Adolf Hitler

Adolf Hitler

Cancelièr d'Alemanha entre:	30 de genièr de 1933 e 30 d'abril de 1945
Führer und Reichskanzler (cap d'Estat d'Alemanha):	dempuèi lo 2 d'agost de 1934
Data de naissença:	20 d'abril de 1889
Luòc de naissença:	Braunau am Inn, Àustria
Data de decès:	30 d'abril de 1945
Luòc de decès:	Berlin, Alemanha
Partit politic:	Partit Nacionalsocialista dels Trabalhadors Alemands (Nazisme)

Adolf Hitler (20 d'abriu de 1889, Braunau am Inn – 30 d'abriu de 1945, Berlin) èra un òme politic alemand, fondator, figura centrala e cap dau nazisme e dau Tresen Reich de 1933 a 1945.

Sa politica imperialista, expansionista e racista foguèt a l'origina dirècta de la partida europèa de la Segonda Guèrra Mondiala qu'entraïnèt la mòrt de desenaus de milions de personas. Ansin, en causa de l'amplor sensa precedents dei destruccions, dei pilhatges, deis atrocitats e dei crimes que son de sa responsabilitat, dau racisme radicau de son ideologia, dei tractaments inumans infligidas a sei victimas e dau traumatisme morau liat a sei crimes, especialament lo chaple de milions de judieus, d'Eslaus e de presoniers de guèrra dins de camps d'exterminacion, son imatge es fòrça negatiu e son nom es vengut, dins la consciéncia collectiva e per l'istoriografia, un sinonim dau Mau absolut^[1].

Adolf Hitler nasquèt lo 20 d'abriu de 1889 dins lavila austriana de Braunau am Inn situada lòng de la frontiera entre Àustria-Ongria e Alemanha. Èra lo quatren fiu d'Alois Hitler (1837–1903), doanier a la retirada en 1895, e de Klara Pölzl (1860–1907). Lei relacions entre Adolf Hitler e son paire son depintadas coma marridas. En revènge, èran fòrça bònas entre lo fiu e la maire e son decès en 1907 toquèt prefondament Adolf Hitler.

A sa mòrt, Alois Hitler aviá laissat de ressorsas sufisentas per assegurar l'existéncia de sa familha. Adolf Hitler menèt alora una vida ociosa. Pauc trabalhaire, acomencèt d'estudis au collègi modèrne de Linz e descurbiguèt leis arts coma la musica, lo teatre e l'arquitectura. A la mòrt de sa maire, decidèt de s'installar a Viena per venir artista.

Adolf Hitler demorèt a Viena de 1908 a 1913 e a Munic de 1913 a 1914. Son objectiu èra de venir artista mai aqueleis annadas veguèron subretot l'acomençamen dau desvolopament de seis idèas politicas e de son antisemitisme. Foguèt d'efèct refusat per l'escòla dei Bèus Arts en 1907 e en 1908. Mau capitèt tanben d'intrar dins una escòla d'arquitectura. Contunièt alora son existéncia ociosa e visquèt de la venda de pinturas e d'aqüarelas.

En parallèl de son activitat artistica, acomencèt de s'interessar a la politica e foguèt influenciat per Karl Lueger (1844–1910), premier cònsol sociau-crestian de Viena, e per Georg von Schönerer (1842–1921), pangermanista opausat au catolicisme politic, qu'èran dos antisemitas virulents. Descurbiguèt tanben l'òbra dau marxista francés Georges Sorel (1847–1922), dei filosòfs alemands Friedrich Nietzsche (1844–1900) e Arthur Schopenhauer (1788–1860) e dau monge racista e antisemita Adolf Lanz (1874–1954). Ne'n retirèt una òdi prefonda còntra lei judieus, lei socialistas, lei sindicats, lo Parlament e lei Habsborg e establiguèt rapidament un liame entre marxisme, socialistas, parlamentarisme e judaïsme. Semblèt tanben marcat per leis institucions de la Glèisa Catolica que venguèron una fònt d'inspiracion de l'estructura intèrna dau NSDAP.

En mai de 1913, desgostat dau cosmopolitisme de la capitala austriana, quitèt son país per s'installar en Alemanha. Demorèt alora a Munic fins au començament de la Premiera Guèrra Mondiala. I contunièt de viure gràcias a la venda de sei pinturas e de legir divèrsei libres politics e filosofics.

La Premiera Guèrra Mondiala foguèt un episòdi important de la vida d'Adolf Hitler car renforcèt son antisemitisme e entraïnèt son adesion a un partit politic tre 1919. Hitler, en despiech de sa nacionalitat austriana, s'engatjèt en aost de 1914 au sen de l'armada bavaresa^[2]. A partir d'octòbre de 1914, participèt ai combats sus lo frònt de l'Oèst onte tenguèt lo ròtle d'estafeta, es a dire de soudat cargat de transmetre leis òrdres de l'estat-major de son regiment au frònt, ambé lo reng de caporau. Guierdonat de la Crotz de Fèrre, foguèt bleçat en octòbre de 1916, tocat a la camba per de brigas d'obús, e en octòbre de 1918, grèvament tocat ais uelhs per un nívol d'iperita. Acabèt ansin la guèrra dins un espitau de Pomerània.

