Michelangelo Buonarroti

Michelangelo ëd Lodovico Buonarroti Simoni, mej conossu come Michelàngel, a l'era nassù a Caprese (dont sò pare a l'é stàit sìndich) ai 6 ëd mars dël 1475 e a l'é mòrt a Roma ai 18 ëd fërvé dël 1564.
A l'é stàit scultor, architet, pitor e dissegnator e a l'é vardà coma un dij pì grand artista dla stòria.

Michelàngel a l'é stàit anlev ëd Ghirlandaio a Firense peui, vers ël 1490, dlë scultor Bertoldo ëd Giovanni. A l'ha travajà për squasi tuta soa vita artìstica ant le sità 'd Firense (ch'a l'ha chità ëd fasson definitiva dël 1534) e Roma, dzortut mersì ai travaj che a-j dasìo da fé ij papa roman e la famija fiorentin-a dij Médici.

L'ambient ëd Lorens dij Médici a l'ha possalo a studié la scoltura e la filosofìa antiche. Durant un sogiorn a Roma dal 1496 al 1501 a l'é virasse vers la scoltura. A l'ha sbossà ij sò prim tablò pen-a ch'a l'é tornà a Firense. Ciamà dal vësco ëd Roma Giulio II, a l'ha travajà an Vatican, andoa a l'ha realisà an particolar dal 1508 al 1512 ij fresch monumentaj ëd la vòlta dla capela Sistin-a e, con ël tìtol d'architet, scultor e pitor prinsipal ch'a l'ha daje ël vësco ëd Roma dël 1535, a l'ha piturà dal 1536 al 1541 ël Giudissi universal, ant la midema capela.

Michelàngel a l'é stàit ël prim artista dël mond ossidental dont a son publicasse doe biografìe:

• Le Vite de' più eccellenti pittori, scultori, ed architettori ëd Giorgio Vasari, publicà dël 1550 e anté che Michelàngel a l'era l'ùnich artista viv dont as parlava
• Vita di Michelangelo Buonarroti, publicà dël 1553 da Ascanio Condivi, pitor e dissìpol ëd Michelàngel, che a l'ha archeuit le neuve passaje da Michelàngel midem

• La Santa Famija, o Tond Doni (1504 anviron, euli su bòsch, diàmeter ëd 120 centim; goernà a la Galarìa dj'Ufissi a Firense)

Ës mudajon a l'é l'ùnich tablò ch'an resta ëd Michelàngel, e an soa curnis original. A l'era stàit realisà a l'ocasion dël mariage d'Agnolo Doni con Maddalena Strozzi.

• Ël Giudissi universal, ant la capela Sistin-a a Roma

• Baco cioch (1496-1497, màrmol, autëssa 184 centim)

A l'era stàit realisà për archinché ij giardin roman ëd Jacopo Galli. La figura a resta pogià s'un cit sàtir.

• Dàvid (1501-1504, màrmol, autëssa 410 centim, 424 centim con ël pedestal)

Michelàngel a l'ha dovrà un gròss blòch ëstrèit, già dovrà da d'àutri doi scultor. Na comission a l'ha decidù ëd piassé la statua dnans al Palass Vej ëd Firense - e nen al Dòm, coma preventivà - tanme sìmbol dla repùblica fiorentin-a indipendenta. Dal 1880 l'original a l'é smonù ant la Galarìa dl'Academia, për protegg-lo da j'antemperie ch'a patìa an piassa dla Sgnorìa.

• San Pàul (1503-1504, màrmol, autëssa 124 centim)
• Tomba ëd Giulian dij Médici (1526-1531, màrmol, ant la neuva sacristìa dla cesa ëd San Lorens a Firense)
• S-ciav ch'as dësvija (vers ël 1530-1534, màrmol, autëssa 275 centim; goernà a la Galarìa dl'Academia a Firense)
• S-ciav barbù (goernà a la Galarìa dl'Academia a Firense)

• 
• 
• 
• 
  Madòna
• 
  Leda
• 
  Pietà Rondanini
• 
• 
• 
• 
  Ganimede, còpia dël 1532.
• 
  Madòna
•