Kolegium jezuitów w Poznaniu

Kolegium jezuitów w Poznaniu
	nr rej. 385 z 17.12.1934 oraz A-9 z 24.03.1971
	; Widok z placu Kolegiackiego
Państwo	Polska
Miejscowość	Poznań
Styl architektoniczny	barok
Architekt	Giovanni Catenazzi
Inwestor	Towarzystwo Jezusowe
Rozpoczęcie budowy	1701
Ukończenie budowy	1733
Pierwszy właściciel	Towarzystwo Jezusowe
Obecny właściciel	Urząd Miasta Poznań
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kolegium jezuitów w Poznaniu
	kolegium jezuitów
	nr rej. 385 z 17.12.1934 oraz A-9 z 24.03.1971
	; Fara i Kolegium w 1833 roku
Państwo	I Rzeczpospolita
Miejscowość	Poznań
Adres	plac Kolegiacki 17
Data założenia	1572
Data zamknięcia	1773
	Położenie na mapie Polski w 1771 r. Kolegium jezuitów w Poznaniu
	Położenie na mapie Poznania Kolegium jezuitów w Poznaniu
	52°24′22,02″N 16°56′02,43″E/52,406117 16,934008
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kolegium jezuitów w Poznaniu – uczelnia jezuicka prowadzona w Poznaniu w latach 1572–1773, jedna z największych i najbardziej prestiżowych uczelni Rzeczypospolitej Obojga Narodów, protoplasta UAM w Poznaniu.

Zespół budynków byłego kolegium zlokalizowany jest w Poznaniu, przy placu Kolegiackim i jest obecnie siedzibą Urzędu Miasta Poznania.

Historia

Jezuici przybyli do Poznania w 1571 r., obejmując ówczesny kościół świętego Stanisława biskupa (obecnie kolegiata Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i św. Marii Magdaleny w Poznaniu), dwa szpitale, szkołę miejską „ad Sanctam Mariam Magdalenam” oraz plac pod budowę przyszłego kolegium, a także tereny wokół ówczesnego, rozebranego w XVIII wieku, kościoła farnego – Kolegiaty św. Marii Magdaleny w Poznaniu. Tak liczne nadania sprawiły, że już w krótkim czasie Poznań stał się jednym z największych centrów Towarzystwa Jezusowego w Polsce. Inicjatorem stworzenia kolegium był biskup Adam Konarski^[2]. Do początku XVIII wieku mieściło się ono w gmachu tzw. Starego Kolegium przy ul. Gołębiej, w miejscu, gdzie obecnie znajduje się Ogólnokształcąca Szkoła Baletowa^[2]. Pierwotną siedzibę wyburzono po 1735 roku^[3]. Obecny budynek Kolegium wzniesiono w latach 1701–1733 pod kierownictwem Jana Catenazziego.

Kolegium stało się drugą po Akademii Lubrańskiego szkołą średnią z kursami akademickimi w mieście. Szkoła miała 16 profesorów, w tym pierwszego rektora – Jakuba Wujka i ok. 300 studentów. Wykładano takie przedmioty jak: języki antyczne, matematyka, geometria, fizyka, filozofia, a od połowy XVIII wieku także prawo, czy fizykę eksperymentalną oraz języki współczesne. Szkoła, jak na owe czasy, była nowoczesna, gdyż wykłady z nauk przyrodniczych obejmowały również przeprowadzanie doświadczeń. Na terenie szkoły działało, poza bogato wyposażonymi gabinetami biologicznym i fizycznym, także obserwatorium astronomiczne i teatr szkolny. W czasach Komisji Edukacji Narodowej w programie nauczania znajdujemy też zoologię i ogrodnictwo.

Jezuici próbowali przekształcić Kolegium w uniwersytet, na co otrzymali nawet zgodę papieża, która została jednak cofnięta wobec ostrej reakcji Akademii Krakowskiej, którego władze argumentowały, że dwa uniwersytety w Koronie stanowiłyby dla siebie jedynie konkurencję i jeden w zupełności wystarczy.

Tym niemniej, na mocy przywileju królewskiego Zygmunta III Wazy z 28 października 1611 roku, kolegium jezuitów zaistniało jako pierwszy w Poznaniu uniwersytet, funkcjonowało jednak tylko kilka lat. Przywilej króla Zygmunta III został potwierdzony później jeszcze przez króla Jana Kazimierza w 1650 roku i króla Jana III Sobieskiego w 1678 roku. Ale i w tych przypadkach fundacje po pewnym czasie były zawieszane. Na podstawie tych przywilejów nadawano w Poznaniu stopnie i tytuły magistra oraz doktoraty.

W latach 1677–1773 przy kolegium działała prężna drukarnia jezuicka.

Po kasacie zakonu jezuickiego szkołę przejęła w 1773 Komisja Edukacji Narodowej i w 1780 r. połączyła ją z Akademią Lubrańskiego. Nowo powstała Wojewódzka Szkoła Wydziałowa ponownie podjęła starania o uzyskanie statusu uniwersytetu i ponownie te starania zostały storpedowane przez Akademię Krakowską. Szkoła do dziś istnieje jako Liceum św. Marii Magdaleny.

