Selene (mitologia)
| bogini Księżyca | |
 Popiersie Selene (Luny), marmurowy relief na sarkofagu z III wieku n.e., termy Dioklecjana, Rzym | |
| Występowanie |
mitologia grecka |
|---|---|
| Atrybuty |
skrzydła u ramion, świetlisty peplos i himation, pochodnia, półksiężyc, diadem |
| Teren kultu | |
| Szczególne miejsce kultu | |
| Odpowiednik |
Luna (rzymski) |
| Rodzina | |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Dzieci | |
Selene (także Księżyc; stgr. Σελήνη Selḗnē ‘Księżyc’, łac. Luna ‘Księżyc’) – w mitologii greckiej bogini i uosobienie Księżyca; jedna z tytanid; utożsamiana z rzymską Luną[1][2].
Należała do drugiego pokolenia tytanów[3]. Była bóstwem związanym z kultem Księżyca. Według wierzeń starożytnych Greków przemierzała nocne niebo na srebrnym rydwanie, zaprzężonym w parę białych koni (lub mułów albo krów), który najbardziej jaśniał w czasie księżycowej pełni[1][4][5][6]. Swą wędrówkę rozpoczynała (wynurzała się z fal Okeanosa) na Wschodzie i kończyła (zanurzała się w falach Okeanosa) po drugiej stronie widnokręgu, na Zachodzie[6][7]. Przypisywano jej wpływ na praktyki magiczne i stan zdrowia.
Selene ma skrzydła przestronne, a blask, który rozsiewa po niebie, rodzi się z jej głowy nieśmiertelnej i ogarnia całą ziemię. Poświatą swoją ozdabia wszystkie rzeczy, a jej złota korona rozświetla ciemne powietrze. W połowie miesiąca boska Selene kąpie się w Oceanie i ubrana w szaty świetliste, zaprzęga jasne rumaki do wozu, z którego lecą dalekie promienie. Wtedy moc jej największa, a jej światło staje się wróżbą dla ludzi[8].
Uchodziła za córkę tytana Hyperiona i tytanidy Tei oraz za siostrę Heliosa i Eos, przypuszczalnie także Tytana[1][4][9][10][11].
Z Zeusem, swoim kochankiem, miała dwie córki Pandię (Pandeję) i Herse (Rosę)[1][4][5][12][13]. O jej względy zabiegał również bóg Pan. Jedna z wersji mitu podaje, iż jego starania były daremne, zaś według drugiej wersji została jego kochanką i otrzymała od niego w darze stado białych wołów[1][4].
Powszechnie uważano Artemidę (w późniejszym czasie także Hekate) za boginię Księżyca (lub księżycowej poświaty), stąd kult Selene należał do rzadkości[1][14][15]. Boską cześć oddawano Selene głównie na Peloponezie.
Selene jest postacią, która w mitach pojawia się sporadycznie. Najbardziej znany mit opowiada o miłości bogini do Endymiona (pięknego i młodego pasterza, królewicza elijskiego), którego odwiedzała w grocie na wzgórzu Latmos[1][4].
W sztuce przedstawiana jest zwykle jako urodziwa „białolica” kobieta z wielkimi skrzydłami u ramion, w świetlistym peplosie i himationie, z pochodnią w ręce, z półksiężycem, w diademie[a][1][16][17][18].
Wyobrażenie o bogini przejawia się w greckim malarstwie wazowym i rzeźbie (wschodni przyczółek Partenonu, reliefy na rzymskich sarkofagach), w malarstwie olejnym, w poezji i prozie.
Imieniem bogini została nazwana jedna z planetoid – (580) Selene. Od Selene pochodzą nazwy pojęć związanych z Księżycem, takie jak: selenodezja[19], selenofizyka[20], selenografia[21][22], selenologia[23], selenonautyka[24], Selenita[25] oraz selenit[26] (gr. selēnítēs ‘księżycowy’) – minerał, którego połysk przypomina księżycową poświatę, a także pierwiastek selen.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Z półksiężycem, w diademie była przedstawiana także grecka bogini Artemida. Na wzór greckiej Selene przedstawiano rzymską Lunę.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h Vojtech Zamarovský: Bohovia a hrdinovia antických bájí. Bratislava: Perfekt a.s., 1998, s. 406–407. ISBN 80-8046-098-1. (słow.).; polskie wydanie: Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej (Encyklopedia mitologii antycznej, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej).
- ↑ Mała encyklopedia kultury antycznej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 669. ISBN 83-01-03529-3.