En novembre de 1918, s'entornèt a Munic onte sembla relativament passiu durant sièis mes. Puei, en junh de 1919, foguèt cargat per son superior de menar d'activitats de propaganda anticomunista au sen de l'armada. Aquò li permetèt de descubrir sei talents d'orator. De mai, durant aqueu periòde, emetèt per lo premier còp l'idèa d'un « antisemitisme rasonat » consistissent en « una lucha metodica au nivèu legau per eliminar lei privilègis dei judieus » e obtenir son « bandiment ».

En setembre de 1919, Adolf Hitler foguèt cargat d'una mission novèla e deguèt infiltrar e susvelhar un gropuscul nacionalista fondat per Anton Drexler, un obrier de Munic. Dich Partit Obrier Alemand (Deutsche Arbeiterpartei), aqueu partit venguèt lo Partit Nacionau Socialista dei Trabalhaires Alemands (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei, NSDAP) en 1920. Hitler i rescontrèt Gottfried Feder, premier teorician dau NSDAP, e Ernst Röhm, futur cap dei SA. Tre 1921, escartèt Drexler de la direccion e venguèt lo cap dau partit.

Hitler realizèt una transformacion prefonda dau NSDAP que passèt de 60 sòcis en 1919 a 55 000 en 1923. Creèt un jornau (Völkischer Beobachter) que sa publicacion venguèt quotidiana en 1923. Aquela meteissa, sa reputacion comencèt de passar lei limits de Bavièra e Hitler venguèt una figura majora de l'extrèma drecha alemanda. Rescontrèt alora divèrsei personalitats, coma Hermann Göring, Rudolf Hess, Otto e Gregor Strasser, Alfred Rosenberg ò Wilhelm Frick, que venguèron per la seguida d'actors importants dau nazisme e dau Tresen Reich. Pasmens, doas tendàncias apareguèron rapidament au sen dau partit a l'entorn dei fraires Strasser, anticapitalistas que volián transformar l'economia alemanda, e d'Alfred Rosenberg que donava au contrari la prioritat a l'antibolchevisme.

En 1923, Adolf Hitler aprofichèt lei trèbols liats au caòs economic entraïnat per l'ocupacion de Ruhr per organizar un còp d'estat a partir de Munic. Pasmens, lo projècte mau capitèt totalament en causa de la resisténcia de la polícia. 16 sòcis dau partit nazi foguèron tuats. Hitler foguèt arrestat e condamnat a cinc ans de preson. Pasmens, en causa d'un clima generau d'indulgéncia a regard dei caps nacionalistas, i demorèt solament nòu mes entre 1923 e 1924.

Aprofichèt son periòde d'embarrament per redigir Mein Kampf, un libre ont expausèt seis idèas e sa biografia. En fòra de son òdi per la democracia, per lo socialisme, per lo « judeo-bolchevisme » e per França « enemiga mortala dau pòble alemand », i afirmèt l'existéncia d'una lucha darwinista entre diferentei « raças » mai ò mens inegalas. A la cima de la piramida raciala compausada per Hitler, se trobava la « raça alemanda » (tanben dicha « raça dei Senhors », « raça nòrdica », « raça superiora » ò « raça ariana ») que necessitava d'èsser « purificada » de totei leis elements estrangiers, es a dire « non alemand », judieus, omosexuaus ò malauts. Per aquò, èra necessari « d'anientar » lei judieus, que representavan per Hitler la menaça principala còntra la « raça superiora », e de conquistar « l'espaci vitau », dich Lebensraum, dau pòble alemand. Aquela segonda concepcion despassava lo pangermanisme tradicionau dei nacionalistas alemands car revendicava un territòri immens e indefinit, en direccion de l'Èst, poblat de « raças inferioras » d'origina eslava.

Après sa liberacion, Hitler tirèt lei leiçons de la revirada de sa temptativa de putsch e decidèt de transformar lo poder per conquistar lo poder d'un biais legau. De 1924 a 1926, reorganizèt donc lo NSDAP per li donar un aspèct mens revolucionari e estendre son influéncia dins lei regions dau nòrd d'Alemanha. En particular, acomencèt de se raprochar dei mitans industriaus e arrestèt de sostenir lei tendàncias anticlericalas e paganas dau partit.

La reorganizacion dau partit entraïnèt la fondacion de divèrseis associacions coma leis escadrons de proteccion SS (Schutzstaffel), lei Jovenças Hitlerianas (Hitlerjugend) e divèrsei gropaments nacionau-socialistas destinats ais estudiants, ai professors, ai fremas... etc. Hitler acomencèt tanben d'elaborar lei rituaus nazis, lo mite dau Führer, unic guida de sauvar lo país (e d'assegurar la coësion d'un partit devesit per de corrents opausats), lo salut hitlerian e l'aplicacion absoluda dau principi dau cap (Führerprinzip).

Dins aquò, en despiech d'aqueu renfòrçament de l'estructura intèrna dau partit e de 100 000 sòcis mau capitèt de conquistar un electorat larg ais eleccions de 1928 ambé solament 810 000 sufragis en sa favor (2,6% dei vòtes exprimits) e 12 deputats.

La crisi economica de 1929 foguèt l'eveniment decisiu que permetèt a Hitler d'aquistar lo poder. D'efèct, l'economia alemanda s'afondrèt en causa de sa despendéncia ais exportacions e lo taus de caumatge agantèt 30% de la populacion activa en 1932. Lei politicas liberalas dei partits sociau-democratas e conservadors agravèron la crisi e descreditèron alora lei partits moderats au profiech dei comunistas^[3] e subretot dei nazis.

