Carri de combat

Un carri de combat (var. charri de combat, carro de combat), tanben dich carri d'assaut, blindat o tanc, es un veïcul militar pesuc armat e blindat amb un sistèma de traccion tot terren. Es destinat au combat sus la linha de front e combina una poissança de fuòc importanta, un blindatge pesuc capable de resistir ai tirs d'armas fòrça poderosas e una mobilitat auta. La poténcia de fuòc es generalament assegurada per un canon d'un calibre important (fins a 125 mm) e la mobilitat necessita de motors fòrça poderós (fins a 1500 cV).

Lei premiers carris foguèron desvolopats per lo Reiaume Unit e França dins lo corrent de la Premiera Guèrra Mondiala (1914-1918) per sostenir l'infantariá e rompre lei defensas alemandas basadas sus un sistèma de trencadas e un ret de mitrailhièras e d'artilhariá. La premiera utilizacion se debanèt en 1916. Après una tièra de reviradas, lo veïcul novèu aguèt un ròtle decisiu dins lei progrès deis armadas de l'Entenduda en 1918.

Après la guèrra, divèrseis evolucions permetèron de produrre de concèptes novèus que foguèron desvolopats durant la Segonda Guèrra Mondiala. L'estandardizacion permetèt l'industrializacion e l'aumentacion de la produccion. Ansin, lei carris aguèron encara un ròtle primordiau durant la guèrra, especialament sus lo front sovietic. L'intensitat dei combats e l'aumentacion deis armas anticarris sus lo prat batalhier entraïnan una aumentacion dau blindatge e de la poténcia de fuòc.

Après 1945, la mobilitat venguèt tanben un pensament major sus lo prat batalhier e se desvolopèt lo concèpte de carri principau de combat gropant un canon poderós, un blindatge important e una velocitat granda. Leis armas anticarris conoguèron tanben una tièra de progrès ambé lo desvolopament d'elicoptèrs d'ataca e de missils anticarris o lo melhorament deis obús anticarris. Pasmens, au començament dau sègle XXI, lo carri es totjorn considerat coma un compausant major deis armadas modèrnas.

Lei premierei proposicions per desvolopar de veïculs blindats capables d'atacar de linhas enemigas aparaguèron au començament dau sègle XX. Per exemple, en 1912, l'Australian Lancelot Eldin De Mole prepausèt a l'armada britanica la construccion d'un veïcul canilhat e blindat per lo transpòrt de soudats. Pasmens, l'idèa foguèt replegada en causa de la feblessa de la motorizacion. De mai, lei generaus èran encara partisans de la cavalariá e l'utilizacion d'aquelei veïculs èra pas encara compresa.

La situacion cambièt a partir dau començament de la Premiera Guèrra Mondiala en 1914. D'efèct, après un premier periòde de guèrra de movement, cada armada foguèt rapidament blocada per de sistèmas de trencadas fòrça defenduts onte l'infantariá e l'artilhariá avián de dificultats majoras per rompre la defensa. Britanics e Francés acomencèron d'estudis per desvolopar de veïculs capables de passar lei trencadas donant naissença au concèpte de carris de combats.

La premiera utilizacion aguèt luòc lo 15 de setembre de 1916 per lei Britanics e lo 16 d'abriu de 1917 per lei Francés. En causa de problèmas de motorizacion o de condicions climaticas malaisadas, aqueleis assais s'acabèron per de reviradas. Pasmens, aquelei desfachas empachèron pas de contuniar lo desvolopament de carris novèus e l'eliminacion dei premiers problèmas observats coma la feblessa dau blindatge, la velocitat tròp lenta o la posicion dei resèrvas de carburant.

En novembre de 1917, lei carris britanics obtenguèron lor premier succès a la batalha de Cambrai. L'annada seguenta, lo carri leugier Renault FT-17 va revolucionar lo principi gràcias a son armament en torrèla pivotant a 360°, sei doas canilhas e son motor situat dins la partida de darrier. Fòrça rapide e fisable per son epòca, aqueu carri serà largament adoptat per leis Aliats (França, Estats Units, Belgica... etc.) e va impausar son arquitectura a la màger deis autrei carris que foguèron creats ulteriorament.

