Piotr Gembicki

Sukcesja apostolska
Data konsekracji	22 lutego 1637
Konsekrator	Jan Wężyk
Konsekrowani biskupi
Olbracht Lipnicki	1646
Jan Gembicki	1653
Współkonsekrowani biskupi
Giovanni de Torres	1645

Piotr Gembicki
	; Piotr Gembicki, grafika Jeremiasza Falcka z ok. 1650 roku
Kraj działania	I Rzeczpospolita
Data i miejsce urodzenia	10 października 1585 ; Gniezno
Data i miejsce śmierci	14 lipca 1657 ; Racibórz
Miejsce pochówku	bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie
	Biskup diecezjalny krakowski
Okres sprawowania	1642–1657
	Biskup diecezjalny przemyski
Okres sprawowania	1636–1642
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Nominacja biskupia	22 września 1636
Sakra biskupia	22 lutego 1637
	Multimedia w Wikimedia Commons

Piotr Gembicki herbu Nałęcz (ur. 10 października 1585, zm. 14 lipca 1657 w Raciborzu) – biskup krakowski od 1642, przemyski od 1635, od 1635 podkanclerzy i kanclerz wielki koronny od 1638, sekretarz wielki koronny od 1633 roku^[1], prepozyt płockiej kapituły katedralnej w latach 1641–1643^[2], kustosz gnieźnieński, dziekan krakowski i kujawski, kanonik warmiński, kanonik gnieźnieńskiej kapituły katedralnej w 1613 roku, prepozyt miechowski, sekretarz Zygmunta III Wazy^[3].

Życiorys

Syn Jana Gembickiego i Katarzyny Zaremba Cieleckiej, brat biskupa łuckiego Andrzeja i biskupa chełmińskiego Jana.

Studiował w kolegium jezuitów w Poznaniu, w Braniewie w latach 1604–1607, w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu, w Szkołach Nowodworskich w Krakowie, w Rzymie w latach 1607 i 1612, w Würzburgu w 1608, Perugii, w Bolonii w latach 1611–1612^[4].

Święcenia kapłańskie przyjął w Krakowie w 1614. Tuż po otrzymaniu święceń został kolejno kanonikiem włocławskim, gnieźnieńskim i krakowskim. Zdolnym księdzem szybko zainteresował się dwór królewski proponując od 1617 pracę w kancelarii króla Zygmunta III.

W tym czasie był dwukrotnie, na prośbę króla, administratorem diecezji krakowskiej – najpierw w 1630 po śmierci biskupa Marcina Szyszkowskiego, a następnie rok później po śmierci biskupa Andrzeja Lipskiego.

W roku 1633 będąc administratorem wiecznym Opactwa Łysogórskiego otrzymał nominację króla Zygmunta III do stołu opaciego. Ślubów zakonnych nie wykonał. Opatem Świętokrzyskim był 3 lata, zrezygnował w roku 1636^[5]. W 1635 został mianowany biskupem przemyskim.

Na królewskim dworze pełnił kolejno funkcję sekretarza i podkanclerzego, a po śmierci Tomasza Zamoyskiego, w 1638 roku objął na dworze króla Władysława IV urząd kanclerza wielkiego koronnego^[6]. Od tego czasu miał duży wpływ na politykę zagraniczną państwa, prezentując postawę prohabsburską i antybrandenburską^[6]. Z polecenia króla posłował do Rzymu i Wiednia. Uczestniczył z w rokowaniach z elektorem brandenburskim Jerzym Wilhelmem w 1639 roku w Grodnie i Szczytnie^[6].

Po śmierci biskupa Jakuba Zadzika w 1642 został powołany na stanowisko biskupa krakowskiego, co przyjął z zadowoleniem po problemach jakie czynił mu na dworze królewskim Jerzy Ossoliński^[6]. Uroczysty ingres do katedry wawelskiej odbył 3 maja 1643, w tym samym roku zwołał synod diecezjalny. Po 1643 roku wyremontował i rozbudował pałac biskupi w Krakowie, co potwierdzają wzmianki i liczne herby Nałęcz^[6]. Z jego polecenia opracowano statuty dla kapituły krakowskiej. Od duchowieństwa wymagał bezwzględnego posłuszeństwa. Dla ubogich, mających problemy finansowe księży, tworzył specjalne kasy pomocy.

Wspierał zgromadzenia zakonne. Był bardzo zaprzyjaźniony z Karmelitami bosymi z klasztoru w Czernej. W 1644, jako pierwszy biskup krakowski, odbył wizytę ad limina apostolorum do Rzymu. W Krakowie wybudował i wyposażył Pałac Biskupi. Na Prądniku Białym odnowił bardzo zaniedbaną jedną z letnich rezydencji biskupów krakowskich. Katedra wawelska otrzymała z jego fundacji nowy barokowy ołtarz, złotą monstrancję i kielichy. Dla siebie sprawił nowy tron biskupi, który zachowany do dziś służy kolejnym krakowskim biskupom. Był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 31 lipca 1648 roku^[7]. Był elektorem Jana II Kazimierza Wazy z województwa krakowskiego w 1648^[8], podpisał jego pacta conventa^[9].