Ansin, aprofichant lo caòs economic e de tematicas vagas coma la « comunautat dau pòble » (Volksgemeinschaft), Hitler capitèt de melhorar rapidament lei resultats electoraus dau NSDAP : 6,4 milions d'electors e 107 deputats en 1930, 13,75 milions de votz e 230 elegits en julhet de 1932 e 11,75 milions de sufragis e 196 parlamentaris en novembre de la meteissa annada. Totjorn, dins lo corrent de 1932, Hitler agantèt lo segond torn de l'eleccion presidenciala onte foguèt batut per lo manescau Paul von Hindenburg (19,5 milions de vòtz còntra 13,5). Au començament de l'annada 1933, lo partit nazi èra donc vengut lo premier partit d'Alemanha ambé mai d'un milion d'un sòci. Son influéncia èra fòrça fòrta au sen dei classas mejanas e tocava una minoritat importanta dau proletariat.

En 1933, quand lo NSDAP èra lèst a prendre lo poder, son ideologia èra una mescla entre divèrsei tendàncias opausadas e de còps contradictòria. Hitler chausiguèt de privilegiar una linha definida per lei trabalhs per Alfred Rosenberg, Walter Darré e eu meteis.

Lo premier jonhèt lo movement nazi tre 1921 e son òbra èra dominada per lo concèpte de raça, l'anticomunisme e la nacion d'espaci vitau. Sòci de la Societat Thule, foguèt a l'origina de l'idèa hitleriana de Lebensraum e adaptèt l'antisemitisme dau sègle XIX e dei premiereis annadas dau sègle XX a la societat de l'entre doas guèrras. Enfin, a travèrs lo desvolopament d'una ideologia anticatolica, desvolopèt una mitologia nacionala germanica e un neopaganisme inspirat per la cavalariá medievala.

Walter Darré èra lo cap d'un movemennt païsan racista e jonhèt lo NSDAP en 1930. Entre 1928 e 1930, publiquèt dos obratges que fondèron una doctria basada sus lei liames « dau sang e dau sòu ». I definiguèt una « raça nòrdica » intrinsècament eroïca, colonisatritz e guerriera que sa superioritat èra basada sus una ereditat ben preparada. Darré defendiguèt donc l'adopcion d'una politica eugenista (creacion de domenis ereditaris) per regenerar la noblesa alemanda e lo « sang dei caps » (Führerblut).

Enfin, Hitler utilizèt una gròssa partida de la sieuna òbra teorica ja expausada dins Mein Kampf. Pasmens, una particularitat de son programa foguèt sa volontat de desvolopar un nacionalisme « popular » eissit dau pòble e non un nacionalisme « sofisticat » impulsat per leis elèits tradicionaus. Premier, voliá restaurar la grandor de la nacion e atacava donc lo comunisme, la Glèisa Catolica e lei judieus. Criticava tanben lo parlamentarisme e defendiá lo « principi dau cap » (Führerprinzip) qu'èra l'observança estricta de la ierarquia. Aqueu cap deviá èsser lo rebat dau « caractèr nacionau » (Volkstum) e dau pòble (Volk). Segon Hitler, l'Estat èra donc una comunautat d'egaus dirigits per una aristocracia formada dei melhors. Deviá pereu èsser centralizat e fòrt, basat sus un partit unic qu'èra lo fondament dau govèrn. Aquelei principis èran resumits dins la famosa devisa « Un Pòble, un Empèri, un Guida » (Ein Volk, Ein Reich, Ein Führer).

En fòra de sa vision de l'organizacion estatala, l'autra originalitat deis idèas d'Adolf Hitler èra sa preocupacion de la sauvagàrdia de la « raça alemanda ». Premier, voliá protegir sa « puretat », çò que foguèt a l'origina de l'adopcion d'un drech de sang estricte regardant l'atribucion de la nacionalitat alemanda. Pasmens, adoptèt tanben l'idèa de Lebensraum e revendicava donc l'unificacion deis Alemands au sen d'un estat unic e la cession de colonias en Polonha e en Ucraïna per permetre lo « desvolopament normau » d'Alemanha. Lo rèsta d'Euròpa deviá èsser organizat per servir leis interès de l'economia alemanda, especialament sei besonhs en matèrias premieras. Enfin, per protegir leis Alemands, èra necessari de luchar còntra l'influéncia « corruptritz » dei judieus. Per aquò, Hitler prepausava de sasir sei bens, d'annular sei drechs politics e d'organizar son expulsion.

Lei succès electoraus dau partit nazi en 1930 e en 1932 permetèron pas a Hitler d'obtenir la majoritat absoluda. Pasmens, lei conservadors, egalament sensa majoritat parlamentària, li prepausèron una aliança esperant aprofichar lo sostèn popular dau NSDAP per crear un regime autoritari favorable a seis interès. D'efèct, una partida dei conservadors alemands, gropats a l'entorn d'Alfred Hugenberg e de Franz von Papen, pensavan poder contraròtlar Hitler au sen d'un gabinet conservador. En genier de 1933, capitèron de convencre Hindenburg, inicialament opausat au projècte, de lo nomar coma cancelier a la tèsta d'un govèrn que teniá solament dos ministres nazis (Hermann Göring e Wilhelm Frick).

Tre sa nominacion coma cancelier, Hitler se preocupèt d'assegurar son poder e d'eliminar adversaris e aliats de circonstància entre febrier e març de 1933. Per aquò, utilizèt a son profiech divèrsei lèis que li permetèron d'eliminar lei comunistas alemands e d'obtenir la majoritat absoluda au Reichstag.

