Obwód murmański

Obwód murmański

Мурманская область

obwód
Herb Flaga
Państwo	Rosja
Siedziba	Murmańsk
Kod ISO 3166-2	RU-MUR
Gubernator	Andrej Czibis
Powierzchnia	144 902 km²
Populacja (2021) • liczba ludności	733 158[1]
• gęstość	5,06 os./km²
Tablice rejestracyjne	51
Strefa czasowa	czas moskiewski, UTC+3
Położenie na mapie Rosji
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Obwód murmański (ros. Мурманская область) – jednostka administracyjna Federacji Rosyjskiej, położona na północnym zachodzie europejskiej części kraju.

Obwód murmański zajmuje powierzchnię 144,9 tys. km². Obszar ten to teren górzysty i pagórkowaty. W centrum regionu znajduje się niezbyt wysoki masyw górski o nazwie Chibiny, którego najwyższy szczyt – Judyczwumczorr wznosi się na wysokość 1191 m n.p.m.^[a] Przez teren obwodu płyną liczne rzeki; znajduje się tutaj wiele jezior.

Dużą część pasm górskich Chibiny i Łowoziorskije tundry zajmuje Park Narodowy „Chibiny”^[2].

Większą część obszaru obwodu pokrywa tundra i lasotundra, a południe regionu porastają lasy tajgi. Na terenie obwodu istnieją duże obszary bagien.

Około połowy obszaru obwodu (w części północnej) znajduje się na terenie, na którym panuje wieczna zmarzlina.

Obwód murmański położony jest w północnej Europie; większa część obszaru leży na Półwyspie Kolskim. Zdecydowana większość tych terenów (oprócz krańców południowo-wschodnich) znajduje się za kołem podbiegunowym.

Od południa region graniczy z autonomiczną rosyjską republiką Karelii, od zachodu – z Norwegią i Finlandią. Z pozostałych stron obwód otoczony jest przez wody Morza Białego i Morza Barentsa.

Pod względem administracyjnym obwód murmański wchodzi w skład utworzonego w 2000 Północno-Zachodniego Okręgu Federalnego.

W południowej części obwodu panuje klimat umiarkowany chłodny typu morskiego, zaś na północy – klimat subpolarny, który jest jednak znacznie łagodzony przez wpływ płynącego w pobliżu ciepłego prądu morskiego – Golfstromu. Ten właśnie prąd sprawia, iż woda w morzu nie zamarza i możliwa jest żegluga przez cały rok, a Murmańsk jest jedynym niezamarzającym rosyjskim portem.

Zima w regionie jest surowa, zwłaszcza z dala od wybrzeży morskich, i niezbyt śnieżna. Wcześnie rozpoczyna się okres przymrozków. Średnia temperatura powietrza w miesiącu najchłodniejszym (styczniu) waha się od –8 °C na wybrzeżu do –13 °C, w głębi lądu, a nawet spada jeszcze niżej na obszarach górskich. Najniższa zanotowana w Murmańsku temperatura to –44 °C. Lato jest krótkie i chłodne; średnia temperatura to od +8 °C (na wybrzeżu) do +13 °C wewnątrz kraju.

Opady w regionie mają głównie postać deszczu; największe ich nasilenie występuje w sierpniu. Rocznie na terenie obwodu notuje się średnio ok. 400 mm opadów.

Położenie na tak wysokiej szerokości geograficznej sprawia, iż zimą w regionie panuje noc polarna, a latem – dzień polarny.

W nieodległej przeszłości geologicznej teren obwodu był w całości pokryty przez lodowiec i wraz z jego topnieniem na powierzchni ziemi pojawiała się gęsta sieć różnego rodzaju pradolin, tworzonych przez wodę z topniejącego lodu. Z tego też powodu sieć rzeczna pokrywająca obszar obwodu jest gęsta. Tutejsze rzeki z powodu bliskości morza nie osiągają dużych długości – największa rzeka regionu – Ponoj ma 426 km długości. Topniejący lodowiec pozostawił zagłębienia, w których powstały liczne jeziora, spośród których największym jest Imandra (powierzchnia 876 km²).

Poza wodami powierzchniowymi na terenie obwodu istnieją bogate zasoby wód podziemnych.

Część wód jest uwięziona w ziemi z powodu wiecznej zmarzliny, występującej na ok. połowie obszaru obwodu murmańskiego.