W 1651 zorganizował wyprawę własnych wojsk przeciw antyfeudalnemu powstaniu chłopskiemu na Podhalu. Po dwudniowym oblężeniu i zdobyciu zamku w Czorsztynie powstanie chłopskie pod wodzą Aleksandra Kostki-Napierskiego zostało stłumione^[10].

Był zwolennikiem wyboru na króla Polski Karola Gustawa pod warunkiem, że ten przyjmie katolicyzm, zagwarantuje przywileje duchowieństwa i rozgromi „Kozaków i Moskwę”^[11]. Majątek zapisany w testamencie nakazał rozdać na cele dobroczynne, a ze sreber na miejsce zrabowanego przez Szwedów relikwiarza św. Stanisława ufundować nowy. Zapis wypełnił nowy biskup Andrzej Trzebicki. Został pochowany w prezbiterium katedry wawelskiej, po prawej stronie ołtarza głównego.

Przypisy

↑ Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII wieku, Kórnik 1992, s. 147.
↑ Antoni Julian Nowowiejski, Płock: monografia historyczna / napisana podczas wojny wszechświatowej i wydrukowana w roku 1930, Płock [1931], s. 354.
↑ Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych. Podług źródeł archiwalnych, opracował Jan Korytkowski, t. II, Gniezno 1883, s. 52–53.
↑ Marcin Broniarczyk, Wykształcenie świeckich senatorów w Koronie za Władysława IV, w: Kwartalnik Historyczny, R. 119, nr 2 (2012), s. 277.
↑ Derwich ↓, s. 218.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Digital Library of Malopolska – Rocznik Krakowski [online], mbc.malopolska.pl [dostęp 2020-07-09] (ang.).
↑ Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, s. 85.
↑ Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, s. 99.
↑ Porządek na seymie walnym elekcyey między Warszawą a Wolą przez opisane artykuły do samego aktu elekcyey należące, vchwalony y postanowiony roku Pańskiego M.DC.XLVIII, dnia VI października, s. 19.
↑ Kazimierz Lepszy, Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia, Warszawa 1968, s. 266.
↑ Janusz Tazbir, Historia kościoła katolickiego w Polsce 1460-1795., Warszawa 1966, s.100,101.

Bibliografia

Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia. Kazimierz Lepszy (red.). Warszawa: Wiedza Powszechna, 1968.
Krzysztof J. Czyżewski, Biskupa Piotra Gembickiego dary i fundacje artystyczne dla katedry krakowskiej, w: Katedra krakowska w czasach nowożytnych (XVI-XVIII w.), red. Dariusz Nowacki, Kraków 1999, s. 55–98 [1]
Marek Derwich: Materiały do słownika historyczno-geograficznego dóbr i dochodów dziesięcinnych benedyktyńskiego opactwa św. Krzyża na Łysej Górze do 1819 r. Wrocław 2000: Pracownia Badań nad Dziejami Zakonów i Kongregacji Kościelnych (LARHCOR) w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego. ISBN 83-904219-4-1.

Linki zewnętrzne

Piotr Gembicki – dzieła w bibliotece Polona

[1] Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII wieku, Kórnik 1992, s. 147.

[2] Antoni Julian Nowowiejski, Płock: monografia historyczna / napisana podczas wojny wszechświatowej i wydrukowana w roku 1930, Płock [1931], s. 354.

[3] Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych. Podług źródeł archiwalnych, opracował Jan Korytkowski, t. II, Gniezno 1883, s. 52–53.

[4] Marcin Broniarczyk, Wykształcenie świeckich senatorów w Koronie za Władysława IV, w: Kwartalnik Historyczny, R. 119, nr 2 (2012), s. 277.

[CITEREFDerwich218-5] Derwich ↓, s. 218.

[:0-6] Digital Library of Malopolska – Rocznik Krakowski [online], mbc.malopolska.pl [dostęp 2020-07-09] (ang.).

[7] Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, s. 85.

[8] Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, s. 99.

[9] Porządek na seymie walnym elekcyey między Warszawą a Wolą przez opisane artykuły do samego aktu elekcyey należące, vchwalony y postanowiony roku Pańskiego M.DC.XLVIII, dnia VI października, s. 19.

[10] Kazimierz Lepszy, Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia, Warszawa 1968, s. 266.

[Tazbir-11] Janusz Tazbir, Historia kościoła katolickiego w Polsce 1460-1795., Warszawa 1966, s.100,101.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]