Jodoform

Jodoform
Structuurformule en molecuulmodel
Structuurformule van jodoform
Jodoform-kristallen
Algemeen
Molecuulformule	CHI3
IUPAC-naam	tri-joodmethaan
Andere namen	jodoform, methyltri-jodide, TIM
Molmassa	393,73205 g/mol
SMILES	C(I)(I)I
InChI	1/CHI3/c2-1(3)4/h1H
CAS-nummer	75-47-8
EG-nummer	200-874-5
PubChem	6374
Wikidata	Q412393
Beschrijving	Gelige, kristallijne stof
Waarschuwingen en veiligheidsmaatregelen
Waarschuwing
H-zinnen	H302 - H312 - H315 - H319 - H332 - H335
EUH-zinnen	geen
P-zinnen	P261 - P280 - P305+P351+P338
Fysische eigenschappen
Aggregatietoestand	vast
Kleur	geel
Dichtheid	4,008 g/cm³
Smeltpunt	123 °C
Kookpunt	217 °C
Vlampunt	204 °C
Oplosbaarheid in water	(bij 20°C) 0,1 g/L
Slecht oplosbaar in	water
log(Pow)	3,83
Geometrie en kristalstructuur
Kristalstructuur	hexagonaal
Tenzij anders vermeld zijn standaardomstandigheden gebruikt (298,15 K of 25 °C, 1 bar).
Portaal    Scheikunde

Jodoform of tri-joodmethaan is een organische verbinding met als brutoformule CHI₃. De stof komt voor als lichtgele, vluchtige kristallen met een karakteristieke geur. In oudere chemische teksten wordt de geur omschreven als ziekenhuislucht. Net als chloroform geeft de verbinding een zoetige smaaksensatie. Jodoform is weinig oplosbaar in water, glycerol en petroleumether, matig oplosbaar in chloroform en azijnzuur. De stof is goed oplosbaar in benzeen, ethanol (78 g/L bij 25°C), aceton (120 g/L bij 25°C) en di-ethylether (136 g/L bij 25°C).

Jodoform werd voor het eerst in 1822 bereid door Georges Serrulas, de moleculaire structuur werd in 1834 opgehelderd door Jean-Baptiste Dumas.

Jodoform kan met behulp van jood en natriumhydroxide-oplossing via de haloformreactie uit elk van de volgende verbindingen bereid worden:

• een methylketon: CH₃COR, waarin R een willekeurige organische restgroep is. Deze reactie is jarenlang, voordat spectroscopische technieken algemeen toepasbaar werden, dé herkenningsreactie geweest voor methylketonen.
• aceetaldehyde (ethanal)
• ethanol
• secondaire alcoholen met de OH-groep op de 2-plaats: CH₃CHROH, met R een willekeurige organische restgroep

De reactie start met de base-gecontroleerde oxidatie van de organische verbinding (ethanol; 1). Daarbij ontstaan in situ waterstofjodide en het overeenkomstig keton (2). De stap tot het tri-jodide (3) verloopt via enolvorming en is een voorbeeld van doorgedreven ketonhalogenering. Onder invloed van het basische hydroxide kan de tri-joodmethyl[anion] worden afgesplitst, waardoor een carbonzuur ontstaat (4a). Het carbonzuur wordt echter snel gedeprotoneerd door het anion, waardoor jodoform (4b) wordt gevormd en het zuurrest-ion.

De stap van 2 naar 3 verloopt (driemaal) via een enolaat, dat een nucleofiele substitutie uitvoert op di-jood.

Met sommige reagentia (bijvoorbeeld waterstofjodide) kan uit jodoform een joodatoom verwijderd worden, waarbij di-joodmethaan ontstaat.

Omzetting naar koolstofdioxide hoort ook tot de mogelijkheden. Met zilvernitraat ontstaat koolstofmonoxide, dat met een mengsel van zwavelzuur en di-joodpentaoxide in koolstofdioxide wordt omgezet.

In het begin van de 20e eeuw werd jodoform toegepast als antisepticum bij verwondingen en schaafplekken.

In combinatie met zinkoxide en boorzuur wordt jodoform toegepast in poeders waarmee de infectie van oren van honden en katten wordt bestreden.

De vormingsreactie van jodoform was de achtergrond van de traditionele manier om methylketonen aan te tonen: is een dergelijke stof in de oplossing aanwezig dan wordt een gele neerslag gevormd worden. Deze reactie wordt ook wel de jodoformtest genoemd. Tegenwoordig kunnen zij eenvoudig met behulp van massaspectrometrie of NMR-spectroscopie worden aangetoond.

• (en) MSDS van jodoform
• (en) Gegevens van jodoform in de GESTIS-stoffendatabank van het IFA