Haiti

République d’Haïti (frz.)
Repiblik d Ayiti (kreol.)

(Flagg) (Wapen)
Wahlspröök: Liberté - Égalité - Fraternité (frz., „Freeheit, Gliekheit, Bröderlichkeit“)
Natschonalhymne: La Dessalinienne
Hööftstadt	Port-au-Prince 18° 33′ N, 72° 20′ W
Gröttste Stadt	Port-au-Prince
Amtsspraak	Franzöösch, Kreoolsch
Regeren Präsident Premierminister	Republiek Claude Joseph Ariel Henry
Sülvstännigkeit	1. Januar 1804 vun Frankriek
Grött  • Allens  • Water (%)	27.750 km² ? %
Inwahnertall  • 2009 afschätzt  • Inwahnerdicht	9.035.536[1] 299,4/km²
Geldsoort	1 Gourde = 100 Centimes ([[ISO 4217|]])
BBP	5.435 Mio. USD (134.) $ (2007) 630 USD (152.) $ je Kopp
Tietzoon	UTC-5 (UTC-5)
Internet-TLD	.ht
ISO 3166	HT
Vörwahl	+509

Haiti, offiziell de Republiek Haiti (Franzöös'sch: République d'Haïti, Kreoolsch: Repiblik Ayiti), is en Inselstaat in de Karibische See. De Republiek liggt in den westlichen Deel vun dat Eiland Hispaniola. Dor höört ok noch en Reeg vun lüttjere Eilannen mit to. Vun düsse sünd de Île de la Gonâve, de Île de la Tortue un de Île à Vache de gröttsten. Hööftstadt is Port-au-Prince. Haiti liggt in’n Osten vun Kuba un grenzt in’n Osten över 275 km hen an de Dominikaansche Republiek.

As Christoph Kolumbus 1492 up Hispaniola ankamen is, leven up dat Eiland de Arawak-Indianers vun dat Volk vun de Tainos. In de Johrteinten dornah is düt Volk dör Dwangsarbeit un dör Süken utstorven. Düsse Süken harrn de spaanschen Siedlers vun Europa mitbröcht. Vun de tweete Hälft vun dat 17. Johrhunnert af an is dat Land wedder bevölkert wurrn mit Hunnertdusenden vun Slaven, de vun Afrika haalt wurrn sünd un de up de Zucker- un Koffie-Plantagen arbeiden mössen.

1697 hett Spanien den Befehl över den westlichen Deel vun Hispaniola afgeven an Frankriek. De Franzosen nömen dat Land Saint-Domingue. Dat is een vun de rieksten Kolonien vun Frankriek wurrn. Saint-Domingue hett um 1780 rüm um un bi 40% vun den Zucker un bi 60% vun den Koffie produzeert, de in Europa bruukt wurrn sünd. Dat weer mehr, as in de ganzen Kolonien vun Grootbritannien in Westindien tohopen rekent. In de Tied hefft de europääschen Machthebbers keen Kolonie beseten, de sik so goot stünn, as Saint-Domingue. Vundeswegen hett de Kolonie ok den Naam „Parl vun de Antillen“ kregen.

Nah en Slavenupstand in dat Johr 1791 hefft sik de Inwahners vun Haiti in de Revolutschoon vun Haiti gegen de franzöös’sche Herrschop wennt. Düsse Upstand is anföhrt wurrn vun Toussaint Louverture. De Striet um de Freeheit hett 13 Johre lang duert. Dormols hefft de Upsternaatschen en Armee slahn, de Napoleon Bonaparte na dat Eiland henstüert harr. An’n 1. Januar 1804 hefft se sik för unafhängig vun Frankriek verklaart. Later in datsülvige Johr hett Jean-Jacques Dessalines sik sülms to’n Kaiser vun Haiti utropen un sik den Naam Jakob I. geven. Dessalines weer 1802 an de Stäe vun Louverture treden un Baas vun de Rebellen wurrn. De Naam vun dat Land is in Haiti ännert wurrn. Ut Haat gegen de Franzosen hett he all Witten, de noch in’t Land weern, an’e Siet maken laten un per Gesett fastleggen laten, datt keen Utlänner Land besitten dröff in Haiti. De Flagg vun Haiti is tostanne kamen, as ut de Trikolore vun Frankriek de witte Deel rutnahmen wurrn weer.