Entre lei doas guèrras mondialas, lo concèpte de carris se generalizèt. Dins leis annadas, la màger part dei progrès dins lo desvolopament de carris de combats foguèron realizats au Reiaume Unit e entraïnèron l'aparicion de tres classas principalas : carris leugiers, carris mejans e carris pesucs. Puei, aqueleis estudis causèron l'aparicion d'armaments anticarris e una reflexion novèla sus lo ròtle dei carris que va entraïnar l'aparicion dei premierei carris polivalents que serán lei precursors dei veïculs de la Segonda Guèrra Mondiala.

D'efèct, après 1918, lo Reiaume Unit foguèt lo premier que poguèt, gràcias a la renaissença de son economia, crear un ensems de carris novèus. Devesits en tres classas, aquelei carris èran compausats :

• de carris leugièrs amb un armament e un blindatge limitats. Lor ròtle premier èra la reconoissença e la susvelhança.
• de carris mejans o rapides qu'èran capables de se desplaçar rapidament sus de distàncias importantas.
• de carris pesucs amb un armament important e una velocitat febla que lor objectiu èra de rompre lei linhas enemigas per permetre una esplecha per lei carris mejans.

Aqueu concèpte va venir lo principi de basa de l'utilizacion dei blindats que van formar lo Blitzkrieg alemand. Pasmens, va tanben entraïnar de recèrcas sus d'armaments capables d'arrestar lei carris enemics. Lei principaus foguèron lei canons anticarris, lei fusius anticarris e lei premiers carris (caçaires de carris) especialament destinats a la lucha còntra d'autrei blindats.

L'aparicion de la lucha entre carris va donc entraïnar l'aparicion de dos concèptes diferents de carris. Lo premier èra de construrre de veïculs gaire protegits mai fòrça rapids per evitar lei tirs enemics. Lo segond foguèt lo desvolopament de blindats capables de resistir ai tirs enemics per una aumentacion dau blindatge e una reflexion sus l'organizacion generala dei veïculs (formas pus bassas) e la concepcion dei proteccions (premiers blindatges clinats). A la fin deis annadas 1930, lei premiers combats entre formacions de carris van rapidament mostrar lei limits de la premiera idèa en causa de l'aumentacion dau nombre d'armaments anticarris sus lo prat batalhier e egalament l'aumentacion dau nombre de missions fisadas ai blindats (sostèn de l'infantariá, ataca en prefondor, lucha anticarri... etc). Aquò va donc privilegiar la construccion de blindats mai polivalents per assegurar divèrsei tipes de missions diferentas.

La Segonda Guèrra Mondiala e l'intensitat de sei combats, especialament sus lo front sovietic, veguèt una tièra d'evolucions au nivèu militar e au nivèu industriau que permetèron de faire dau carri de combat l'otís principau de la guèrra terrèstra.

D'en premier, lei veïculs veguèron una aumentacion de lor poissança de fuòc e de sei proteccions durant tota la guèrra. Per exemple, en 1940, lo carri alemand principau, lo Panzer II, èra un blindat leugier de 8,9 tonas armat amb un canon de 20 mm. En 1945, lo Panther aviá una massa d'aperaquí 45 tonas e un canon de 75 mm de velocitat auta. La mobilitat e la comunicacion entre leis unitats foguèron tanben melhoradas gràcias a de sistèmas de suspension novèus e l'installacion de ràdios. Aquò èra vengut necessari en causa de l'aparicion d'armas anticarris novèlas (lançaroquetas, canons anticarris d'un calibre important...). Enfin, de missions novèlas foguèron fisadas ai carris coma l'eliminacion de minas o l'engèni (installacion de pònts...).

Au nivèu industriau, lei règlas d'estandardizacion foguèron aplicadas per permetre de fabricacions importantas. Ansin, l'URSS poguèt construrre 55 000 carris mejans T-34 durant tot lo conflicte. De mai, au nivèu tecnologic, l'arquitectura eiretada dau FT-17 venguèt la nòrma definitiva, especialament per l'armament que se compausa d'ara endavant d'un canon principau unic en torrèla e d'unei mitralhièras.

La Guèrra Freja veguèt la formacion d'armadas tenent un nombre fòrça aut de carris de combat e l'abandon dei classas ancianas au profiech dau concèpte de carri principau de batalha. Acomençat ambé l'aparicion dau T-54 sovietic, aqueu veïcul permet de combinar una poissança de fuòc poderosa, un blindatge important e una mobilitat granda.