Po II rozbiorze Polski szkołę przekształcono w gimnazjum, potem podzielono na dwa (gimnazjum im. Fryderyka Wilhelma i gimnazjum Św. Marii Magdaleny), a budynek stał się siedzibą władz zaborcy. 23 października 1805 przebywał tu cesarz rosyjski Aleksander I w towarzystwie feldmarszałka Piotra Tołstoja i księcia Adama Czartoryskiego. Spożył tu obiad i uczestniczył w musztrze^[4]. W ręce polskie obiekt ponownie przeszedł w 1806 roku. Wówczas, w listopadzie, przez niemal trzy tygodnie Kolegium stanowiło centrum ówczesnego świata – stało się kwaterą Napoleona Bonaparte. Po kongresie wiedeńskim budynek stał się siedzibą namiestnika Wielkiego Księstwa Poznańskiego, księcia Antoniego Henryka Radziwiłła. Funkcję tę pełnił do likwidacji autonomii w 1830 roku. Na dworze księcia gościło wiele sław, m.in. Fryderyk Chopin (1829) i Arthur Wellesley książę Wellington, pogromca Napoleona w bitwie pod Waterloo (1826).

W 1830 gmach zajęły pruskie urzędy Prowincji Poznań. Po odzyskaniu niepodległości w 1919 stał się siedzibą Urzędu Wojewódzkiego, a po II wojnie światowej kolejno: Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej, Prezydium Rady Narodowej Miasta Poznań i Urząd Miasta Poznań (tę funkcję spełnia do dziś).

Budynek

Jest to trzypiętrowy gmach w kształcie podkowy otaczający wewnętrzny dziedziniec, który od strony północnej zamyka jednopiętrowe skrzydło z barokową wieżą bramą od ulicy Koziej. Różowa elewacja podzielona jest przez liczne białe pilastry oraz gzymsy (tzw. wielki porządek). Najstarszą część stanowią skrzydło południowe i zachodnie, następnie dobudowano skrzydło wschodnie a niskie skrzydło północne wraz z wieżą powstało dopiero w 1737. Pierwotnie cały dziedziniec otaczał krużganek zamurowany w większości w XIX wieku, jego ocalałe fragmenty prowadzą do kościoła farnego. Najstarszym elementem całej budowli jest stojący przy bramie wjazdowej spiżowy słupek, będący w rzeczywistości sercem dzwonu, który spadł z dawnej, gotyckiej Kolegiaty św. Marii Magdaleny która zajmowała obecny Plac Kolegiacki.

Wieża

W dzwonnicy w formie wieży bramnej wiszą trzy dzwony^[5]:

Bogurodzica – 1370 kg wys. 123 cm, średnica 136 cm; odlany w 1928 w Przemyślu w ludwisarni braci Felczyńskich
Św. Józef – 827 kg, wys. 103 cm, średnica 120 cm; odlany w 1928 w Przemyślu w ludwisarni braci Felczyńskich
Św. Antoni – 643 kg, wys. 89., średnica 112 cm; odlany w 1928 w Przemyślu w ludwisarni braci Felczyńskich

Rektorzy^[6]

Jakub Wujek (1572-1578),
Jan Konarski (1579–1593, 1598–1602),
Stanisław Grodzicki (1594–1598),
Marcin Śmiglecki (1602–1607),
Stanisław Gawroński (1607–1613),
Wojciech Czermakowski (1616-1620),
Mateusz Bembus (1620-1623),
Mikołaj Dyrowski (1627-1629),
Jan Wielewicki (1629-1630),
Jakub Dantowski (1630-1632),
Stanisław Domaniewski (1632-1636),
Jakub Golemowski (1636-1638)
Stanisław Szczytnicki (1638-1644, 1648-1652)
Wawrzyniec Pikarski (1644-1647),
Kasper Drużbicki (1647-1648, 1662-1665),
Maciej Proski (1652-1654),
Marcin Olszewski (1654-1662),
Stanisław Jerzykowicz (1665-1668),
Stanisław Wapowski (1668-1671),
Felicjan Dąbrowski (1671-1674),
Stanisław Branicki (1674-1678),
Bartłomiej Wąsowski (1678-1680, 1686-1689),
Jan Hostyński (1680-1683),
Tomasz Młodzianowski (1683-1686),
Tomasz Doré (1689-1696),
Jan Morawski (1696),
Stanisław Bieczyński (1696-1697, 1698-1710),
Stanisław Bielski (1697-1698),
Adrian Miaskowski (1710-1712, 1716-20),
Rafał Taczanowski (1712-1716),
Jan Szymoński (1720-1723),
Stefan Poniński (1723-1726),
Stefan Szczaniecki (1726-1731),
Jan Witkowski (1731-1732),
Marcin Trąbczyński (1732),
Mikołaj Naramowski (1737-1740),
Jan Cywiński (1740-1743),
Maciej Przanowski (1743-1745),
Józef Kobielski (1745-1752),
Wojciech Bystrzonowski (1752-1755),
Sebastian Chomentowski (1755-1758),
Józef Domaradzki (1758-1761),
Władysław Wietrzyński (1761-1766),
Franciszek Koźmiński (1766-1771),
Michał Orłowski (1771),
Adam Chrzanowski (1771-1773).

