Savez komunističke omladine Jugoslavije
Savez komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ; sl. Zveza komunistične mladine Jugoslavije (ZKMJ), mak. Сојуз на комунистичката младина на Југославија (СКМЈ)) je bio omladinski ogranak Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) od 1919. do 1948. Iako je zabranjen samo dve godine od svog osnivanja i povremeno žestoko proganjan, nastavio je sa radom u ilegali i bio je uticajna organizacija među revolucionarnom omladinom u Kraljevini Jugoslaviji, a naknadno je postao važan organizator partizanskog otpora okupaciji Sila Osovina i domaćih kvinslinških snaga. Nakon Drugog svetskog rata, SKOJ je postao šira organizacija jugoslovenske omladine - Narodna omladina Jugoslavije (NOJ), koja je kasnije postala Savez socijalističke omladine Jugoslavije (SSOJ).
Savez komunističke omladine Jugoslavije je osnovan u Zagrebu 10. oktobra 1919. kao organizacija revolucionarne omladine, koja je delila ideje Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista), kasnije Komunističke partije Jugoslavije. SKOJ je osnovan kao samostalna komunistička organizacija, čije su stvaranje pripremili studentski komunistički klubovi u Zagrebu i Beogradu i omladinci povratnici iz inostranstva, među kojima Sima Miljuš, Vladimir Čopić, August Cesarec i Rudolf Hercigonja.[1]
Na Prvom kongresu SKOJ-a, održanom u Beogradu juna 1920. godine, usvojeni su program i statut organizacije i odlučeno je da ona pristupi Komunističkoj omladinskoj internacionali.[1]
Već u decembru 1920. godine komunistička omladinska organizacija je zabranjena vladinim dekretom, zajedno sa Partijom. Unutar SKOJ-a tada nastaje teroristička organizacija Crvena pravda, koja je atentatima rešila da se osveti odgovornima za Obznanu, pre svega regentu Aleksandru i ministru policije Draškoviću. U SKOJ-u je tada bila jaka struja anarhistički raspoloženih skojevaca.[2] Nakon atentata na regenta Aleksandra 1921. godine, mnogi partijski vođi KPJ beže iz zemlje u Beč, nakon čega im skojevci prigovaraju da su ostavili Partiju bez vodstva.[2]
Zbog isuviše radikalnih stavova, grupa omladinaca na čelu sa Stankom Dragićem, Milanom Durmanom, Antunom Mavrakom, je krajem 1922. godine isključena iz pokreta.[3] Na isključenje iz SKOJ-a reagovali su štampanjem letka povodom godišnjice smrti crvenopravdaša i atentatora na ministra policije, Alije Alijagića, 8. ožujka 1923.[3]
Prvog maja 1923. godine grupa isključenih omladinaca je pokrenula časopis Omladinska borba.[4] Još pre izlaženja časopisa, zagrebačka Borba se ogradila od njega, obzirom da nije imao odobrenje partijskih organa. Ova grupa omladinaca je optuživana da hoće da stvori poseban Savez radničke omladine i da "odbija da se podvrgne opštoj disciplini."[4] Međutim, list je nastavio da izlazi jer su mu podršku dali i neki uticajni članovi KPJ.[3]
Početkom 1920-ih u Zagrebu su delovale dve komunističke omladinske organizacije. Jedna se nazivala Savez komunističke omladine Jugoslavije, a druga Komunistička omladina.[5] Na čelu nezvanične organizacije bili su Milan Durman, Antun Mavrak, Stanko Dragić i Stjepan Zinić. Obe grupe delovale su gotovo potpuno odvojeno. Održavale su posebne sastanke, izvodile posebne akcije.[6]
Uz podršku nekih partijskih rukovodilaca, isključenim omladincima pošlo je za rukom da na II zemaljsku konferenciju KPJ, 9—23. maja 1923. u Beču, pošalju svoje delegate (Milana Durmana, koji je stigao i Stjepana Zlinića, koji je uhapšen na granici). Nakon obraćanja Milana Durmana zemaljskoj konferenciji, članovi CK Rajko Jovanović i Čeda Kuzmić oštro istupaju protiv raskola u pokretu, u prilog sređivanja odnosa, koji su se loše odražavali i na razvitak SKOJ-a.[3]
U jesen 1923. godine došlo je do sređivanja odnosa među skojevcima u Zagrebu, pa je i Omladinska borba prihvaćena kao legalni organ SROJ-a, odnosno "list Saveza radničke omladine Jugoslavije".[3] Nakon 17 objavljenih brojeva, izlaženje lista je obustavljeno nakon policijske zabrane 15. januara 1924. godine.[7]
Dva kongresa su tajno održavana tokom 1920ih, Drugi kongres u junu 1923, a Treći kongres u junu 1926. SKOJ je postao i član Međunarodne komunističke omladine.