Lei carris de la Guèrra Freja veguèron donc la generalizacion de canons d'un calibre important : de 105 a 115 mm per la premiera generacion (T-54, Centurion, Leopard I...) e entre 115 e 125 per lei seguentas (T-72, M1 Abrams, Leopard II...). Certanei carris an egalament la possibilitat de tirar un missil per lo canon per aumentar la portada de lor capacitat anticarri. Una o unei mitralhièras, e de còps un canon automatic, forman l'armament segondari per la defensa còntra l'infantariá o per l'ataca de blindats leugiers. La precision dau tir foguèt mai e mai ajudada per l'utilizacion de sistèmas electronics per favorizar l'estabilizacion dau carri e lo calcul de la trajectòria de l'obús. Lo blindatge foguèt tanben melhorat ambé l'utilizacion de materiaus pus pesants (urani per lo M1 Abrams) o de jaç capables de desviar leis efiechs deis armas anticarris. En fòra d'aquelei progrès dins la concepcion dau blindatge, la forma dau carri foguèt tanben adaptada per complicar la deteccion dau veïcul. Enfin, la mobilitat foguèt encara aumentada per permetre d'agantar de velocitats entre 60 e 70 km/h.

Après la fin de la Guèrra Freja en 1991, lo concèpte de carri principau de batalha es totjorn la nòrma ambé lo desvolopament de veïculs novèus e pus modèrnes (Leclerc francés o Tipe 90 japonés). Pasmens, lo còst d'aqueleis unitats e la reduccion dei riscs de guèrra internacionala importanta an entraïnat una diminucion dau nombre de carris dins la màger part deis armadas. Per exemple, Alemanha utilizèt un maximum de 4 000 carris durant la Guèrra Freja còntra solament 395 en 2012. D'autreis armadas an decidit d'arrestar d'utilizar de carris per lei remplaçar per de sistèmas de canons mobils pus leugiers. Pasmens, la màger part dei conflictes deis annadas 1990 e 2000 an mostrat lo besonh de veïculs fòrça protegits e capables d'atacar l'enemic amb una poissança de fuòc auta. Ansin, lei recèrcas contunian e de projèctes novèus an aparegut coma un prototipe rus amb una torrèla automatizada e dirigida dempuei la caissa.

L'eficacitat d'un carri de combat depend de tres caracteristicas principalas que son son armament, sa proteccion e sa mobilitat sus lo prat batalhier. La concepcion d'un carri fa generalament l'objècte de compromés entre sei paramètres. Per exemple, l'aumentacion de l'espessor dau blindatge entraïna egalament una aumentacion de la massa e donc una diminucion de la mobilitat.

L'armament dau carri definís sa poissança de fuòc e donc sa capacitat d'identificar e d'eliminar un enemic. Es compausat d'un canon qu'es l'armament principau dau veïcul e d'un ensems de mitralhièras, de canons automatics o de missils que forman son armament segondari. Lei butas varian entre d'unitats d'infantariá mai o mens protegidas, de veïculs blindats, d'autrei carris de combat e, de còps, d'elicoptèrs.

Lo calibre dau canon principau varia a l'ora d'ara entre 115 e 125 mm e utiliza generalament d'obús cinetics o de municions amb un poder explosiu fòrça important. Lo tir es assistit per divèrseis otís electronics e informatics coma de telemètres lasèr per calcular la distància, de giroscòpis per estabilizar lo veïcul durant lo tir o encara de sondas per mesurar lei condicions climaticas (vent, temperatura, pression...).

Leis armaments segondaris coma lei mitralhièras son principalament utilizats per assegurar la defensa dau blindat còntra l'infantariá. Pòdon tanben èsser eficaç còntra de butas leugierament blindadas. Lei missils son generalament destinats a la lucha còntra lei carris enemics gràcias a una portada superiora ais obús. Enfin, certanei carris èran equipats ambé de sistèmas coma de lançaflamas.

La proteccion d'un carri de combat es assegurada per divèrseis elements que son sa forma generala, son blindatge e, eventualament, sei sistèmas de defensas.

Lo premier ponch depend de la concepcion dau carri. Certanei formas son pus vulnerablas, especialament aqueleis amb una autor importanta. Ansin, lei carris son generalament construchas amb una talha limitada per rendre pus malaisat un tir dirècte. D'autreis aspècts regardan lo camoflatge, la limitacion dei desgatjaments de calor visibles dins l'infraroge e la reduccion dau bruch dau motor.

