Ideologia

Una ideologia es un ensemble d'idèas sus un sistèma (economic, social, politic...) e que promòu la seuna conservacion (ideologias conservatritz), la seuna transformacion (radical, sobtada e violenta - ideologias revolucionàrias - o lenta e pacifica - ideologias reformistas -) o lo restaurament del sistèma existissent de per abans (ideologias reaccionàrias).

Las ideologias comptan doas compausantas:

1. Representacion del sistèma: balha un punt de vista pròpri e singular sus la realitat, a partir d'ont analisa e jutja aquela, abitualament la comparant amb un sistèma alternatiu, real o ideal.
2. Programas d'accion: pretend menat tant que siá possible cap al sistèma real lo sistèma ideal pretendut.

Las ideologias caracterizan diferents grops:

• Grops socials
• Institucion
• Movement politic, social, religions o cultural

Explica la diferéncia de visions en politica, filosofia o etica e influéncia fòrça las decisions de l'individú, atal se qualificarà una persona de conservatritz, de progressista, de relativista, de fondamentalista… L'ideologia es pas totjorn conscienta, perque es ligada al jutjament sus los faches e los autres.

Dins la pensada marxista, lo tèrme d'ideologia a un sens pus especific. Karl Marx l'utilizèt per se referir al sistèma de valors que la classa dominanta difusa entre las classas subaltèrnas per tòca de justificar la seuna dominicion, amb l'intencion que los oprimits l'interiorizen e l'assumiscan com s'èra natural. Per exemple, dins las societats capitalistas, l'idèa que la proprietat privada es un drech natural inalienable.

L'etimologia ven del grèc (ἰδέα (idèa), e de λόγος (logos), « sciéncia, discors).

Lo mot foguèt creat per Destutt de Tracy al sègle XVIII (Memòria sus la facultat de pensar, 1796), e a l'origina designava la «sciéncia qu'estúdia las idèas, son caractèr, origina e las leis que las regisson, e mai las relacions amb los Signes que las exprimisson.»

Un mièg sègle apuèi, lo concèpte se dòta d'un contengut reivendicatiu per Karl Marx, per qui l'ideologia es l'ensemble de las idèas (falsas en gròssa partida) ont la relacion amb la realitat es mens importanta que son objectiu, aquò per evitar que los oprimits sentan lor estat d'opression.

Engels, pròche de Marx, escriguèt:

«L' ideologia es un procèssus realizat conscientament pel pretendut pensador, en conscienciosament efectivament, mas amb una consciéncia falsa» Letra de Engels a Mehring ^[1]

Segon lo punt de vista considerat, lo concèpte pòt aquerir un ton pejoratiu qu'aviá pas abans. Segon aquela concepcion negativa, cada ideologia es una cosmovision^[2] que pretend de despulhar l'òme de sa libertat, submergits dins una messorga, fasent d'aquel una partida d'una massa que visa a manipular e, se trionfa, a dominar. D'aquel punt de vista, las ideologias son d'aisinas de contraròtle social.

Parlam d'ideologia quand una idèa determinada es largament partejada en consciéncia per un grop social dins una societat. De còps qu'i a es un trach fòrtament identitari, coma la religion, la nacion, la classa sociala, lo sèxe, lo partit politic, lo club social, inclusent grops pichons e tancats coma las sèctas e grops grands e dubèrts coma los partisans d'una equipa de fotbòl ... En mai que los membres del grop ideologic admetan o non l'individú, aquel apartenga al grop segon que compartís o non certans pressupausats ideologics de basa.

L'ideologia interprèta e justifica los actes personals o collectius dels grops o classas socialas, los interèsses que servís, e explica la realitat d'un biais acceptable e rassegurant per que pòsca mantenir l'interpretacion o justificacion tal que l'aviá preconcebut l'imaginari individual e collectiu, independentament de la situacion reala.

Lo comte de Saint Simon (1760-1825), foguèt un dels primièrs a utilizar lo concèpte d'ideologia per ne far un sistèma filosofic complet, completament fondat dins las sciéncias, exclusent tot apòrt de las religions, cal dire qu'èra atèu. Jogarà un ròtle fòrça singular dins la difusion de l'ideologia.