D'efèct, tre lo 1^èr de febrier, lei nazis capitèron de prendre lo contraròtle dei fòrças de polícia e Hitler obtenguèt la dissolucion dau parlament. D'eleccions novèlas foguèron fixadas per lo 5 de març. A partir dau 6 de febrier, acomencèt la repression còntra lei comunistas e Hitler utilizèt la constitucion de 1919 per enebir lei reünions publicas e suspendre la premsa. Puei, dins la nuech dau 27 au 28 de febrier, l'incendi dau Reichstag, organizat per lei nazis, permetèt d'accusar lo KPD de complòt còntra l'Estat. De miliers de caps dau partit foguèron arrestats e una ordonància suspendiguèt lo drech de grèva. Devesits e tocats per la repression, lei partits de senèstra mau capitèron de reagir.

Leis eleccions dau 5 de març s'acabèron per una victòria dau NSDAP que ganhèt 288 deputats sus 647. Aviá la majoritat gràcias ais elegits dei nacionalistas e dei conservadors. Pasmens, lei comunistas, lei socialistas e divèrsei pichonei formacions de senèstra totalizavan 208 parlamentaris e lei formacions centristas 96. L'arrestacion dei deputats comunistas permetèt alora au NSDAP d'aquistar la majoritat absoluda e donèt de facto lei plens poders a Hitler.

L'eliminacion de tota oposicion politica aguèt luòc entre lo 6 de març (arrestacion dei deputats comunistas) e lo 14 de julhet de 1933. Gràcias a sa majoritat absoluda au Reichstag e la promesa de la signatura d'un concordat per contentar lei centristas, Hitler obtenguèt lo vòte oficiau dei plens poders lo 24 de març per una durada de quatre ans^[4]. Lo 22 de junh, lo partit socialista foguèt dissòus. Puei, lei pressions dei nazis còntra lei partits centristas e leis autrei partits conservators entraïnèron la demission dei ministres non nazis e finalament la dissolucion volontària d'aquelei formacions. Hitler prenguèt alora un decret per enebir la recreacion dei partits e lo NSDAP venguèt alora lo partit unic d'Alemanha.

Lo govèrn nazi se contentèt pas de l'eliminacion dei partits politics de senèstra. D'efèct, lo 2 de mar de 1933, Hitler ordonèt l'arrestacion dei caps dei sindicats e l'ocupacion de sei bastiments. Totei leis organizacions sindicalas foguèron alora integradas per fòrça dins un Frònt Alemand dau Trabalh (Deutsche Arbeitsfront). Definitivament organizat per una lèi adoptada lo 24 d'octòbre de 1934, aqueu frònt reorganizèt lo mond dau trabalh segon lei concepcions hitlerianas gràcias a la creacion d'una « solidaritat » entre emplegaires e emplegats, generalament au profiech dei premiers^[5]. En particular, s'ocupèt d'assegurar la propaganda au sen de la classa obriera, dau contraròtle dei caumaires — estremats dins de camps — e de l'endoctrinament politic dei trabalhaires internats.

Per completar son contraròtle dau mond politic, Adolf Hitler menèt una reorganizacion prefonda de l'educacion e de l'administracion per lei sometre au nazisme. Regardant l'ensenhament, l'educacion deviá d'ara endavant « pas amolonar de conóissenças, mai obtenir dei còrs sans ». Aquò necessitèt una purga important dau còrs ensenhant ambé l'eliminacion dei professors comunistas, judieus ò politicament ostils au regime novèu. Puei, Hitler, tre 1933, ordonèt de reorganizacion la formacion deis ensenhants que venguèron tanben lei caps dei Jovenças Hitlerianas e foguèron formats dins de centres especiaus tenguts per lei nazis. En mai d'aquò, l'unifòrme nazi foguèt impausat ais escolans e ais institutors. L'objectiu èra de politizar l'ensenhament per aprendre ais enfants leis idèas de raças, de superioritat dei pòbles germanics e la necessitat de conquistar lei territòris de l'Èst per assegurar la subrevida d'Alemanha.

La reorganizacion deis administracions se debanèt en 1933 e en 1934. Premier, Hitler obtenguèt lo drech de modificar lei jutjaments tròp indulgents. Un tribunau especiau foguèt tanben creat per s'ocupar dei crimes politics. Regardant leis autreis administracions estatalas, d'estructuras parallèlas foguèron creadas per lei doblar e lei contraròtlar. Puei, lo 30 de genier de 1934, una lèi prononcièt la dissolucion deis assembladas e deis institucions localas per unificar lo Reich. En plaça, una administracion dirècta foguèt creada sota l'autoritat dirècta dau Ministèri de l'Interior. Enfin, consequéncia logica de la supression dei Länder, la chambra auta dau Parlament (Reichsrat) foguèt suprimida lo 14 de febrier.

La somission dau mond culturau gropa divèrsei mesuras pertocant leis afaires religiós e la propaganda dau regime per crear e desvolopar una ideologia novèla basada sus la superiotat de la « raça ariana ». Lei mitans religiós foguèron contentats ambé la signatura d'un concordat que donèt au catolicisme l'estatut de religion d'Estat e la libertat d'exercici. En cambi, lo clergat deviá arrestar seis activitats politicas. Per lo rèsta, lo nazisme s'ocupèt de purgar lei mitans intellectuaus (autodafés) e 5 000 personnas s'exilèron. De Chambras de la cultura foguèron creada per cada domeni culturau e plaçada sota la direccion de partisans dau regime. De ceremònias grandiosas foguèron tanben organizadas per Hitler per mòstrar la poissança novèla de l'Estat.