Największymi rzekami regionu są (w kolejności alfabetycznej):

• Jokanga
• Kola
• Łotta
• Niwa
• Ponoj
• Purnacz
• Strielna
• Tułoma
• Tumcza
• Umba
• Warzuga
• Wronia

Dzięki korzystnemu ukształtowaniu powierzchni połączonemu z dużą ilością cieków wodnych istotne znaczenie w gospodarce rejonu odgrywa hydroenergetyka. Łączna moc miejscowych elektrowni wodnych od początku XXI wieku wynosi ok. 3 mld. kWh/rok.

Największe jeziora (w kolejności alfabetycznej):

• Czudziawr
• Imandra
• Jenoziero
• Kanoziero
• Łowoziero
• Umboziero

Na terenie obwodu przeważają typy gleb nie przedstawiające znaczenia pod względem rolniczym. Zaliczą się do nich gleby bielicowe, bielicowe iluwialno-humusowe i bielicowe tundrowe. Na południu przeważają gleby bielicowe bagienne, a na zachodzie – bagienne.

Pod względem roślinnym obszar obwodu stanowi na północy tundra, ku południowi przechodząca w lasotundrę, a na południu – tajga.

Na północy obwodu praktycznie nie ma drzew, nie licząc form karłowatych brzozy i osiki. Im dalej na południe, tym częściej spotykane są wysokie drzewa: głównie świerki, rzadziej też sosny. Na południu regionu ciągną się wielkie połacie lasów północnych – tajgi.

Na obszarze tundry rosną głównie różne gatunki mchów i porostów. Tundra rodzi także wiele jadalnych owoców: jagody, moroszki, borówki (bagienne), brusznice, żurawiny i in.

Spore obszary regionu (zwłaszcza na południowym wschodzie) stanowią bagna i pokrywa je roślinność typowa dla obszarów podmokłych.

Fauna obwodu murmańskiego jest dość uboga, natomiast charakterystyczne jest to, że fauna wodna jest bardziej urozmaicona niż fauna lądowa.

Występują tutaj lisy, kuny, gronostaje, można zobaczyć również wilki i niedźwiedzie brunatne. Licznie występującym gatunkiem są łosie oraz renifery; roi się też od wiewiórek.

Z ptaków w tundrze zobaczyć można sowy śnieżne, cietrzewie i głuszce. W lasach żyją m.in. gile, różne gatunki sikorek. Bliskość wybrzeży morskich sprawia, że w obwodzie murmańskim żyją liczne gatunki mew i innych ptaków związanych z morzem.

W wodach morskich i śródlądowych obwodu występują wątłusze (dorsze atlantyckie), morskie okonie, śledzie i różne gatunki pstrągów.

Obszar obwodu murmańskiego do średniowiecza zaludniony był przez nieliczne ludy ugrofińskie. Być może zapuszczali się tutaj nieliczni rybacy skandynawscy. Około XII wieku pojawili się tutaj pierwsi Rosjanie; byli to rybacy mający łowiska na Morzu Białym. Z racji niesprzyjającego osadnictwu klimatu oraz braku (znanych ówcześnie) bogactw rejon ten nie był przedmiotem zainteresowania osadników i aż do początku XX wieku żyło tutaj tylko kilka tysięcy osób, w dużej mierze rdzennej ludności północnej Europy – Lapończyków. Większy napływ osadników z Rosji nastąpił dopiero po założeniu miasta Murmańsk w 1916, jednak dopiero intensywne uprzemysłowienie tych terenów w okresie Związku Radzieckiego spowodowało gwałtowny wzrost zaludnienia. W ciągu 13 lat (1926–1939) liczba ludności tych obszarów wzrosła 13-krotnie (z 22,87 do 291,3 tys.).

Wraz ze wzrostem populacji pojawiła się konieczność utworzenia odrębnej jednostki administracyjnej. Obwód murmański oficjalnie utworzono 28 maja 1938.

Po II wojnie światowej w skład obwodu weszły pewne obszary odebrane Finlandii, m.in. port w Pieczendze (fin. Petsamo).

W okresie powojennym wzrost populacji nie był już aż tak gwałtowny, niemniej jednak na początku lat 80. populacja obwodu przekroczyła milion osób.

Produkt krajowy brutto obwodu murmańskiego w 2005 wyniósł 149,1 mld rubli, co daje statystycznie 163,3 tys. rub. na mieszkańca.