Saint Simon, fòrça influenciat pels Ideològs, subretot pel doctor Jean Burdin, construiguèt entre 1801 e 1825 un sistèma global que Pierre Musso qualifiquèt de filosofia dels malhums^[3]. Per Saint Simon, las relacions entre lo individús dins una societat son, per metafòra amb la fisiologia (qu'èra en plen desvolopament dins aqueles temps), parièrs als malhums organics dels èssers umans (malhum dels vaissèls sanguins, sistèma ansiós ..). Introdusís tanben la nocion de capacitat del malhum.

La denominacion de «nòu cristianisme» èra en realitat enganaira per un sistèma que, prenent Isaac Newton coma referéncia suprèma, pretend de remplaçar Dieu per la gravitacion universala. Sul plan esperital, las sciéncias se substituisson a la religion. Sul plan temporal, los economistas remplaçan los politics.

Lo sistèma de govèrn deu inclure tres cambras, (inventors, cambra... execucion)^[4]. Saint Simon presenta son exclusiva confisança dins lo progrès industrial. Son sistèma èra fòrça remplit de religiositat, subretot los darrièrs ans.

La preocupacion de la recèrca d'un sistèma coerent que ja se trobava dins l'escòla dels ideològs, un pauc oblidada per las guèrras de l'Empèri e per la Restauracion, resorgís en 1825 ^[5], dins lo contèxte del començament del reialme de Carles X.

La fin de l'an 1825 e l'an 1826 foguèron atal, en França, un moment de reflexion sus un sistèma filosofic global. Se pòt considerar qu'es un periòde frachissa dins l'istòria de las idèas. Los pensadors que participèron en aquela reflexion seràn subretot Auguste Comte, Barthélemy Prosper Enfantin, Fourier... e benlèu Lamennais, que s'engatgèt dins la reflexion amb los catolics.

Aquel periòde lancèt un grand nombre de movements de diferentas natura: ideologias, utopias, que faguèt espelir las grandas teorias sul liberalisme, e tanben las diferentas formas de socialisme.

A la mòrt de Saint Simon (1825), un politecnician Barthélemy Prosper Enfantin repren sa doctrina.

Fòrça interessat pel sistèma de Saint Simon, publiquèt amb Saint Amand Bazard, l'Exposicion de la doctrina de Saint Simon (1829). Aquelas idèas son alara difusadas pel movement dich saint simonisme, jos de formas variablas dins lo temps:

• en 1831, Saint Amand Bazard se separa del grop liberal d'Enfantin ("esquisma") e fonda una branca de sensibilitat socialista, qu'influencièt subretot Marx;

• Lazare Hippolyte Carnot, segond filh de Lazare Carnot, collaborèt dins un dels jornals;

• Michel Chevalier, saint simonian de sensibilitat liberala, es un conselhièr personal de Napoleon III;

• las idèas saint simonistas se desvolopan en certans cercles de l'Escòla Politecnica.

Las idèas saint simonianas aguèron una fòrta influéncia en França dins lo periòde de desvolopament industrial del Segond Empèri, aprèp la III^a Republica (revolucion industriala).

Difusèron tanben fòra dels tèrmes amb la colonizacion en Africa e a l'Orient Mejan qu'Enfantin ne foguèt l'iniciaire. Es la rason per que se ditz qu'es una ideologia coloniala francesa.

Sortiguèron d'aplicacions practicas dins la construccion dels trens (estrelha de Belgrand), de las carrièras, de canals, e encara uèi dins los malhums de telecomunicacions^[6].

Auguste Comte foguèt secretari de Saint-Simon de 1817 a 1824. Daissèt Saint Simon per fondar son pròpri movement filosofic.

L'ideologia de Comte se dividís en doas parts:

• Lo positivisme scientific

Las causas primièras son oblidadas. Dins lo cors de filosofia positiva (1830-1842), Comte expausèt la lei dels tres estats: l'umanitat passa per tres estats: l'estat teologic (los dieus govèrnan lo monde), l'estat metafisic (d'entitats abstrachas determinan lo monde), e l'estat positiu (las sciéncias atenhon l'estat positiu).