Après aqueleis esfòrç, lo blindatge es la proteccion principala dau carri e dèu lo protegir còntra un nombre aut de menaças (obús, minas, missils...). Son compausats de jaç d'acièr o, dempuei leis annadas 1970, de jaç de materiaus composits negats dins de jaç de blindatge tradicionau. Lo carri estatsunidenc M1 Abrams utiliza de jaç d'urani dins lo blindatge de davant e lei carris israelians dau tipe Merkava utilizan lo motor e lei sèrvas, que son dispausats a l'entorn dau veïcul, coma proteccion suplementària per l'equipatge.

Enfin, en fòra dau blindatge, se pòu utilizar d'autrei proteccions coma de fumigèns per escondre lo carri durant una retirada o d'aparelhs de deteccion lasèr per detectar un observator enemic. Tanben, se pòu borrolar un tir de missil o utilizar de blindatges especiaus dichs reactius que son fachs d'un jaç explosiu qu'es capable de desviar un tir d'obús enemic.

La mobilitat dau carri es un paramètre important que definís l'utilizacion dau veïcul e una partida de sa proteccion durant lo combat car una buta mobila es pus malaisada de destrurre. Tres aspèctes son generalament estudiats :

• la mobilitat sus lo prat batalhier qu'es lo resultat dei capacitats de son motor, de sa suspension e de sa transmission.
• la mobilitat tactica qu'es la capacitat de desplaçar, mai o mens aisadament, lo blindat vèrs un teatre d'operacions.
• la mobilitat estrategica qu'es la capacitat de desplaçar lo veïcul d'un teatre d'operacions a un autre.

Sus la prat batalhier, lo carri es concebut per aver de capacitats tot-terren importantas e se desplaçar amb una velocitat situada entre 30 e 50 km/h. Lei terrens pus malaisats son generalament lei superficias de tèrra mòla (palun) o de ròcas duras.

Lo comandament e la coordinacion de l'organizacion d'un carri de combat sus lo prat batalhier son totjorn estats un problema especiau en causa dau bruch dau motor, de la pòussa, de la fum, dau blindatge, dei dificultats entraïnadas per lo terren e dau besonh d'èstre operacionau dins totei lei situacions.

La direccion d'un carri de combat es fisada a un cap de carri qu'es cargat de dirigir cada accion de son veïcul (tir, movement...). Dins certanei modèls ancians, lo cap de carri èra dirèctament en carga dau canon e la comunicacion ambé lo conductor èra realizada per un sistèma manuau (picas dins l'esquina...). Rapidament, lo ròtle de cap de carri foguèt cargat solament de la direccion dau blindat e un grop especiau foguèt apondut a l'equipatge per s'ocupar dau canon. Puei, a partir de la segonda mitat dau sègle XX, de sistèmas de comunicacion radio foguèron integrats per favorizar la comunicacion entre lo cap de carri e lo conductor. Enfin, certanei carris tènon tanben un sistèma radio exterior per permetre la comunicacion entre l'equipatge e l'infantariá.

Se la comunicacion intèrna d'un carri de combat es un problema malaisat, la comunicacion entre lei diferenteis unitats d'un grop de carris es una question encara pus copmlèxa. Durant la Premiera Guèrra Mondiala, s'adoptèt de sistèmas manuaus de còps completats per de drapèus. D'unitats experimentadas adoptèron tanben de sinhaus pus complèxs coma de fums, de tirs o de movements especiaus. Pasmens, l'eficacitat d'aquelei sistèmas èra limitada e èra pas rar de veire un cap de carri sortir de son veïcul per anar explicar dirèctament una manòbra au rèsta dau grop.

A partir deis annadas 1930, s'adoptèt pauc a pauc la radio. Aquò foguèt un avantatge decisiu deis Alemands còntra lei Francés o lei Sovietics. Pasmens, lei sistèmas manuaus foguèron gardats fins ais annadas 1950 en causa de la saturacion rapida dei sistèmas radios e de la portada limitada. Dempuei leis annadas 1960, aquelei sistèmas foguèron fòrça modernizats e un carri modèrn tèn generalament mai d'una radio per comunicar ambé sa companhiá o son batalhon. Lei comandants de companhiá an tanben de carris equipats de radios especialas per comunicar o organizar la comunicacion ambé d'unitats de talha superiora.