Podstawą gospodarki jest górnictwo (wydobycie apatytów i nefelinów, rud niklu, miedzi, żelaza). W obwodzie istnieje rozwinięty przemysł rybny, wydobywczy, chemiczny, drzewny oraz hutnictwo (głównie metali nieżelaznych). Mniejsze znaczenie gospodarcze ma hodowla reniferów i myślistwo, które pozostają głównym zajęciem rdzennych mieszkańców obwodu – Lapończyków.

Głównym producentem energii elektrycznej na terenie obwodu jest Kolska Elektrownia Atomowa o mocy 1760 MW. Pozostałe elektrownie i elektrociepłownie mają w porównaniu z nią znacznie mniejszy potencjał i tak druga pod względem mocy Elektrociepłownia Apatycka ma moc 323 MW, a trzecia w kolejności Elektrociepłownia Murmańska tylko 12 MW. Istotną rolę w energetyce odgrywa energia pozyskiwana przez elektrownie wodne. Ich łączna moc na terenie obwodu to 1550 MW, co niemal dorównuje elektrowni atomowej

Na terenie obwodu znajduje się unikalna elektrownia, wykorzystująca do produkcji energii pływy morskie (Kisłogubska elektrownia pływowa ros. Кислогубская приливная электростанция), jedyny tego typu obiekt w Rosji.

W ostatnich latach w regionie rozwija się turystyka. Odwiedzający obwód mają możliwość zetknięcia się z nieskażoną przyrodą pozostającą w stanie nietkniętym ludzką ręką.

Pasmo górskie Chibiny jest dość popularnym w północnej Rosji miejscem do uprawiania alpinizmu.

Na terenie obwodu murmańskiego znajdują się liczne złoża surowców mineralnych. Głównymi kopalinami wydobywanymi na terenie obwodu jest apatyt oraz nefelin. Wydobywany w regionie apatyt jest cennym surowcem do produkcji nawozów fosforowych, zaś nefelin wykorzystuje się do uzyskiwania aluminium. Ponadto obszar obwodu jest ważnym źródłem wydobycia rud żelaza; z regionu pochodzi ok. 10% całej rosyjskiej produkcji tego surowca. W regionie znajdują się także liczne złoża rud miedzi i niklu. Na terenie obwodu znajdują się także złoża rud uranowych oraz ogromne zapasy torfu.

Ponadto obwód jest miejscem, gdzie znajdują się liczne źródła skał i kamieni wykorzystywanych w budownictwie i dekoracji, m.in. diorytu.

Na przyległym do lądowego terytorium obwodu szelfie na Morzu Barentsa wydobywana jest ropa naftowa; teren ten jest także miejscem zalegania jednych z największych na świecie złóż gazu ziemnego (tzw. Sztokmanowskie złoża gazowe).

Sieć drogowa na terenie obwodu jest słabo rozwinięta w stosunku do obszaru i ludności tej jednostki podziału administracyjnego.

Na terenie obwodu znajduje się ważna droga kołowa M-18 „Kola”, prowadząca z Sankt Petersburga, przez Pietrozawodsk i Murmańsk, aż do granicy norweskiej.

W sumie na terenie regionu znajduje się 2566 km dróg, z czego 2472 km (96,3%) ma utwardzaną nawierzchnię, co daje 17,1 km dróg bitych na 1 tys. km². Spośród 145 wiosek na terenie obwodu drogi o utwardzonej nawierzchni docierają do 106.

Głównym szlakiem kolejowym w obwodzie jest linia łącząca Biełomorsk z Murmańskiem z regionalnymi odgałęzieniami na Ałakurtti, Kowdor, Rewdę, Monczegorsk, Wajengę, Nikiel i Liinachamari.

Rdzennymi mieszkańcami obwodu są Lapończycy. W wyniku nasilonego osadnictwa obecnie stanowią oni jedynie 0,2% populacji. Przeważającą grupą narodowościową są Rosjanie. Blisko 40% populacji regionu żyje w stolicy obwodu – Murmańsku.

Średnia gęstość zaludnienia na terenie obwodu wynosi 6 os./km². W rzeczywistości występują duże różnice w tym zakresie pomiędzy poszczególnymi częściami obwodu; największe zagęszczenie populacji (poza obszarami miejskimi) występuje w okolicach jeziora Imandra – nawet do 20 os./km², zaś wielkie obszary na oddalonych od wybrzeży terenach Półwyspu Kola pozostają niemal bezludne.