• lo positivisme "religiós"

Dins aquela fasa, Auguste Comte definís las relacions dins la societat a partir de tres fondaments: l'altruisme, l'òrdre e lo progrès. La sociologia (tèrme que tornèt prendre de Sieyès) corona las sciéncias dichas «positivas»: matematicas, fisica, quimia, astronomia, biologia.

Lo monde es governat pels mòrts. L'umanitat es un Grand-Èsser, biais de continuament del culte culte de la Rason e de l'Èsser Suprèm, de que es lo "grand capelan".

Lo positivisme aguèt una influéncia determinanta a partir de la mitat del sègle XIX sus fòrça personalitats e domenis:

• lo positivisme logic,

• lo positivisme juridic, qu'es fondamental dins lo sistèma de la politica positiva de la fasa religiosa,

• lo neopositivisme.

L'origina de la majoritat de las ideologias se tròba dins un corrent filosofic, n'essent una version fòrça simplificada, e a vegadas destòrsa, de la filosofia originala, çò qu'arriba, d'un biais general, quand una pensada originala se convertís en ".... isme "^[7].

Generalament se situa l'origina en foncion dels besonhs que son la basa sociala d'una pensada determinada. Los primièrs filosòfs qu'estudièron l'"ideologia": los psicologistas franceses (Condillac, Cabanis, Destutt de Tracy), situèron aqueles besonhs dins lo «ieu interior», interpretat de divèrses biais.

Mai tard lo compromés politic dels filosòfs socials, (socialistas utopics, Saint Simon, Fourier, Proudhon) situèron aqueles besonhs dins la vida sociala, çò que provoquèt lo qualificatiu de "doctrinaris" pels "ideològs" dins sa confrontacion amb lo poder, donant al mot un sens pejoratiu que perdèt pas jamai.

Lo sens mai elaborat de l'ideologia es aquel d'Hegel e Marx, considerant l'ideologia coma una «scission de la consciéncia», que produsís l'alienacion, malgrat qu'aquela siá considerada coma simplament dialectica de la pensada, idealisme, (Hegel) o dialectica materiala, materialisme, (Marx).

Al sègle XX l'ideologia foguèt considerada coma un problèma de comunicacion sociala. Per aqueles de l'Escòla de Francfòrt, de biais especial Habermas, l'ideologia exprimís la violéncia de la dominacion que destòrç la comunicacion. Aquel destòrç es la consequéncia d'una rason instrumentada que produsís la sciéncia e la tecnologia coma axes de la dominacion sociala. Es doncas necessària una ermeneutica de l'emancipacion e del liurament. Del meteis biais Marcuse sossigna aquel fach dins las classas socialas d'esperelas.

Karl Mannheim e Max Scheller plaçan l'ideologia dins l'ambient de la sociologia del saber. Lo saber enclusit dins la dominacion politica genèra un tal cumul de interèsses que forma la cosmovision dels grops socials. Mannheim distinguís entre ideologia parciala de tipe psicologic, e ideologia totala de tipe social.

Sartre, el, introdusís una idèa d'"ideologia" completament diferenta. Per Sartre l'ideologia es lo fruch d'un pensador "creador", capable de generar un biais de viure la realitat^[8].

Willard van Orman Quine, el, liga l'ideologia amb un biais de considerar l'ontologia^[9].

A la fin del sègle XX, pasmens, se dintrèt dins una epòca de sosestimacion del fenomèn ideologic, de la part de las ideologias conservatritz, de biais que d'unes proclamèron "La fin de las ideologias"^[10]. Fin finala se proclamèt lo trionf de la pensada unica e del "Cap de la Istòria" o del "tust de las civilizacions", Samuel Huntington (1998).

L'ideologia se deuriá estudiar a l'auna de sa pròpria logica mens que a aquela de la filosofia que se'n deriva.