L'aspèct pus important de la mesa au pas dau país per Hitler foguèt la creacion d'un aparelh repressiu fòrça desvolopat e fòrça violent. Ansin, tre la nominacion d'Adolf Hitler coma cancelier, aqueu darrier ordonèt la dubertura de camps de concentracion (Dachau, Oranienburg-Sachsenhausen... etc.) per internar comunistas, socialistas, sindicalistas ò judieus (30 000 presoniers tre lo mes d'abriu de 1933).

Fisada a Joseph Goebbels, ministre de l'Educacion dau pòble e de la Propaganda, una activitat intensa de propaganda sostenguèt la repression còntra lei partits de senèstra gràcias a una epuracion de la premsa e dei mèdias. De mai, lo 1^èr de mai de 1933, Hermann Göring creèt una polícia secrèta en Prússia. Aquela fòrça fusionèt rapidament ambé d'unitats similaras per formar, sota la direccion de Heinrich Himmler e de Reinhard Heydrich, la Gestapo que venguèt la polícia politica dau regime.

Pasmens, au sen de l'estat repressiu nazi, un ròtle fondamentau foguèt rapidament tengut per la SS de Heinrich Himmler. D'efèct, tre 1931, foguèt cargat de trobar lei sabotaires e leis agents infiltrats au sen dau partit. Puei, Hitler decidèt d'eliminar l'ala socializant dau partit per renfòrçar son aliança ambé lei mitans d'afaires. L'operacion foguèt fisada a la SS que deguèt eliminar plusors caps de la SA, coma Ernst Röhm, qu'assostava la màger part dei revolucionaris dau NSDAP. Dicha Nuech dei Lòngs Cotèus, aquela purga intèrna se debanèt dins la nuech dau 29 au 30 de junh de 1933 e s'acabèt per la decapitacion de la SA que foguèt alora marginalizada au sen dau Reich. Plusors centenaus de sòcis dau NSDAP, compres de responsables istorics coma Gregor Strasser, ò d'adversaris politics d'Hitler foguèron tanben assassinats ambé lo sostèn de l'armada, dau president Hindenburg e dei conservadors.

En 1936, Heinrich Himmler venguèt lo cap de la polícia renfòrçant mai la poissança de la SS sota l'autoritat dirècta d'Hitler. Puei, en 1939, foguèt creat lo Servici Centrau de la Seguretat dau Reich (RSHA), dirigida per Reinhard Heydrich per plaçar sota una direccion unica, somesa a Hitler, la polícia secrèta, la Gestapo, lo servici de seguretat e la polícia criminala.

A la fin de 1933, Hitler èra vengut pron poderós per obtenir la ratificacion de son autoritat per lo pòble. En novembre de 1933, un premier plebiscit (95% de vòtes favorables) li permetèt de retirar Alemanha de la SDN e de poblar lo Reichstag unicament ambé de deputats nazis. Puei, après la mòrt dau president Hindenburg, un segond plebiscit organizat lo 19 d'aost (89% de vòtes favorables) li conferiguèt lo títol de Führer. Aquò li donèt l'estatut de cap de l'Estat e li permetèt de passar a la seguida de son programa.

De 1933 a 1939, lo regime redreicèt la situacion economica dau país e obtenguèt una popularitat fòrta au sen de la populacion. D'efèct, una politica de grands trabalhs puei lo rearmament dau país favorizèron l'activitat industriala e permetèron de redurre lo caumatge. Ansin, maugrat una aumentacion deis inegalitats economicas e una demenicion dau nivèu de vida dei classas mejanas, principalament liada a una demenicion dei salaris, lo govèrn hitlerian capitèt d'assegurar la patz sociala dins lei vilas. Dins lei zònas ruralas, Hitler contentèt tanben largament la populacion gràcias a una aumentacion dei pretz agricòla e un sostèn que permetèt de redurre lei deutes dei païsans. En 1937, Alemanha aviá retrobat son reng de segonda poissança economica mondiala e sa produccion èra un tèrç pus importanta qu'en 1928.

Element motor de l'ideologia nazi, lo racisme e la « lucha entre lei raças » venguèron rapidament de dimensions majoras de la politica hitleriana. Fins au començament de la Segonda Guèrra Mondiala, dos periòdes pòdon mai ò mens èsser definidas. De 1933 a 1937, lo regime nazi assaièt subretot d'exclure lei judieus, « raça inferiora » e enemiga de la « raça alemanda superiora », de la societat e dau país. Puei, a partir de 1938, apareguèt una politica d'exterminacion qu'anava pauc a pauc venir sistematica. Enfin, en parallèl dei persecucions còntra lei judieus, de mesuras identicas foguèron a cha pauc adoptadas còntra lei Tziganes, leis omosexuaus e leis autreis « elements desviants ».