Znani wychowankowie

Zobacz też kategorię: Absolwenci i studenci kolegium jezuitów w Poznaniu.

Wawrzyniec Gembicki (1559–1624) – biskup chełmiński 1600–1610, biskup kujawski 1610–1616, arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski 1616–1624, kanclerz wielki koronny, podkanclerzy koronny, sekretarz wielki koronny
Maciej Łubieński (1572–1652) – biskup chełmiński 1620–1626, biskup poznański 1626–1631, biskup kujawski 1631–1641, arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski 1641–1652
Bernard z Wąbrzeźna (1575–1603) – mnich opactwa lubińskiego, sługa boży
Wojciech Sokołowski (1586–1656) – jezuita, filozof i teolog
Władysław Czarnkowski (zm. po 1656) – autor wierszy elegijnych
Jerzy Tyszkiewicz (1596–1656) – biskup żmudzki i wileński
Augustyn Kordecki (1603–1673) – przeor paulinów i obrońca Jasnej Góry w czasie potopu szwedzkiego
Wacław Leszczyński (1605–1666) – biskup warmiński 1644–1659, arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski 1659–1666
Krzysztof Grzymułtowski (1620–1687) – wojewoda poznański, dyplomata w służbie królewskiej
bł. Rafał Chyliński (1694–1741)
Stanisław Staszic (1755–1826) – historyk, pisarz i publicysta, działacz polityczny, społeczny i gospodarczy

Szkoły odwołujące się do tradycji kolegium

Zobacz też

Jezuickie obserwatorium astronomiczne w Poznaniu
Rozruchy jezuickie w Poznaniu (1675)
Pomnik koziołków – stojący przed głównym wejściem

Galeria

Stefan Batory zatwierdza darowiznę dla jezuitów w Poznaniu 1585 r. (miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Poznaniu).
Arcybiskup Stanisław Karnkowski zatwierdza darowiznę Mikołaja Kamieńskiego na rzecz Kolegium Jezuickiego w Poznaniu 1593 r.(miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Poznaniu).
Zygmunt III zatwierdza darowiznę dla Kolegium Jezuickiego w Poznaniu 1599 r. (miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Poznaniu).
Powołanie Sodalicji Mariańskiej u jezuitów w Poznaniu 1624 r. (miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Poznaniu).
Generał zakonu jezuitów powołuje do życia Kongregację Wniebowzięcia PM przy Kolegium Jezuickim w Poznaniu 1627 r. (miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Poznaniu).
Zygmunt III nadaje Kolegium Jezuickiemu w Poznaniu uprawnienia Akademii – 28 października 1611 r. (ze zbiorów Archiwum Państwowego w Poznaniu)

Przypisy

↑ ^a ^b Rejestr zabytków nieruchomych. dane.gov.pl. [dostęp 2022-07-19].
↑ ^a ^b Zbigniew Zakrzewski: Przechadzki po Poznaniu lat międzywojennych. Warszawa, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 50. ISBN 83-01-04696-1.
↑ Jerzy Topolski: Dzieje Poznania. T. 1. Warszawa, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 727. ISBN 83-01-08195-3.
↑ Zygmunt Boras, Lech Trzeciakowski, W dawnym Poznaniu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1971, s. 234–235.
↑ Stara i Nowa Fara. „Kronika Miasta Poznania”. 2003/3, s. 179–192, 2003. Poznań. ISSN 0137-3552.
↑ Niniejszą listę sporządzono na podstawie Stanisław Załęski: Jezuici w Polsce. T. 4. Kraków: Nakładem W. L. Anczyca, 1905, s. 156-157, przypis 2.. Usunięto przy tym niektóre błędy w datach i nazwiskach na podstawie Roman Darowski: Studies in the Philosophy of the Jesuits. Kraków: Wydawnictwo WAM, 1999.

[autonazwa1-1] Rejestr zabytków nieruchomych. dane.gov.pl. [dostęp 2022-07-19].

[Zakrzewski-2] Zbigniew Zakrzewski: Przechadzki po Poznaniu lat międzywojennych. Warszawa, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 50. ISBN 83-01-04696-1.

[3] Jerzy Topolski: Dzieje Poznania. T. 1. Warszawa, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 727. ISBN 83-01-08195-3.

[4] Zygmunt Boras, Lech Trzeciakowski, W dawnym Poznaniu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1971, s. 234–235.

[5] Stara i Nowa Fara. „Kronika Miasta Poznania”. 2003/3, s. 179–192, 2003. Poznań. ISSN 0137-3552.

[6] Niniejszą listę sporządzono na podstawie Stanisław Załęski: Jezuici w Polsce. T. 4. Kraków: Nakładem W. L. Anczyca, 1905, s. 156-157, przypis 2.. Usunięto przy tym niektóre błędy w datach i nazwiskach na podstawie Roman Darowski: Studies in the Philosophy of the Jesuits. Kraków: Wydawnictwo WAM, 1999.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]