Karl de Grote

Karl stamme uut de Karolinger-Familie, de eerst sied 751 as fränksche Könings heerschen, man al in de Tied tovöör grote Macht an den merowingschen Könnigshove hadden. De Upstieg begunn in’n 7. Jaarhunnerd, as de Merowingers jümmerto swäcker worden. De echte Macht hadden al lange de Huus- oder Hovmeier.^[2] Düsse Meiers weren eerst Verwalter för den Köning wesen, kunnen man in den Loop van de Tied in eens Inflood winnen. Ene wichtige Rulle spelen al in’n 7. Jaarhunnerd de Arnulfinger un Pippiniden, Meiers in Austrasien, de Vörfaren van de lätern Karolingers.^[3] Sied Pippin den Middelsten un sienen Sone Karl Martell, de den niegen Namen „Karolinger“ an de Familie gav,^[4] bestimmen se een för alle Maal de Poltik in’n Frankriek.^[5]

 

Karl de Grote weer de öllste Söhn vun den latern König Pippin den Jüngeren un sien Fro Bertrada. Gebordsdag was de 2. April, so as een Klenner uut’n Klooster Lorsch, de uut’n 9. Jaarhunnerd stammt, vertellt. Dat Jaar, in dat Karl boren worde, was lange Tied ümstreden. Nu dat de Borns beter uutweerd sind, sprikt sik de histoorsche Wetenschop för 747^[6] oder 748 uut.^[7] Wo Korl boren worde, blivt man ene Spekulatschoon.^[8]

Einhard, de 15 Johr nah Karl sien Dood in de Vita Karoli Magni över sien Leven schreev, meent, dat över Karl sien Kinnertiet un Jöögd wieder nix bekannt is un dat to siene Tiet ok nüms mehr leev, de dor wat vun vertellen konn.^[9] Ook anner Borns as de Annales regni Francorum (Riekssannalen) vertellt nix över Karl siene Kinnerjaren.^[10]

751 kam Karl sienen Broder Karlmann up de Welt, 757 ook siene Süster Gisela († 810), de van 788 an Abedisse van Chelles was. De Namen van sienen Kinners richt sik nich na Vörfaren un nich na den Merowingers, de tovör heerscht hadden. Sachtens wolle Pippin so de Sülvststännigkeid van den niegen Heerscherhuus wiesen.^[11]

Anbeginn 754 kam Paavst Stephan II. över de Alpen und foor in’t Frankenriek, vanwegen dat’t meer un meer Överfalle van den Langobardenkönig Aistulf gav, de 751 dat Exarchat van Ravenna verövert hadde. Egens beheersche to de Tied de byzantinsche Keser Middelitalien, doch Konstantin V., de in’n Oosten van sienen Riek gegen Arabers focht, greep nich in’n Westen in. Daarüme richte sik Stephan an den mächtigsten Heerscher in’n Westen un versochte Pippin to beküren.^[12]

Den Paavst siene Reise brochte groot Weeswark, denn dat was dat eerste Maal, dat een röömschen Bischop in’n Frankenriek was. As sik de Paavst un Pippin in de Palz van Ponthion drepen güngen beide enen Fründschaftsbund (amicitia) in. Pippin, de van den Bund ook wat hadde, see to den Paavst Stütt to geven, denn he was eerst sied 751 fränkschen Köning, nadem dat he den lesten Merowingerkönig Childerich III. van’n Throon stört hadde. So het de Bund med’n Paavst Pippin sien Königsdom för legitim verklöört, togliek schulen de Frankenkönnigns nu den Paavst in Rom, wat grote Folgen hadde. Bi een anner Drepen oosterdages 754 in Quierzy verkünnne Pippin, dat de Franken in Italien ingriepen willt un sprak den Paavst mere Territorien in Middelitalien to, de läter Grundlage för Karkenstaat weren. As Gegendeenst het de Paavst dat he Pippin un siene Söne in Saint-Denis to Könnings van den Franken salvt un den röömschen Erentitel Patricius uutgeven, so dat de niegen karolingschen Könning nu ook dör den Paavst un Godd afsegent weren.^[13][14] Kort daarna greep Pippin in Italien un het ook wunnen, wat dat Byzanitnsche Riek misstruusch bekeek.^[15]

In’n Borns find sik nu een paar Henwiese up Karl siene Jöögdtied. Se spreekt Karl kort in Förbeden un Oorkunnen an. 763 het Pippin sienen Sönen mere Graavschoppen överdregen.^[16] Un dat givt dat ook noch Saken, de een över Karl siene Kinertied vermoden kann. He kreeg sachtens dat Kriegersien leert, so as dat bi den Franken begänge was, man ook wat Bildung allgemeen. Sien eerste Sprake was wal Franksch (Einhard seggt alleen patrius sermo, „Vadersprake“),^[17] he kreeg man sachtens ook Latienlessen.^[18] Karl was allens tohope een för de Tied ggod uutbild Heerscher, de ook sien Leven lang an’t Leren Vermaak hadde.^[19]