Aqueu progrès de comunicacion foguèt tanben completat per lo melhorament dei mejans de deteccion e d'observacion dau cap de carri. A l'ora d'ara, lei sistèmas pus modèrns permèton de veire de jorn e de nuech o de tractar de butas diferentas d'un biais simultanèu. Per exemple, un carri pòu designar una buta a l'aviacion e tirar sus una autra durant lo bombardament de la premiera buta. Enfin, de sistèmas automatics permèton de detectar de menaças e d'ordonar de manòbras defensivas sensa passar per l'equipatge.

Maugrat sa poissança de fuòc e son blindatge important, un carri de combat a mai d'una vulnerabilitat. D'efiech, son eficacitat a entraïnat l'aparicion e lo desvolopament massís de tacticas e d'armas per eliminar la menaça representada per un carri. De mai, es tanben un veïcul pesuc qu'a un còst important e que necessita una logistica especiala.

Lei carris son adaptats a la lucha còntra leis autrei blindats. Es a dire que lei carris de combat son donc vulnerables ai tirs en provenància deis autrei carris. D'efiech, lo canon principau dei carris modèrnes es capable de tirar una gròssa diversitat de projectils anticarri. Certanei modèls dispausan tanben de capacitats de tir de missil per aumentar la portada efectiva de lor canon. Durant la Segonda Guèrra Mondiala, de veïculs particulars, dichs « caçaires de carris », èran estats concebuts per combatre dirèctament lei blindats advèrs. Per aquò, avián generalament un canon poderós, un blindat avans renforçat e una autor febla.

• 
  Destruccion d'un carri sovietic per un Panzer VI alemand.
• 
  T-62 iraquian destruch per un carri estatsunidenc en 1991
• 
  Caçaire de carris Nashorn

Lei carris sensa sostèn d'infantariá son generalament fòrça vulnerables sus un prat batalhier, especialament quand la portada e la visibilitat son limitadas (zòna urbana^[1], seuva...). D'efiech, leis armas d'un carri son pas capablas de protegir tot l'environament pròche dau veïcul. En particular, de partidas (suspension, blindatges superior ò arrier...) son relativament vulnerablas ais atacas de portada corta e ai tirs en provenància d'una posicion auta. Per eliminar un carri, l'infantariá dispausa d'un ensemble variat d'armas coma de bombas d'essència, de fusius anticarris, de granadas, de roquetas e de missils especializats

Per faciar aquelei menaças, lei carris foncionan generalament amb un sostèn d'infantariá cargat de luchar còntra l'infantariá enemiga.

• 
  Carri rus destruch dins de combats urbans en Ucraïna
• 
  Tir d'un missil anticarri Javelin
• 
  Lança-roquetas RPG-7
• 
  Tir d'una roqueta anticarri AT-4 per una unitat d'infantariá
• 
  Fusiu anticarri Tankgewehr de 1918
• 
  Soudat finlandés de la Guèrra d'Ivèrn armat d'un coctèl Molotov

Dempuei la Segonda Guèrra Mondiala, lei carris de combat an un blindatge sufisent per resistir ai fragments d'obús d'artilhariá. Pasmens, leis unitats d'artilhariá son generalament equipadas d'una resèrva d'obús anticarri per se protegir còntra la menaça dei blindats enemics. L'exemple pus famós es lo canon de 88 mm antiaerian alemand reconvertit dins la lucha anticarri. Pus recentament, de canons sensa reculament montats sus d'automobilas tot terren an permés d'arrestar de carris libians en Chad. De mai, en causa de sa massa e de sa poissança, un obús d'artilhariá pòu destrurre ò neutralizar un carri en cas de tir dirècte^[2]. Pasmens, d'un biais generau, l'usatge de canons anticarri es vengut pus rar car lei missils permèton generalament de realizar la meteissa causa d'un biais pus simple. Dins leis ans 1970, divèrsei municions d'artilhariá foguèron egalament desvolopadas per batre lei veicüls blindats. Lei principalas foguèron d'obús guidats per un rai lasèr dirigit còntra la buta ò de bombas compausadas d'una multitud de sosmunicions capablas de crear un camp de minas per damatjar la suspension d'un carri.