Es de mal comprendre quora e en quins tèrmes una filosofia ven una ideologia. Max Weber afirmava que las filosofias evolucionan per èsser ideologias, mas explica pas, quora, coma e perqué. Çò que se pòt assegurar es qu'existís una relacion dialectica entre las idèas e los besonhs socials, e que ambedós son indispensables per formar una ideologia. Atal, de besonhs sentits pel còrs social (o un grop social) pòdon far fracàs per aver ges d'idèas que lo sostenon. Atal coma i a d'idèas que pòdon passar inapercebudas perque son pas apropriadas als besonhs socials.

Marx dins sa Critica de la Filosofia del Drech senhala a Hegel «las revolucions demandan un element passiu, una basa materiala. Un pòble fonciona solament amb la teoria quand aquela representa la realizacion dels seus besonhs.»

«Es certan, l'arma de la critica pòt pas remplaçar la critica per las armas; la violéncia materiala pòt pas èsser basada solament amb la violéncia materiala. Mas tanben la teoria ven violéncia materiala un còp qu'incendiatz las massas. La teoria es capabla de s'ancorar dins las massas, quand mòstra ad hominem, e mòstra ad hominem quand ven radicala. Èsser radical es prendre la causa a la racina. E per l'òme la racina es l'òme d'esperel.»

La tièra dels diferents corrents ideologics se realiza d'abitud per mejan d'una tipologia segon sa finalitat, s'establisson atal quatre grandas categorias:

• Ideologias reaccionàrias: aquelas que languisson e vòlon tornar trobar un tipe de sistèma social, economic o politic passat, o qualques de sas caracteristicas.
• Ideologias del statu quo: aquelas que defendon e racionalizan l'ordre economic, social e politic existissent dins un moment donat.
• Ideologias revolucionàrias: aquelas que sostenon los cambis qualitatius dins l'ordre economic, politic e social. Requerisson una transformacion radicala, sobtada e violenta.
• Ideologias reformistas: aquelas que favorisson lo cambi d'un biais lent e pacific.

Segon lo domeni principal que cobrís, se parla d'ideologia sociala, economica, politica, religiosa... Sovent se mesclan, evidentament una pensada coerenta tend a buscar los meteisses tractaments dins los diferents camps d'accion del sistèma.

Segon la definicion d'aquel concèpte pel materialisme istoric, l'ideologia fa partida de la superestructura, ensems amb lo sistèma politic, la religion, l'art e lo camp juridic. Segon l'interpretacion classica, es determinada per las condicions materialas de las relacions de produccion o estructura economica e sociala e la reflexion que produsís se nomena "falsa consciéncia".

Lo ròtle de l'ideologia, segon aquela concepcion marxista de l'istòria, es d'agir coma un lubrificant per fluidificar las relacions socialas, fornís lo minimum de consensus social necessari mejans la justificacion de la preponderança de las classas dominantas e del poder politic.

Los màgers marxistas que se consacrèron a l'estudi de l'ideologia, o faguèron de comentaris significatius sul tema, son Marx e Engels, Lukács, Althusser, Gramsci, Theodor Adorno e, pus recentament, Slavoj Zizek.

Malgrat que normalament se parla abitualament d'una teoria de l'ideologia omogenèa del marxisme, ligada a l'esquèma basa-superestructura, existisson fòrça variacions teoricas que tractan lo tèma. Qualques analistas de la teoria de l'ideologia marxista, per exemple Terry Eagleton, arribèron a afirmar que dins los quites escriches de Marx existisson divèrsas teorias sul punt.

Dins l'URSS de Stalin, lo marxisme demorèt redusit al materialisme dialectic (o diamat) e a la nomenada concepcion materialista de l'istòria. Aquelas doctrinas, codificadas e pauc questionablas, èran ensenhadas academicament, amb una seccion quita dins l'Acadèmia de las Sciéncias. Pels marxistas occidentals, e especialament pels istorians d'orientacion non ortodòxa, que se nomena marxiana, subretot en França e Anglatèrra (mai o mens ligats a la renovacion istoriografica de la mitat del sègle XX que menèt cap a l'Escòla de las Annalas), es pas possible d'explicar l'istòria d'un biais tan determinista. Segon aquel punt de vista, se tròba dins l'istoriografia las interpretacions de l'ideologia dins lo sens que l'inadequacion de lideologia dominanta a de condicions novèlas o a l'espeliment dideologias alternativas que dintran en concurréncia amb ela, produsís una crisi ideologica. Doncas, cal admetre que, encara que d'un punt de vista marxista classic sona eretic, quand una ideologia dominanta complís pas eficaçament sa foncion, fa aumentar la tension sociala (luta de la classas) que contribuís a la crisi d'un mòde de produccion e sa transicion al seguent.