Liczba mieszkańców obwodu, podobnie jak całej Rosji zmniejsza się. Od 1989 liczba mieszkańców spadła aż o 23% (w całej Rosji – o ok. 3%). Jest to spowodowane niskim poziomem przyrostu naturalnego oraz bezrobociem i wynikającą z niego emigracją ludności do innych części kraju, gdzie bezrobocie jest mniejsze i bardziej przyjaznych pod względem klimatycznym. Ponadto często osoby, które w latach 50. i 60. otrzymały zatrudnienie i osiedliły się na terenie obwodu, po otrzymaniu uprawnień emerytalnych wyjeżdża z zimnego i niegościnnego regionu i powraca w rodzinne strony lub osiedla się w innych częściach Rosji.

W 2005 kraj zamieszkiwało ok. 872 800 osób, co oznacza, iż od spisu powszechnego z 2002 populacja zmniejszyła się o ponad 20,2 tys. ludzi (tj. ponad 2,26%).

Zmiany liczby mieszkańców

Rok	Liczba ludności (w tys.)
1926	22,87
1939	291,3
1959	567,64
1970	807,06
1979	977,91
1989	1.164,93
2002	893,03
2005	872,8
2020	733,1

Ludność ogółem: 892 534 (2002)

• Według miejsca zamieszkania:
  • Ludność miejska: 823 215 (92,2%)
  • Ludność wiejska: 69319 (7,8%)
• Według płci:
  • Mężczyźni: 435 135 (48,8%)
  • Kobiety: 457 399 (51,2%)
  • Liczba kobiet przypadająca na 1000 mężczyzn: 1051
• Według wieku:
  • Przeciętny wiek (dla ogółu populacji): 34,4 lat
  • Przeciętny wiek w mieście: 35,0 lat
  • Przeciętny wiek na wsi: 27,9 lat
  • Przeciętny wiek mężczyzny: 31,1 lat
  • Przeciętny wiek kobiety: 38,2 lat
• Gospodarstwa domowe:
  • Liczba gospodarstw domowych ogółem: 349 135 (zamieszkanych przez 856 448 osób)
  • Liczba gospodarstw domowych w miastach: 324 840 (zamieszkanych przez 796 490 osób)
  • Liczba gospodarstw domowych na wsiach: 24 295 (zamieszkanych przez 59 958 osób).

Skład etniczny populacji
(dane spisowe z 2002)

• Rosjanie: 85,2%
• Ukraińcy: 6,4%
• Białorusini: 2,3%
• Tatarzy: 0,9%
• Azerowie: 0,5%
• Czuwasze: 0,3%
• Mordwini: 0,3%
• Karelowie: 0,3%
• Komiacy: 0,2%
• Mołdawianie: 0,2%
• Ormianie: 0,2%
• Lapończycy: 0,2%,
• pozostałe narodowości: 0,2%
• osoby o nieustalonej przynależności etnicznej lub bez takiej przynależności: 1,2%

Zmiany liczby przedstawicieli poszczególnych narodów i ich udziału w populacji (na podstawie danych ze spisów powszechnych).

	19261)	19391)	1959	1970	1979	1989	2002
Rosjanie	16 719 (73,1%)	244 693 (84,0%)	484 199 (85,3%)	676 319 (84,6%)	819 492 (83,8%)	965 727 (82,9%)	760 862 (85,2%)
Ukraińcy	212 (0,9%)	16 730 (5,7%)	32 384 (5,7%)	56 279 (7,0%)	81 177 (8,3%)	105 079(9,0%)	56 845 (6,4%)
Białorusini	121 (0,5%)	4039 (1,4 c%)	19 996 (3,5%)	29 449 (3,7%)	34 330 (3,5%)	38 794 (3,3%)	20 335 (2,3%)
Tatarzy	311 (1,4%)	4446 (1,5%)	5566 (1,0%)	7521 (0,9%)	9530 (1,0%)	11 459 (1,0%)	7944 (0,9%)
Lapończycy	1708 (7,5%)	1755 (0,6%)	1687 (0,3%)	1715 (0,2%)	1565 (0,2%)	1615 (0,1%)	1769 (0,2%)
Finowie	1697 (7,4%)	4317 (1,5%)	1197 (0,2%)	751 (0,1%)	710 (0,1%)	590 (0,05%)	426 (0,05%)
Karelowie	414 (1,8%)	3804 (1,3%)	3766 (0,7%)	3577 (0,4%)	3482 (0,4%)	3505 (0,3%)	2203 (0,2%)
pozostali	1676 (7,3%)	11 394 (3,9%)	18 877 (3,3%)	23 916 (3,0%)	27 546 (2,8%)	37 817 (3,2%)	42 150 (4,7%)

1) w granicach sprzed 1945

Zdecydowana większość ludności wyznaje prawosławie. Po okresie ateizacji w czasach ZSRR pozostała duża liczba niewierzących. Z mniejszości wyznaniowych najliczniejsi są muzułmanie, stanowiący ok. 1,5% populacji.