• 
  Canon alemand de 88 mm utilizat coma pèça anticarri en Africa en 1943
• 
  Canon sensa reculament montat sus un veïcul leugiera de l'armada suedesa
• 
  Tir d'una bomba de sosmunicions còntra un ZSU-23-4 durant un entraïnament
• 
  Tir d'un canon anticarri MT-12 Rapira
• 
  Tir d'un canon anticarri en Ucraïna en 2022

Lei camps de minas anticarris son d'armas d'interdiccion de sectors que permèton de facilitar la defensa d'una zòna ò de canalizar lei movements enemics vèrs de zònas favorablas ai defensors. Lei minas anticarris utilizan generalament de cargas vuejas. Uei, aquelei sistèmas son rarament capables de destrurre un carri car lei blindats modèrnes dispausan de proteccions renforçadas còntra aquela menaça. Dins aquò, una mina anticarri demòra en mesura de damatjar la suspension e d'alentir lo movement dei veïculs pus leugiers e de l'infantariá encargats de sostenir lei carris.

• 
  Entraïnament de soudats estatsunidencs a l'utilizacion de minas anticarris
• 
  Carri Sherman neutralizat per una mina japonesa a iwo Jima
• 
  Camp de minas entre Israèl e Siria

Dempuei la Segonda Guèrra Mondiala, leis aeronaus d'atacas au sòu son capables d'atacar e de destrurre de carris en esplechant la feblessa dau blindatge superior gràcias a de mitralhièras, de canons (sovent automatics), de roquetas, de bombas ò de missils. Pasmens, per èsser eficaças, aqueleis atacas dèvon èsser menadas a bassa altitud, çò qu'expausa leis aeronaus a la defensa antiaeriana^[3]. De mai, fòrça carris modèrnes intègran desenant de sistèmas de deteccion, de desviament ò d'intercepcion dei projectils dirigits còntra elei. Per exemple, durant la guèrra de Kosovo en 1999, solament tretze carris foguèron destruchs per leis aeronaus de l'OTAN. En mai d'aquò, de carriès modèrnes son dotats de sistèmas de tir permetent d'utilizar lor canon principau per neutralizar un aeronau se sa velocitat es febla. Son tanben equipats de mitralhièras e de canons mitralhaires permetent de luchar còntra un elicoptèr ò un dròne.

Dempuei la fin deis ans 2010, lo desvolopament dau dròne de combat sembla suscitar un interès novèu per la lucha anticarri menada per d'aeronaus. D'efiech, pauc costós, lei drònes pòdon èsser equipats de missils anticarri que constituïsson una menaça vertadiera per de carris d'assaut costant plusors milions d'èuros.

• 
  A-10 Thunderbolt estatsunidenc, un exemple d'avion caçaire de carris
• 
  Elicoptèrs estatsunidencs AH-1 Cobra durant la Guèrra de Vietnam en 1971
• 
  Tir d'un missil anticarri Hellfire per un dròne estatsunidenc Predator
• 
  Colona blindada alemanda destrucha per l'aviacion aliada en Normandia

Veïculs pesucs, sofisticats e destinats au combat en premiera linha, lei carris an de besonhs logistics importants e pesucs. En particular, necessitan de quantitats gròssas de carburant, de municions e de pèças de reparacion. Sensa aquelei condicions, la capacitat combativa dei carris es fòrça demenida e atacar lei rets logistics es un mejan classic per arrestar una ofensiva blindada^[4].

De mai, en defòra dau sostèn operacionau dirècte, la maintenença dei carris de combat demanda de mejans adaptats (obradors, personaus qualificats...). Dèu èsser organizada sus un ritme regular car lei carris, en causa de sa massa, se gausisson rapidament. Quand es possible, de veïculs adaptats (camions, trens...) son donc sovent preferits per desplaçar d'unitats blindadas. L'entraïnament deis equipatges requièr d'infrastructuras adaptadas, es a dire de zònas militaras pron estendudas per tirar au canon e realizar de manòbras.

• 
  Transpòrt de carris M1 Abrams per camin de fèrre
• 
  Transpòrt d'un T-72 bielorús per camion
• 
  Carri de despanatge DNG/DCL francés amb sei mejans de reparacions
• 
  Transpòrt d'obús durant un exercici de l'armada estatsunidenca
• 
  Carri B1 abandonat en causa d'una pana en 1940

Lo clima pòu tanben neutralizar lei carris en causa de temperaturas tròp bassas, susceptiblas de blocar lo motor^[5][6], ò en causa de temperaturas tròp caudas que pòdon complicar la vida de l'equipatge e demenir son eficacitat. De mai, d'environaments coma lei desèrts son d'endrechs ostils per lei sistèmas mecanics d'un carri en causa de la preséncia importanta de poussa^[7]. Per luchar còntra aquelei problemas, de carburants e de produchs especiaus son utilizats per protegir lo motor e redurre leis efiechs negatius de la temperatura. Regardant l'equipatge, la climatizacion es venguda un equipament classic dei carris dempuei leis ans 1980.