Ansin, de 1933 a 1937, la lèi, completada per d'accions violentas pontualas, foguèt l'otís principau de la politica antisemita dau regime. Tres ensems de mesuras i aguèron una importància majora. D'efèct, premier, de pogròms e un boicòt foguèron organizats tre la prima de 1933 mai se turtèron a l'indiferéncia de la màger part dei ciutadans e, de còps, a de protestacions. L'operacion s'acabèt donc per una revirada. Hitler decidiguèt donc de melhorar l'organizacion e d'utilizar lei ressorsas legislativas. Ansin, tre lo mes d'abriu, divèrsei mestiers foguèron defenduts ai judieus. Puei, lo movement s'accelerèt a partir de 1935 ambé l'adopcion dei lèis de Nuremberg que prenguèron fòrça mesuras antisemitas : exclusion dau servici militar, interdiccion d'anar dins certanei luòcs publics coma lei cinèmas, interdiccion dei maridatges entre judieus e « Alemands », supression dau drech de vòte... etc. 13 decrets completèron aquelei lèis qu'entraïnèron la disparicion de 80% dei comèrcis tenguts per de judieus. De mai, d'autrei pogròms aguèron tornarmai luòc mai la preparacion dei Jòcs Olimpics obliguèt lo regim de moderar — provisòriament — sa politica racista.

A partir de 1937–1938, la politica antisemita dau regime cambièt de forma evolucionant de l'exclusion a l'eliminacion. D'en premier, aquela darriera foguèt territoriala : lei judieus foguèron obligats de quitar lo país per l'estrangier en causa de la supression de sei mejans de subsisténcia e d'una aumentacion de la violéncia. D'impòsts supplementaris foguèron impausats e d'activitats economicas novèlas coma leis agéncias immobilieras foguèron enebidas. De mai, plusors sinagògas foguèron incendiadas (Munic lo 9 de junh de 1938, Nuremberg lo 10 d'aost de 1938...) avans l'entraïnament de la Nuech de Cristau entre lo 28 e lo 29 d'octòbre de la meteissa annada. Per venjar la mòrt d'un conselhier de l'ambassada alemanda de París, lei nazis organizèron un pogròm gigant dins tot lo Reich. Lo bilanç foguèt fòrça important ambé 91 mòrts, 267 sinagògas cremadas, 7 500 botigas destruchas e l'arrestacion de 30 000 jusieus que foguèron desportats dins de camps de concentracion per la Gestapo. Puei, lo 12 de novembre, un impòst novèu foguèt creat, pagat solament per la communautat jusieva, per remborsar lei degalhs. Enfin, lo regim decidiguèt « l'arianizacion » de totei leis entrepresas jusievas.

L'objectiu d'aquela politica d'exclusion economica e sociala èra l'emigracion dei jusieus en fòra d'Alemanha. 220 000 quitèron efectivament lo país entre 1933 e 1938. A partir d'aquela annada, lo govèrn desvolopèt tanben una politica d'expulsion fòrçada que regardèt principalament lei judieus vivent en Àustria e en Checoslovaquia. Puei, tre lo començament deis annadas 1940, la politica d'eliminacion evolucionèt de l'eliminacion territoriala a l'eliminacion fisica.

De 1933 a 1939, Hitler capitèt de roïnar lo sistèma de Versalhas e de menar a bòn tèrme lei premiereis etapas de sa politica d'expansion territòriala. Per aquò, deguèt premier neutralizar la menaça francesa gràcias au desvolopament de relacions coralas ambé lei Britanics. Òr, sensa lo sostèn de Londres, París ausèt pas utilizar la fòrça còntra la restauracion de la conscripcion obligatòria (1935) e còntra la remilitarizacion de Renània.

Après aquelei succès, l'objectiu d'Adolf Hitler foguèt l'annexion d'Àustria. Tre julhet de 1934, i aviá laissat sei partisans organizar un còp d'estat e assassinar lo cancelier Dollfuss. Pasmens, la reaccion d'Itàlia, que mobilizèt de fòrças lòng de la frontiera austriana l'empachèt de sostenir dirèctament lei nazis austrians que foguèron finalament batuts. En despiech de sa revirada, Hitler observèt l'abséncia de reaccion de França e dau Reiaume Unit. Decidèt de se raprochar de Benito Mussolini e d'obtenir son acòrdi avans d'organizar una segonda temptativa. Aquò foguèt facilitat per la rompedura entre lei Francobritanics e leis Italians après l'invasion d'Etiopia en 1935. Un an pus tard, una aliança èra concluda entre Berlin e Roma. Ansin, en març de 1938, poguèt annexar Àustria sensa resisténcia (Anschluss). A partir de 1937, Japon jonhèt tanben l'aliança entre Alemanha e Itàlia.

Puei, demandèt l'annexion dei territòris germanofòns de Checoslovaquia. L'afaire èra pus malaisat car lo país èra un aliat important de França que decidèt de mobilizar una partida de sei tropas lo 23 de setembre de 1938. Pasmens, l'abséncia de sostèn britanic e la paur dau comunisme minèron la resolucion francesa e favorizèron la signatura deis acòrdis de Munic (30 de setembre). Aqueu tractat permetèt a Hitler d'ocupar lei regions montanhosas de Checoslovaquia onte Praga aviá bastit sei defensas. Aprofichant la feblessa militara dei Checoslovacs, Hitler ordonèt alora d'ocupar la totalitat dau país : Boèmia-Moràvia venguèron un protectorat alemand e Eslovaquia una republica independenta aliada au Tresen Reich.