Vunwegen datt de Slavenupstand slumpen dö, is Haiti de eerste unafhängige „swarte“ Staat up de Eer wurrn un dat tweete unafhängige Land in den westlichen Deel vun de Hemisphäre na de USA. För de groten Staten un ehren Imperialismus weer de Unafhängigkeit en Doorn in’t Oog. Se weern bange, Haiti konn dor en slecht Vörbild för de egen Kolonien mit afgeven. Na de Unafhängigkeit is Haiti en tiedlang en Kaiserriek un en Königriek ween, denn is dat Land en Republiek wurrn. 1825 hefft sik de Regeerung vun Haiti un Frankriek dor över eenigt, datt Haiti 150 Millionen Francs an Frankriek betahlen möss, um den Schaden wedder goot to maken. Dör hett Frankriek denn Haiti offiziell för as en unafhängigen Staat ankeken. Vunwegen datt dat keene annere Möglichkeit geev, ut de Isolatschoon rut to kamen, wo Haiti mit Weertschop un Politik in steken dö, hett dat ne’e Land dat up sik nahmen, düsse Schuld gellen to laten. 1822 harr Haiti Santo Domingo erovert. Dat weer de ööstliche Deel vun Hispaniola, wo de Lüde Spaansch snacken döen. Man Santo Domingo möök sik 1844 los vun dat Land un is denn to de Dominikaansche Republiek wurrn.

De Inwahners vun dat miteens unafhängige Land sünd slank updeelt wurrn dör verscheden Grenzlinien. So’n Grenzen geev dat twuschen de swarten Inwahners un de Mischlingen, twuschen Stadtbewahners un Lüde vun dat platte Land un ok twuschen rieke un arme Inwahners. De Swarten un ok de Mulatten harrn dat up de verlaten Plantagen afsehn. En lüttje Grupp kreeg de Macht in de Hand un hett dor böös wat för sik rutslahn. Dat fehl nu ganz an en starke Macht, de dat Leit vun de Koloniaalmacht övernehmen konn un so keem dat, datt in Haiti Banden mit Wapen, Staatsgrepen un Inmengelee vun dat Utland nix Besunners weern. Twuschen 1843 un 1915 hett Haiti en swaare Tied dörmaakt. 22 mol änner sik de Regeerung, faken is versöcht wurrn, de Regeerung af to setten un faken hefft sik Lüde tohopendaan, um sik gegen de Regeerung to verswören. Dat Land is in düsse Jahren arm wurrn un de Export sack duchtig af. De groten Plantagen sünd verswunnen un so fehl nu ok de wichtigste Born för dat Land sien Inkamen. In de Twuschentied is de Schuld an Frankriek runner sett wurrn, man eerst 1922 weer se heel un deel af betahlt.

Twuschen 1915 un 1934 hefft de US-Amerikaners dat Land besett. Datt güng jem dor um, de amerikaansche Weertschop af to sekern. De USA hefft de Inwahners dwungen, för en betere Infrastruktur mit to arbeiden un so mössen de Haitianers sunnerlich Wegen un Straten boen. Dat hett de Amerikaners in Haiti nich sunnerlich populäär maakt, un as de USA denn wedder aftagen sünd, hefft de meisten Haitianers dat as en tweete Unafhängigkeit beleevt.

In de Johren twuschen 1934 un 1957 stünn dat Land up wackelige Fööt. De Mulattenelite, de swarten Inwahners un ok de Militärs, de vun de Amerikaners torüchlaten wurrn weern, versöchen all, dat Seggen to hebben. So keem dat dorhen, datt keen Regeerung un keen Präsident lang an de Macht bleven is, un datt se all swack weern, nix tostanne bröchen un sik smeren laten hefft.

Dat Enn vun düsse Johren keem, as de Duvaliers de Macht övernahmen hefft. Twuschen 1957 un 1986 is dat Land, een achtern annern, regeert wurrn vun François Duvalier, mit Ökelnaam Papa Doc, un vun Jean-Claude Duvalier (Baby Doc). In düsse Johren is veel Blood vergaten wurrn. Dat warrt annahmen, datt in de 28 Johren vun Vadder un Söhn Duvalier bit hen to 50.000 Haitianers an’e Siet maakt wurrn sünd. Dor sünd de Oppers vun Folter un de Froenslüde, de Gewalt andaan wurrn is, noch nich mit rekent. Dat weer en forchterlich Regime, bit 1986 de Diktatuur umsmeten wurrn is. Twuschen 1986 un 1990 hett dat denn en Reeg vun Staatsgrepen dör dat Militär geven.