• Veïcul militar.
• Carri leugier.
• Carri mejan.
• Carri pesuc.
• Carri de combat principau.
• Caçaire de carris.
• Lista de carris de combat.
• Veïcul de combat d'infantariá.
• Artilhariá.
• Infantariá.
• Blindatge.
• Torrèla.
• Canon.
• Mitralhièra.

1. ↑ Per exemple, aquò foguèt lo cas durant la batalha de Groznyi onte de carris foguèron engatjats sensa sostèn dins de combats urbans.
2. ↑ Per exemple, un tir dirècte ò pròche pòu reversar un carri.
3. ↑ En particular, la Guèrra d'Ucraïna a mostrat la vulnerabilitat deis elicoptèrs d'ataca rus Kamov Ka-50 engatjats sensa sostèn adaptat sus un prat batalhier saturat de defensa antiaeriana.
4. ↑ Un exemple d'ofensiva blindada arrestada – en partida – per de problemas logistics es l'ataca alemanda qu'inicièt la batalha deis Ardenas en 1944 (Ian Kershaw (trad. de l'anglais), La Fin : Allemagne, 1944-1945, Paris, Seuil, 2012).
5. ↑ (en) Allen F. Chew, « Fighting the Russians in Winter: Three Case Studies », Combat Studies Institute, U.S. Army Command and General Staff College, Fort Leavenworth.
6. ↑ Per exemple, durant la batalha de Moscòu (1941-1942), leis Alemands èran obligats de mantenir sei carris en foncionament permanent per empachar la gelada dau carburant.
7. ↑ Durant la Premiera Guèrra d'Afganistan, lei Sovietics retirèron rapidament sei carris modèrnes, tròp fragils e pauc utils còntra una guerilha, dau teatre d'operacions. I gardèron unicament de T-55, es a dire de blindats relativament pauc sofisticats qu'èran protegits dei rigors dau clima locau per aquela mecanica simpla (Mériadec Raffray, Afghanistan : Les victoires oubliées de l'Armée rouge, Economica, coll. « Stratégies & Doctrines », 2010).