Na terenie obwodu murmańskiego znajduje się 16 miast i 13 osiedli typu miejskiego. W poniższej tabeli miasta wyróżniono pogrubieniem.

Nazwa Nazwa rosyjska Liczba mieszkańców (2006) Apatyty Апатиты 62 929 Gadżyjewo Гаджиево 12 569 Kandałaksza Кандалакша 38 641 Kildinstroj Кильдинстрой 2746 Kirowsk Кировск 30 925 Kola Кола 10 644 Kowdor Ковдор 19 906 Mołocznyj Молочный 5614 Monczegorsk Мончегорск 50 129 Murmańsk Мурманск 320 962 Murmaszi Мурмаши 15 859 Nikiel Никель 15 605 Oleniegorsk Оленегорск 23 581 Ostrownoj Островной 4502 Pieczenga Печенга 2967 Polarnyj Полярный 17 183 Polarnyje Zori Полярные Зори 15 711 Rewda Ревда 9773 Roslakowo Росляково 9648 Safonowo Сафоново 4961 Siewieromorsk Североморск 54 067 Snieżnogorsk Снежногорск 13 932 Tumannyj Туманный 893 Umba Умба 5893 Widiajewo Видяево 7004 Wierchnietułomskij Верхнетуломский 1922 Zaoziorsk Заозёрск 13 275 Zapolarnyj Заполярный 18 321 Zielenoborskij Зеленоборский 7165

Obwód murmański, podobnie jak inne podmioty Federacji Rosyjskiej posiada dość szeroki zakres autonomii w sprawach lokalnych.

Władzę prawodawczą w regionie sprawuje lokalny parlament.

Naczelnym organem władzy wykonawczej oraz funkcję głowy obwodu sprawuje gubernator, powoływany przez parlament na wniosek prezydenta Federacji Rosyjskiej. Stoi on także na czele lokalnego rządu. Obecnie funkcję gubernatora sprawuje Jurij Jewdokimow.

Obwód murmański dzieli się na 5 rejonów. Największe miasta i osiedla typu miejskiego nie wchodzą w skład powstałych w ten sposób rejonów, lecz tworzą rejony miejskie, których jest 14. Niekiedy w ramach jednego rejonu miejskiego znajduje się kilka miast lub osiedli (jedno główne i 2-3 mniejsze), a powierzchnia takiego okręgu wielkością nie odbiega od powierzchni mniejszych spośród rejonów ziemskich.

Rejony:

Rejon	Liczba mieszkańców	Ludność miejska	Ludność wiejska	Ośrodek administracyjny
Kolski	50 717	37 678	13 039	Kola
Kowdorski	23 152	19 906	3246	Kowdor
Łowozierski	13 466	9773	3693	Łowoziero
Pieczengski	45 445	36 893	8552	Nikel
Tierski	6765	5893	872	Umba

Rejony miejskie:

Rejon miejski	Liczba mieszkańców	Ludność miejska	Ludność wiejska
Murmańsk	320 962	320 962	---
Apatyty	62 934	62 929	5
Gażyjewo	15 605	12 569	3036
Kandałaksza	57 731	45 806	11 925
Kirowsk	33 759	30 925	2834
Monczegorsk	53 183	50 129	3054
Oleniegorsk	32 715	23 581	9134
Ostrownoj	4597	4502	95
Polarnyj	17 311	17 183	128
Polarnyje Zori	18 496	15 711	2785
Siewieromorsk	73 558	68 676	4882
Snieżnogorsk	13 932	13 932	---
Widiajewo	7004	7004	---
Zaoziorsk	13 275	13 275	---

Na terenie obwodu znajduje się najgłebszy odwiert na świecie. Wydrążony w latach 1970–1989 SG-3 ma głębokość 12 262 m. W latach 1989–2008 był również najdłuższym odwiertem na świecie^[3].

Tablice pojazdów zarejestrowanych w obwodzie murmańskim mają oznaczenie 51 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS.

• podział administracyjny Rosji
• Rosyjska Północ

• Strona internetowa obwodu (w języku rosyjskim)
• Informacje o obwodzie
• Przewodnik po rosyjskiej północy. rosyjska-polnoc.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-18)]. w języku polskim. Historia, kultura i zdjęcia.