1991 is Jean-Bertrand Aristide to’n Präsidenten wählt wurrn. Düsse Wahlen sünd as demokraatsch ankeken wurrn. Man al an’n 30. September 1991 geev dat en Putsch un Aristide weer wedder afsett. In de Johren na düssen Putsch hett de Herrschop in de Hand vun en Militärjunta legen. De ehr Baas is Raoul Cédras ween. Man de USA un verschedene annere Länner (un ok de Vereenten Natschonen) hefft sik dorachter klemmt, un so is Aristide 1994 wedder an de Macht kamen. 2000 is he noch mol wedder wählt wurrn. Man de Grundlaag vun Aristide siene Regeerung weer, datt se sik smeren laten hett, datt se Gegenspelers bange maken un dalstuken dö un datt se sik unner’nanner in’e Klatten harrt hett. Dör verscheden Maatregeln, de he in Gang bröcht hett, hett he denn ok noch de USA, Frankriek un Kanada in Brass bröcht. He harr unner annern en allgemeen Minimumlohn inföhrt. Dat hett Bedrieven ut den Westen drapen. So duer dat nich lang un en Upstand is in Gang kamen. Sunnerlich mank de Ordnungskräft vun Haiti hefft de Upsternaatschen slank Stütt un Stöhn kregen. Aristide harr ut Angst vör en Staatsgreep al Johren vördem de Armee uplööst. Nu geev dat in Haiti man bloß noch de Polizei un de hett man bloß een Heevschruver harrt. Aristide hett denn en internatschonalen Uproop rutgahn laten, vunwegen datt he Hölp vun de UN-Truppen hebben woll. Man Frankriek un de USA hefft dor ehre Fingers mit in’t Speel harrt un so sünd düsse Truppen eerst ankamen, as dat al to laat weer un de Upsternaatschen meist ganz Haiti in’e Hand harrn. Aristide konn sik bloß noch utsöken, of he ümbröcht weern oder mit’n Fleger vun de USA ut dat Land bröcht weern woll. He hett dat leste wählt. Veel Parteifrünnen vun em konnen sik dat nich utsöken un sünd an’e Siet maakt wurrn oder mössen unnerdükern.

2006 is René Préval to’n Präsidenten wählt wurrn. De UN-Fredenstruppen mit den Naam MINUSTAH sund jummers noch in dat Land. Dat Utöven vun Regeerungsmacht is in dat Land is en suer Stück Arbeit. Haiti warrt as en Staat ankeken, de ut’neen fullen is (as Somalia).

An’n 12. Januar 2010 um 16.53 Oortstied is Haiti vun en Eerdbeven drapen wurrn, dat en Kraft vun 7,0 up de Momenten-Magnituden-Skala harrt hett. Up dat Beven sünd noch en ganze Reeg vun Nabeven folgt. För Haiti un de Eilannen dor umto is Tsunami-Alarm utlööst wurrn, man de is later wedder upböört wurrn. An’n 17. Januar sünd al 70.000 Dode tohopensammelt wurrn ^[2] un Premierminister Jean Max Bellerive meen, dat geev unner Umstänn 100.000 Oppers. Präsident Preval taxeer de Tahl vun de Doden up 200.000.

Tein Dage na dat Beven is dat Söken na Lüde, de överleevt hefft, offiziell instellt wurrn. Vun de Siet vun de UN-Noothölp is en Tahl vun 111.000 Dode rutgeven wurrn, bovenhen harr dat noch mehr as 193.000 Verwunnte geven un bi 609.000 Lüde ohn Unnerkumst.^[3][4] In de Medien, dormank in de düütsche Tagesschau, is vun mehr, as 150.000 Dode snackt wurrn.^[5][6] Dor is dat dat swaarste Eerdbeven in Haiti siet mehr as 200 Johren mit ween.

• 2004 Floot. Mehr as 2.000 Dode un Lüde, de nich mehr to finnen weern.
• 2004 De Orkaan Jeanne
• 2005 Orkaan Dennis, tominnst 45 Dode
• 2008 En Reeg vun Orkanen un Störme. Meist 800 Dode un Hunnerte vun Verwunnten.

1. ↑ CIA World Factbook 2009
2. ↑ 70.000 lijken in massagraven Haïti, up de websteed vun Radio 1, 18. Januar 2010
3. ↑ [1] vun'n 23.1.2010
4. ↑ [2]
5. ↑ Tagesschau: Regierung meldet 150.000 Tote in Port-au-Prince, Artikel vun'n 24. Januar 2010, afropen an'n 26. Januar 2010
6. ↑ Jetzt 150 000 Tote in Haiti, Yahoo, 26. Januar 2010