Nakon zavođenja diktature 1929. godine, mnogi komunisti su ubijeni od strane vlasti. Među njima je bilo i sedam sekretara SKOJ-a: Paja Marganović, Mijo Oreški, Janko Mišić, Pero Popović Aga, Josip Kolumbo, Josip Debeljak i Zlatko Šnajder.
U vreme Titovog dolaska na čelo KPJ, sekretar SKOJ-a je bio Ivo Lola Ribar. U periodu kada je Tito konsolidovao Partiju, članstvo KPJ i SKOJ-a je naglo uvećano.[8] Do septembra 1939, SKOJ je narastao na 17,800 članova.[8][9]
Regionalni komiteti SKOJ-a su ponovo uspostavljeni 1939, a uoči Drugog svetskog rata 1941. godine, organizacija je imala 30.000 članova.[10]
Nakon što su Sile Osovine okupirale Jugoslaviju 1941, SKOJ je organizovao ujedinjeni omladinski front Antifašističke omladinske komitete, sa ciljem borbe protiv fašizma, koji su se na kongresu Antifašističke omladine Jugoslavije u Bihaću 1942. ujedinili u Ujedinjeni savez antifašističke omladine Jugoslavije (USAOJ). SKOJ je postao deo šire organizacije, ali je nastavio da nezavisno deluje u njoj.
U maju 1946, USAOJ je promeio ime u Narodnu omladinu Jugoslavije (NOJ), i 1948. SKOJ i NOJ su se ujedinili u jednu organizaciju, koja je nastavila da koristi ime Narodne omladine Jugoslavije, a upotreba imena SKOJ je prekinuta.
NOJ je kasnije promenio ime u Savez socijalističke omladine Jugoslavije. Savez se raspao zajedno sa Jugoslavijom početkom 1990ih. Slovenački odbor se transformisao u Liberalno-demokratsku stranku Slovenije, jednu od većih slovenačkih stranaka.
Novi komunistički pokret Jugoslavije inicirao je 1992. godine osnivanje Saveza komunističke omladine Jugoslavije. Osnivački kongres održan je 25. januara 1992. godine u Beogradu. Član je Svetske federacije demokratske omladine. Deluje na teritoriji Republike Srbije i na teritoriji bivše SFRJ, a na pojedinim teritorijama (Hrvatske i Federacije Bosne i Hercegovine) je ilegalan.
- ↑ 1,0 1,1 Branko Petranović: ISTORIJA JUGOSLAVIJE, knjiga I - KRALJEVINA JUGOSLAVIJA (Odeljak: DRŽAVNOPRAVNI PROVIZORIJUM)
- ↑ 2,0 2,1 Ivan Očak, Vojnik revolucije, Život i rad Vladimira Ćopića
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Petar Požar, Jugosloveni žrtve staljinskih čistki (str. 288), Beograd, 1989.
- ↑ 4,0 4,1 Milan Vesović, Revolucionarna štampa u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca (str. 116), Beograd, 1979.
- ↑ http://books.google.rs/books?ei=9XTVU6KDM7T54QS13YDICA&id=kp8KAAAAMAAJ&dq=Stjepan+Zini%C4%87&focus=searchwithinvolume&q=Zini%C4%87
- ↑ http://books.google.rs/books?id=xhUBCz0GTB0C&q=Stjepan+Zini%C4%87&dq=Stjepan+Zini%C4%87&hl=en&sa=X&ei=9XTVU6KDM7T54QS13YDICA&ved=0CC0Q6AEwAw
- ↑ Milan Vesović, Revolucionarna štampa u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca (str. 117), Beograd, 1979.
- ↑ 8,0 8,1 Phyllis Auty, Tito: A Biography (str. 162)
- ↑ Istorija SKJ, 165. str.
- ↑ Pero Morača, dr. Stanislav Stojanović. Komunisti Jugoslavije 1919-1979. „Eksport pres“, Beograd 1979. godina, 91. str.
| Republičke i pokrajinske organizacije |  | |
|---|---|---|
| Istorija SKJ (kongresi, konferencije, važni događaji) |
| |
| Vezane organizacije | ||