Pasmens, la disparicion de Checoslovaquia mau contentèron França e lo Reiaume Unit que decidèron de protegir militarament Polonha, buta seguenta deis ambicions hitlerianas. Dins lo corrent de l'estiu de 1939, Hitler deguèt luchar còntra París, Londres e Varsòvia per obtenir lo sostèn de Moscòu. Aprofichèt l'abséncia de projèctes clars de part deis Aliats per prepausar un acòrd territòriau de partiment de l'Euròpa Orientala entre Alemands e Sovietics, çò que foguèt acceptat per Stalin. Lo 23 d'aost de 1939, la signatura dau Pacte Molotov-Ribbentrop laissèt a Hitler lei mans liuras a l'èst e la partida europèa de la Segonda Guèrra Mondiala comencèt lo 1^èr de setembre de 1939.

De 1939 a 1942, Hitler conoguèt una tiera de victòrias militaras que li permetèron de sometre la màger part dau continent europèu. D'efèct, la declaracion de guèrra francobritanica foguèt pas seguida d'ofensivas sus la frontiera occidentala dau Reich que poguèt aisament esquichar la resisténcia polonesa dins lo corrent de setembre de 1939 ambé l'ajuda sovietica e gràcias au Blitzkrieg, utilizacion novèla e combinada dei carris e de l'aviacion.

Dins aquò, maugrat la desfacha de son aliat, París e Londres refusèron d'abandonar la lucha que se desplacèt en Escandinàvia (campanha de Norvègia). Aquò permetèt a obtenir d'assegurar sei rotas comercialas ambé lei jaciments de fèrre de Suècia. Puei, en mai de 1940, ordonèt d'atacar França. Lo Blitzkrieg capitèt de rompre aisament lei defensas aliadas e França deguèt demandar un armistici après solament sièis setmanas de combat. Lei dos tèrç de son territòri foguèron ocupats e lo rèsta plaçat sota la direccion d'un govèrn collaborator. En revènge, lo Reiaume Unit contunièt la guèrra e resistiguèt ai bombardaments alemands sus sei vilas (batalha d'Anglatèrra). Pasmens, isolat, deguèt trobar d'aliats dins lei Balcans (Iogoslavia, Grècia) que foguèron rapidament vencuts en març-abriu de 1941. L'unic frònt onte lei Britanics podián infligir de còps ais Alemands èra lo frònt african mau defendut per leis Italians. En 1941, Hitler deguèt donc i mandar un còrs expedicionari per renfòrçar lei tropas de Mussolini.

Puei, en junh de 1941, Hitler decidèt d'envaïr l'Union Sovietica per conquistar lo Lebensraum alemand en Euròpa de l'Èst. Suspresas, lei fòrças sovieticas subiguèron de desfachas grèvas dins lei regions frontalieras e perdiguèron de miliers d'òmes. Pasmens, gràcias a de renfòrç e a l'arribada dei condicions ivernencas, rebutèron l'ofensiva alemanda còntra Moscòu (octòbre de 1941 – genier de 1942).

Après aquela desfacha, Hitler enebiguèt a sei generaus tot movement de retirada, çò que permetèt ais Alemands d'arrestar lei còntra-ofensivas sovieticas e de gardar sa coesion. Segon plusors generaus alemands, aquela decision sauvèt la Wehrmacht de la destruccion. Ansin, Hitler comencèt d'intervenir mai dins lei decisions militaras onte seis intervencions anavan rapidament aver de consequéncias nefastas per l'armada alemanda. De mai, per solidaritat ambé Japon, declarèt la guèrra ais Estats Units d'America permetent ai Britanics de trobar un aliat poderós sus lo frònt de l'Oèst.

Tre la començament de l'expansion territòriala dau Reich en 1938, Hitler apliquèt sa politica destinada a assegurar la primautat e la subrevida de la « raça superiora ». Pasmens, aquò s'accelerèt a partir de 1939. Quatre axes principaus la compausèron.

Dins lei país ocupats d'Escandinàvia e lei País Bas, la violéncia de l'ocupacion alemanda foguèt lòngtemps febla ò moderada. D'efèct, per Hitler, leis abitants d'aquelei regions fasián partida de la « raça superiora » e devián èsser integrats au pòble alemand gràcias a una politica de maridatges mixtes. Dins aquò, ambé lo desvolopament de movement de resisténcia, l'ocupacion venguèt pauc a pauc pus dura coma l'illustrèt la famina que toquèt lei País Bas en 1944–1945.

Dins lo rèsta dei país occidentaus, l'objectiu deis Alemands èra subretot d'utilizar lo teissut industriau au profiech de son esfòrç de guèrra. Ansin, organizèron un pilhatge eficaç dei ressorsas economics (pagament d'indemnitats d'ocupacion fòrça importantas, requisicion de man d'òbra... etc.) mai relativament pauc de violéncias còntra lei populacions — au mens, a respèct dei regions de l'Èst. Pasmens, reprimiguèron lei movements de resisténcia, çò qu'entraïnèt de còps de batalhas importantas.

Dins lei regions d'Euròpa Orientala, la situacion foguèt diferenta car aquelei regions èran destinadas a la colonizacion dei populacions alemandas. Lo pilhatge foguèt donc la nòrma e lei chaples d'abitants, de judieus e de comunistas se multipliquèron. Aquò s'agravèt mai ambé l'acomençament dau reculament deis armadas alemandas car la man d'òbra foguèt requisicionada per de trabalhs militars e car leis infrastructuras foguèron sistematicament destruchas per alentir lei Sovietics. Enfin, de represalhas saunosas foguèron organizadas còntra lei vilas que se revoutèron coma Varsòvia.