• (en) "Electric/Hybrid Electric Drive Vehicles for Military Applications", Military Technology (Moench Verlagsgesellschaft mbH) (9/2007): 132–144, September 2007
• (en) Barris, Ted (2007), Victory at Vimy: Canada Comes of Age April 9–12, 1917, Thomas Allen Publishers, pp. 116, ISBN 0887622534;
• (en) Cawthorne, Nigel (2003), Steel Fist: Tank Warfare 1939-45, London: Arcturus Publishing Ltd., ISBN 0-572-02872-5
• (en) Churchill, Winston (1992), The World Crisis (Abridged), Canada & New York: Macmillan Publishing Company, ISBN 0-684-19453-8
• (en) Cooper, Matthew and Lucas, James (1979), Panzer: The Armoured Force of the Third Reich, Book Club Associates
• (en) Deighton, Len (1979), Blitzkrieg: From the rise of Hitler to the fall of Dunkirk, Fakenham: Fakenham Press Limited, ISBN 0-224-01648-2
• (en) DiNardo, Richard L. (January 1986), "The First Modern Tank: Gunther Burstyn and His Motorgeschutz", Military Affairs (JSTOR: Society for Military History) 50, No.1 (1): 12–15, JSTOR 1988528
• (en) Col. Eshel, David (2007), Assessing the performance of Merkava Tanks, Defense Update, https://web.archive.org/web/20080513181318/http://www.defense-update.com/analysis/lebanon_war_3.htm, retrieved 2008-05-16
• (en) Forty, George (2004), Tank Warfare in World War II, London: Constable & Robinson Ltd, ISBN 1-84119-864-1
• (en) Forty, George (2006), The World Encyclopedia of Tanks & Armoured Fighting Vehicles, Lorenz Books, ISBN 0754817415
• (en) Gilbert, Sir Martin (1991), Churchill: A Life, Thomas Allen Publishers, pp. 298, ISBN 0762420812
• (en) Goodell, Brad (January 2007), "Electrothermal Chemical (ETC) Armament System Integration Into a Combat Vehicle", IEEE Transaction on Magnetics (IEEE) 43 (1): 4, doi:10.1109/TMAG.2006.887524
• (en) Hilmes, Rolf (December 2004), "Arming Future MBTs - Some Considerations", Military Technology (Moench Verlagsgesellschaft Mbh) (12/2004): 4
• (en) House, Jonathan M. (1984), Toward Combined Arms Warfare: A Survey of 20th-Century Tactics, Doctrine, and Organization, United States Government Printing, ISBN 9999532357;, https://web.archive.org/web/20050405031752/http://cgsc.leavenworth.army.mil/carl/resources/csi/House/House.asp
• (en) Hunnicutt, R. P. (1984), Patton: A History of the American Main Battle Tank, Presidio, ISBN 0-89141-230-1
• (en) Komarow, Steven (2005-03-29), Tanks adapted for urban fights they once avoided, USA Today, http://www.usatoday.com/news/world/2005-03-29-tank-inside_x.htm.
• (en) Komarow, Steven (2005-03-29), Tanks take a beating in Iraq, USA Today, http://www.usatoday.com/news/world/iraq/2005-03-29-abrams-tank-a_x.htm.
• (en) Koschier, Angelo V.; Hagen R. Mauch (2000), "Advantages of the LV100 as a Power Producer in a Hybrid Propulsion System for Future Fighting Vehicles", Journal of Engineering for Gas Turbines and Power 122 (October 2000): 693–698, doi:10.1115/1.1287585
• (en) Marcus, Jonathan (2006-08-15), Tough lessons for Israeli armour, BBC News, http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/4794829.stm, retrieved 2008-05-26
• (en) McDonald, Colin F. (1990), "Gas Turbine Recuperator Renaissance", Heat Recovery Systems & CHP (Pergamon Press) 10 (1): 1–30, doi:10.1016/0890-4332(90)90246-G
• (en) Pengelley, Rupert (1989), "A new era in tank man armament: The options multiply", Janes International Defense Review (November 1989): 1521–1531
• (en) Regan, Geoffrey (1993), The Guinness Book of More Military Blunders, London: Guinness Publishing, ISBN 0851129617
• (en) Sharoni, Asher H. and Bacon, Lawrence D. (PDF), The Future Combat System (FCS): Technology Evolution Review and Feasibility Assessment, GlobalSecurity.org, http://www.globalsecurity.org/military/library/news/1997/5fcs97.pdf.
• (en) Thompson, William J. and Sorvig, Kim (2000), Sustainable Landscape Construction: A Guide to Green Building Outdoors, Island Press, pp. 51, ISBN 1-55963-646-7
• (en) Time Life Books editors (1990), The Armored Fist, Alexandria, Virginia: Time-Life Books, ISBN 0-8094-8609-1;, ISBN 0-8094-8704-7
• (en) Chewed Up, Alexandria, Virginia: Time magazine, 5 April 1937, https://web.archive.org/web/20130828002148/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,757549,00.html.
• (en) Tomes, Robert R. (Spring, 2004), "Relearning Counterinsurgency Warfare", Parameters (US Army War College) Vol. XXXIV.
• (en) von Senger und Etterlin, Dr. F. M. (1960), The World's Armoured Fighting Vehicles, London: Macdonald & Co. (Publishers) Ltd.
• (en) Wickert, Matthias (January 2007), "Electric Armor Against Shaped Charges: Analysis of Jet Distortion With Respect to Jet Dynamics and Current Flow", IEEE Transaction on Magnetics (IEEE) 43 (1): 426–429, doi:10.1109/TMAG.2006.887650
• (en) Willmott, H.P. (2003), First World War, Dorling Kindersley, ISBN 1405300299;
• (en) Wright, Patrick (2002), Tank: The Progress of a Monstrous War Machine, ISBN 978-0670030705
• (en) Xiaopeng, Li; Meng Tao, Zhao Chun and Li Liyi (January 2007), "Multiprojectile Active Electromagnetic Armor", IEEE Transaction on Magnetics 43 (1): 460–462, doi:10.1109/TMAG.2006.887581
• (en) Zaloga, Steven J. and Grandsen, James (1984), Soviet Tanks and Combat Vehicles of World War Two, London: Arms and Armour Press, ISBN 0-85368-606-8
• (en) Zaloga, Steven J., Kinnear, Jim, Aksenov, Andrey & Koshchavtsev Aleksandr (1997), Soviet Tanks in Combat 1941–45: The T-28, T-34, T-34-85, and T-44 Medium Tanks, Hong Kong: Concord Publication, ISBN 962-361-615-5