Expression del filosòf Jean Pierre Faye (1998) ^[11]

Lo tèrme d'ideologia, reservat al sègle XIX al debat intellectual, venguèt al sègle XX lo vector de grands movements socials e de pensada, sul substrat de las grandas massas que son endoctrinadas pels nòus mejans de comunicacion, la propaganda, la violéncia e la repression. Dins lo periòde entre las doas guèrras las ideologias politicas que s'afrontèron èran lo faissisme e lo comunisme, encara que del sègle XIX sobrevisquèt lo liberalisme dins sa version democratica, lo conservatorisme, lo socialisme democratic, l'anarquisme e los nacionalismes. Feminisme, pacifisme, ecologisme e los movements per l'egalitat raciala e la reconeissença de l'identitat sexuala son d'ideologias non estrictament politicas, amb fòrta vocacion de transformacion de la societat. Lo monde religiós sembla d'èsser absent de la majora partida de las nòvas visions del monde (en alemand Weltanschauung) fins a la fin del sègle XX, quand André Malraux profetizèt pauc abans de morir (1976): lo sègle XXI serà religiós o serà pas. Es plan lèu per confirmar, mai dempuèi lo cristianisme integrista (catolic e protestant) e lo fondamentalisme islamic tornèron (personalitats coma Joan Pau II, Ronald Reagan e l'Ayatollah Khomeini) e trobèron d'acomodaments dins la justificacion ideologica de tot tipe d'interèsses, tant dins los païses desvolopats (ont va mai al delà de que la democracia crestiana de postguèrra prepausèt) coma dins los païses sosdesvolopats (ont l'idèa del tèrçmondisme dominant del periòde de la descolonizacion o la teologia del liurament dels ans 1970). Lo meteis arribèt amb lo nacionalisme indó. L'europeïsme o movement europèu dintrèt dins una crisi ideologica d'ont ven lo simptòma de l'incapacitat de definir sas valors e sos tèrmes dins los debats de la Constitucion Europèa (2005).

Encara, dempuèi las decenias 1980 e 1990, lo concèpte d'ideologia sofrís d'una devaloracion per son inadequacion als nòus paradigmas intellectuals espelissent, coma la desconstruccion (Jacques Derrida), o encara la postmodernitat, que prepausèron una pensada flaca (Gianni Vattimo), d'un biais una ideologia flexibla que s'acòrda de situacions de cambi desconcertant qu'arribèron a la fin del sègle (subretot la casuda del mur de Berlin). Dins aquel contèxte cultural se compren la formulacion del concèpte de la tresena via (Anthony Giddens), una adaptacion a la globalizacion e al liberalisme economic trionfant a partir de las posicions socialdemocratas (lo laborisme britanic de Tony Blair o fins a la presidéncia de Bill Clinton) que en practica es seguís mai o mens las concepcions del conservatorisme.

En fòrça ocasions s'utiliza lo concèpte d'ideologia per descriure un sistèma de pensada o concepcion del monde. A diferéncia de l'usatge mai neutre de presa de posicion qu'exprimís lo punt de vista actual d'una persona o d'un grop, davant una situacion novèla, aprèp qu'evaluèt las diferentas opcions. Se ditz de l'idologia quand se fa un usatge pejoratiu que:

• prepausa un ensemble de solucions preestablidas pels problèmas que pretend de resòlvre.

• es dogmatica, provocant l'afrontament partisan (posicions politicas o religiosas).

• s'acompanha del proselitisme fins a l'endoctrinament.

L'ideologia es, alara, lo fruch de la pensada somesa al prejutjat .

Las ideologias veson lo monde coma quicòm d'estatic. Es per aquel fach que quina que siá l'ideologia se vei d'esperela coma depositària de las idèas que pòdon resòlvre quin que siá problèma de la societat, pel present o pel futur.