Enfin, lo darrier axe de la mesa en plaça de l'òrdre nazi foguèt l'exterminacion dei « raças inferioras » (judieus, Eslaus, Tziganes... etc.) e deis « elements desviants » (comunistas, malauts mentaus, omosexuaus... etc.). Per aquò, de chaples generaus foguèron organizats après la presa de certanei vilas per l'armada e la SS (Odessa, Kiev... etc.) e de grops d'execucion mobils (Einsatzgruppen) foguèron creats per reünir e executar lei butas dau regime. En parallèl, lo ret de camps de concentracion veguèt sei condicions de vida venir pus duras per tuar lentament lei presoniers de fam ò de malautiá. Puei, a partir de 1942, foguèron bastits de camps d'exterminacion per accelerar, segon un procès industriau, la politica d'anientament dei « raças inferioras ».

En 1945, lo bilanç uman d'aquela politica de pilhatge e d'exterminacion èra sensa precedents. Au mens 19,3 milions de presoniers ò de civius èran estats assassinats dins lei camps ò per leis unitats militaras alemandas e au mens 29 milions de personas èran mòrtas durant leis operacions militaras de la Segonda Guèrra Mondiala entraïnada per l'ataca de Polonha. De desenaus de milions de personas avián tanben perdut son ostau (25 milions unicament en URSS) e de milions d'Alemands foguèron caçats d'Euròpa Orientala per lei venceires. Enfin, lo traumatisme morau èra considerable, especialament en comparason ambé l'apòrt d'Alemanha ai progrès de la sciéncia e de la filosofia.

A partir de 1942–1943, la situacion militara alemanda se desgradèt, especialament sus lo frònt de l'Èst onte lei fòrças sovieticas infligiguèron de desfachas saunosas a la Wehrmacht. Aquelei reviradas aguèron de consequéncias sus lo comportament d'Hitler que venguèt mai e mai taciturne e s'alunchèt pauc a pauc de la realitat dau terren. Sei preocupacions principalas venguèron la reorganizacion raciala d'Euròpa e la preparacion d'ofensivas irrealistas.

Dins aquò, son poder demorèt incontestat per la populacion que subiguèt pauc leis efèctes de la guèrra fins a la fin de 1944 gràcias au pilhatge dei ressorsas europèas. Certanei militars assaièron sensa succès de l'assassinar e organizèron un atemptat còntra eu lo 20 de julhet de 1944. Pasmens, lo projècte mau capitèt e lo fanatisme e la deméncia dau regime aumentèron. Hitler e la propaganda de Goebbels insistiguèron d'ara endavant sus leis armas novèlas (V1, V2, Stg 44... etc.) qu'anavan permetre la victòria finala dau Reich. Ordonèt tanben l'acceleracion de l'exterminacion dei judieus (arrestacion de 440 000 judieus ongrés unicament en julhet de 1944). Enfin, esperèt formar una aliança comuna ambé leis Occidentaus per luchar còntra lo bolchevisme incarnat per l'URSS.

Pasmens, a partir d'abriu de 1945, Berlin venguèt l'objectiu deis armadas sovieticas. Coma lei mes precedents, Hitler organizèt de còntra-ofensivas irrealistas ambé d'armadas imaginàrias e mobilizèt tota la populacion per la defensa de la capitala sensa se preocupar dei civius. Ordonèt tanben de destrurre leis infrastructuras necessàrias a la subrevida de la populacion per defugir l'asserviment dau pòble alemand per lei « raças inferioras ». Enfin, refusant d'èsser capturat e jutjat, se suicidiguèt dins lo blocaus de la cancelariá lo 30 d'abriu. Ordonèt a sa garda personala de cremar son cadabre que foguèt retrobat per lei Sovietics a l'eissida de la batalha de Berlin. Acabèron de lo cremar e dispersèron lei rèstas dins un endrech secrèt per empachar la creacion d'un luòc de commemoracion nazi.

• Nazisme.
• Segonda Guèrra Mondiala.
• Tresen Reich.

• (fr) Archius de l'INA : Entrevista entre Hitler e Franco a Hendaia en octòbre de 1940
• (fr) Article e dorsièr de descargar sus los archius americans concernissent Hitler, las enquèstas de l'FBI e las donadas relativas a un complòt american destinat a lo suprimir en 1933
• (fr) Lo lengatge doble dins l'hitlerisme per Guy Durandin, professor onorari de psicologia sociala a l'Universitat René Descartes-Paris V.

1. ↑ (en) David Welch, Hitler: Profile of a Dictator, Routledge (2001), p. 2.
2. ↑ En 1871, durant lei negociacions de formacion de l'Empèri Alemand, Bavièra aviá gardat son autonòmia e teniá ansin en 1914 d'unitats militaras, de representacions diplomaticas e d'administracions pròprias.
3. ↑ Lo Partit Comunista d'Alemanha (KPD) conoguèt tanben de progrès electoraus de remarca en 1929–1933 : 54 deputats en 1928, 77 en 1930, 89 en julhet de 1932, 100 en novembre de la meteissa annada e encara 81 en març de 1933 en despiech de l'arrestacion de la quasi totalitat de sei caps.
4. ↑ Coma leis institucions de la Republica de Weimar foguèron jamai abolidas, lo Reichstag deguèt vòtar la prolongacion dei plens poders en 1937, en 1941 e en 1945.
5. ↑ De temptativas de sostèn de revendicacions obrieras foguèron rapidament arrestadas (1933–1934) per la direccion nazi.