 999. kojoj je dodana mudejarska apsida čime je pretvorena u crkvu.
• Džamija Tornerias (Mezquita de las Tornerías) iz 11. vijeka.
• Castillo de San Servando, srednjovjekovni dvorac na obali Targusa u kom je smještena Vojna pješdijska akademija.
• Gotička katedrala u Toledu iz 13. vijeka, u kojoj se nalazi barokni Transparente koji je projektirao Narcisso Tome (1721.). On ispunjava gotičku Gospinu kapelu iza glavnog oltara. Sastavljen je od skulptura od štuka (Posljednja večera) i svjetla koje domišljato pada iz otvora umetnutog u gotički svod kapele.^[2]
• Palača Galiana iz 13. vijeka., mudejar stil
• Gradska vrata Puerta del Sol su djelo vitezova Hospitalaca iz 14. vijeka.
• U Crkvi sv. Tome (Iglesia de Santo Tome), u mudejar stilu iz 14. vijeka, nalazi se slavna slika Pogreb grofa Orgaze (El Greco)
• Samostan sv. Ivana iz Reyesa (Monasterio de San Juan de los Reyes) u elizabetskoj gotici iz 15. vijeka
• Dvorac Alcazar u Toledu iz 16. vijeka nalazi se na najvišem mjestu u gradu, a od 2009. god. u njemu se nalazi Vojni muzej.
• Renesansna Bolnica sv. Križa (Museo-Hospital de Santa Cruz) iz 16. vijeka
• Renesansna Hospital de Tavera Museum Duque de Lerma iz 16. vijeka je utjecala na plan El Escoriala.
• Muzej El Greca je obnovljena kuća slavnog slikara u kojoj se nalaze neke njegove važne slike.
• Santa Maria la Blanca je najstarija europska sinagoga koja još uvijek stoji, danas u vlasništvu katoličke Crkve.
• Synagogue de el Transito u židovskom kvartu je dom sefardsog muzeja.
• Crkva sv. Jakova iz Arrabala (Santiago del Arrabal) u Mudejar stilu.

Kako bi obilježili 400 godina izdavanja Don Kihota, vlasti Kastilje-La Manche su po cijelom gradu organizirali rute koje se spominju u slavnom romanu.

• 
  Džamija Cristo de la Luz
• 
  Dvorac San Servando
• 
  Pogled na Alcazar preko mosta Alcantara
• 
  Puerta de Bisagra
• 
  Puerta del Sol
• 
  Unutrašnjost samostana sv. Ivana
• 
  Unutrašnjost crkve sv. Marije Sniježne (bivša sinagoga)
• 
  Mudejar zid sinagoge del Tránsito

Utjecaji, poput porasta cijene stanova u Madridu i poboljšanje prometne povezanosti, primjerice brzom željeznicom (AVE) koja dostiže brzinu do 330 km/h i koja je smanjila vrijeme prevaljenog puta između željezničkog kolodvora u Toledu i madridske Atoche na samo 20 minuta, potaknuli su snažan porast stanovništva posljednjih godina.

• Agen, Francuska (od 1973.)
• Aachen, Njemačka (od 1984.)
• Corpus Christi, SAD (od 1989.)
• Damask, Sirija (od 1994.)
• Guanajuato, Meksiko (od 1978.)
• Havana, Kuba (od 2006.)
• Nara, Japan (od 1972.)
• Safed, Izrael (od 1981.)
• Toledo, SAD (od 1931.)
• Veliko Tarnovo, Bugarska (od 1983.)

• Jules Michelet: Vještica, Zagreb: Slovo, 2003, str. 70 i 293.-294.

• Službena stranica (es)
• Legende Toleda (es)