Atal torna l'ideologia dins un dogmatisme, perque se barra de las idèas dels autres coma una font possibla de solucions als problèmas que se pausa cada jorn, se ressentís ela coma l'explicacion totala e darrièra; fins a qu'uns nomenan explicacion ferotja.

Coma se ditz al paragraf anterior, dins de cases extrèms, una ideologia pòt arribar a negar la possibilitat de dissidéncia, donant per vertat irrefutabla los seus postulats.

Arribats a considerar l'ideologia coma vertat irrefutabla, dubrís lo camin cap al totalitarisme, que siá de tipe politic o religiós, (teocracias).

Tota persona que se tròba en desacòrdi ven un problèma per la societat, o lo grop, perque va contra la vertat dogmatica que proclama l'ideologia. Tal es lo problèma grandàs que pausan los dissidents, las faccions^[12], e subretot las sèctas.

1. ↑ La data de la letra es lo 14 de junh de 1893 segon [1]. segon que contunhariá atal:«per aquò son caractèr ideologic se manifèsta pas immediatament, mas pel biais d'un esfòrç analitic e al lindal d'una nòva endevenença istorica que permet de comprendre la natura illusòria de l'univèrs mental del periòde precedent». Segon una autra font, ont la letra es reproducha mai completament, la data es lo 14 de julhet de 1893, e seriá atal «L'ideologia es un procèssus que se fa pel pretendut pensador en consciéncia efectivament, mas amb una consciéncia falsa. Las vertadièras fòrças de vam que la mòvon, demòran ignoradas per el; encara, seriá pas tant un procèssus ideologic. S'imagina, doncas, de fòrças de vam falsas o aparentas. Coma se tracta d'un procèssus discursiu, se dedusís son contengut e sa forma de pensada pura, que siá lo seu pròpri o aquel de sos ancessors. Pren en compta en exclusiá lo material discursiu, qu'admet sens regardar, coma la creacion, sens buscar una autra font mai alunhada e independent de la pensada; per el, aquò es l'evidéncia d'esperela, coma per totes los actes, a tal punt que la pensada servís de mediator, a tanben en aquela son fondament darrièr.»[2]
2. ↑ teoria alemanda de la Weltanschauung
3. ↑ Pierre Musso, Telecomunicacions e filosofia dels malhums
4. ↑ Per mai de detalhs, vejatz Pierre Muss , filosofia e la creacion dels malhums de telecomunicacions
5. ↑ An de la de la mòrt de Henri de Saint Simon (19 de mai), que son sistèma trobèt una posteritat per l'intermediari de sos parents e sos ancians disciples.
6. ↑ Pierre Musso, telecomunicacions e filosofia dels malhums
7. ↑ Platon → platonisme; Marx → marxisme, etc.
8. ↑ Critica de la rason dialectica, 1960
9. ↑ (en)Notes on the Theory of Reference, aFrom a Logical Point of View, 1935, p. 131.
10. ↑ (en) Bell, D. ( 1960)The End of Ideology: On the exhaustion of Political Idees in the Fifties
11. ↑ Faye, Jean Pierre. Lo sègle de las ideologias 1998
12. ↑ Cal remarcar l'òdi que nais entre las faccions qu'espelisson dins una meteissa ideologia, de còps qu'i a òdi superior al reget de l'ideologia contrària

•  {{{títol}}}. 
•  {{{títol}}}. Palgrave Macmillan. ISBN 0-312-01860-6. 
•  {{{títol}}}. 
•  {{{títol}}}. 

• Ideologia politica
• Propaganda

• (en) Ideologia (guida d'Estudi)
• (en) Ideologia (recerca)
• (en) Loís Althusser l'"Ideologia e aparelhs ideologics d'Estat"
• (en) Ideologia e poder simbolic: Entre Althusser e Bourdieu
• (fr) dorsièr de l'Agora sus l'ideologia
• (de) Ideologieforschung
• (fr) L'ideologia per Marx: concèpte politic o tèma polemic?
• (fr) Ficha sus l'ideologia e l’utopia" Paul RICOEUR, Laurent GAYOT.