- ↑ Carlos Parada: Titans (Second generation, descending from the first). maicar.com. [dostęp 2010-05-02]. (ang.).
- ↑ a b c d e Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 318. ISBN 83-04-04673-3.
- ↑ a b Początki świata. W: Zygmunt Kubiak: Mitologia Greków i Rzymian. Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 47–48. ISBN 83-7391-077-8.
- ↑ a b Bóstwa ciał niebieskich i wiatrów. W: Michał Pietrzykowski: Mitologia starożytnej Grecji. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1979, s. 168. ISBN 83-221-0111-2.
- ↑ Bogowie światła i powietrza. W: Jan Parandowski: Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989, s. 71. ISBN 80-8046-098-1.
- ↑ Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Poznań: Wyd. Poznańskie, 1988, s. 74, ISBN 83-210-0677-9, OCLC 69360960.
- ↑ Pierre Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Jerzy Łanowski (red.), Maria Bronarska (tłum.), Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2008, s. 126, ISBN 978-83-04-04673-3, OCLC 297685612.
- ↑ Pierre Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Jerzy Łanowski (red.), Maria Bronarska (tłum.), Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2008, s. 85, ISBN 978-83-04-04673-3, OCLC 297685612.
- ↑ Aaron J. Atsma: Titan. theoi.com. [dostęp 2010-12-06]. (ang.).
- ↑ Aaron J. Atsma: Pandeia. theoi.com. [dostęp 2010-05-05]. (ang.).
- ↑ Aaron J. Atsma: Herse. theoi.com. [dostęp 2010-05-05]. (ang.).
- ↑ Pierre Grimal, op.cit., s. 43. ISBN 83-04-04673-3. Cytat: „Już starożytni tłumaczyli postać Artemidy jako personifikację Księżyca, który błądzi w górach”.
- ↑ Władysław Kopaliński: Słownik symboli. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990. ISBN 83-214-0746-3.
- ↑ Vojtech Zamarovský, op.cit., s. 68. ISBN 80-8046-098-1.
- ↑ Oskar Seyffert: Dictionary of Classical Antiquities, 1894, s. 524: Fax. ancientlibrary.com. [dostęp 2010-12-06]. (ang.).
- ↑ Henryk Sienkiewicz: Quo vadis/Tom I/Rozdział 3. pl.wikisource.org. [dostęp 2010-12-07]. Cytat: „[...] Na tę bladą Selenę [...]”.
- ↑ selenodezja. [w:] Słownik języka polskiego [on-line]. sjp.pwn.pl. [dostęp 2018-11-09].
- ↑ selenofizyka. [w:] Słownik języka polskiego [on-line]. sjp.pwn.pl. [dostęp 2018-11-09].
- ↑ selenografia. [w:] Słownik języka polskiego [on-line]. sjp.pwn.pl. [dostęp 2018-11-09].
- ↑ Anton Hajduk, Ján Štohl (red.): Encyklopédia astronómie. Bratislava: Obzor, 1987, s. 545. (słow.).
- ↑ selenologia. [w:] Słownik języka polskiego [on-line]. sjp.pwn.pl. [dostęp 2018-11-09].
- ↑ selenonautyka. [w:] Słownik języka polskiego [on-line]. sjp.pwn.pl. [dostęp 2018-11-09].
- ↑ Selenita. [w:] Słownik języka polskiego [on-line]. sjp.pwn.pl. [dostęp 2018-11-09].
- ↑ selenit. [w:] Słownik języka polskiego [on-line]. sjp.pwn.pl. [dostęp 2018-11-09].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Aaron J. Atsma: Selene. theoi.com. [dostęp 2009-10-29]. (ang.).
- Selene. mythindex.com. [dostęp 2010-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-20)]. (ang.).
- Hezjod: Narodziny bogów (Theogonia); Prace i dni; Tarcza. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999. ISBN 83-7255-040-9.
- Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2003, s. 1170. ISBN 83-7399-022-4.
- Henry George Liddell, Robert Scott: A Greek-English Lexicon: σελήν-η. perseus.tufts.edu. [dostęp 2011-08-01]. (ang.).
- Carlos Parada: Selene. maicar.com. [dostęp 2009-10-29]. (ang.).
- Oskar Seyffert: Dictionary of Classical Antiquities, 1894, s. 572: Selene. ancientlibrary.com. [dostęp 2010-12-06]. (ang.).
- William Smith: A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology: Selene. perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-04-25]. (ang.).
- Harry Thurston Peck: Harpers Dictionary of Classical Antiquities, 1898: Selene. perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-04-25]. (ang.).