 

König Pippin brochte siene lesten Jare to dat Riek to sekern. Pippin sien Süsterkind Tassilo III. bleev in Bayern sülvststännigen Hertog. He dreev de lesten Arabers in’n Noorden van de Pyrenäen weg un wunn in Feldtögen dat westgootsche Septimanien, Narbonne un ook Aquitanien för dat Frankenriek.^[20] Up den Weg retour uut Aquitanien is Pippin swaar krank worden un begunn sien Arv to regeln.^[21]

As Pippin den 24. Spetember 768 in Saint-Denis storven weer, regeer Korl tosamen mit sien Broder Karlmann.^[22] De Vader hadde bestimmt, dat sik Karl un Karlmann dat Riek delen söllt. Karl kreeg Austrasien, den groten Deel van Neustrien un dat westlike Aquitanien, Karlmann dat överige Aquitanien, Burgund, de Provence, Septimmanien, dat Elssas un Alamannien. Bayern bleev sülststännig.^[23] Den 9. Oktober 768, worden beide Bröder as König salvt, Karl in Noyon un Karlman in Soissons.^[24]

In de gemeensame Herrschopstied gav dat veel Stried twischen den Bröder un se regeren meest jeed een för sik.^[25] As Karlmann 769 sienen Broder Stütt bi enen Upstand in Aquitanien afsloog, was dat med’n gemeensamen Regeren sachtens heel un deel uut. Karl bewung den Upstand alleen un toog nu in Karlman sienen Deel van Aquitanien.^[26] 770 sworden beide Bröder Vader un geven beiden Söhn den Naam Pippin.

In de Tied daarna versochte de Moder Bertrada den Stried twischen den Brödern to slichten.^[27] Se het de Hochtied twischen Karl un ene Langobardenprinzessin arrangeert, na dat sik Karl van siene eerste Fru Himiltrud scheden hadde. De Modder was up uut, dat de Familie good frigget, un so enen Bund med den Langobarden krigt. Ook Tassilo hadde ene Dochter van den langobarschen Köning Desiderius frigget; Karlmann siene Fru Gertrada was sachtens ook ene Verwandte van Desiderius.^[28][29]

Karl het de Plaans van siene Modder man 771 den Plucken vörsett, as he siene langobaardsche Fru na Desiderius torüg stüürt het. He friege daarför de alemannsche Hildegard. So versochte karl sachtens binnen dat Gebbed van Karlmann, de in Alemanien heersche, Inflood to winnen.^[30]

To enen Krieg twischen den Bröder kam dat nich, denn Karlmann is den 4. Dezemeber 771 unverwarens storven, so dat Karl nu alleen regeer. Karl övernam stracks de Macht in Karlmann sienen Riek. Of Karl, de ja nu een groten Winst kregen hadde, wat med Karlmann sienen Dood to doon hadde, könnt de Borns nich seggen.^[31] Karl het wal ook nich dat Besinnen up sienen Broder tonicht maken wollen, so as froer faken seggt.^[32] Karlmann liggt nich so as de Öllern in Saint-Denis begraven, man in Reims. Dat was man sachtens wat he sik sülvenst wünscht hadde.^[33] Karlmann siene Weddfru Gertrada un de Kinner sind na Desiderius in Italien flücht.

To düsse Tiet füngen de Franken, de ja al fröh Christen wurrn weern, wedder an, sik as „Barbaren“ uptoföhren. Se weern dor just bi, de olen Bruken wedder antonehmen un nich mehr up jem ehren neen Gloven to achten un up dat, wat se lehrt harrn, nix mehr to geven. De Sassen in dat hüdige Noorddüütschland bleven bi jem ehr Heidendom. In’n Süden vun dat Riek harr sik de Kathoolsche Kark mit de Langobarden in de Plünnen, wer nu up de Appenin-Halfinsel dat Seggen hebben scholl un up de iberische Halfinsel rücken de Sarazenen jümmers wieder vör. Dor keem noch to, dat in’n Oosten de Awaren infullen weern. Kortweg: Ganz Europa weer in Upstand un dat stünn slecht mit de Franken ehr Riek. Man Karl harr sik vörnahmen, de Tostänn in Westeuropa antopacken un nee up Schick to bringen. In de Johren bit 800 hen is he nich bange ween, to glieke Tiet an verscheden Fronten to strieden.

→ Kiek ook bi: Sassenkriegen vun Karl den Groten

 

Al sommers 772 güng dat loos mit de Sassenkriegen, as Karl in’t Sassenland trock un de Eresborg innam. 32 Johr lang hefft de Kriegen duert.^[34] De hedenschen Sassen^[35] weren keen Rieksverbund, so as bi den Franken med enen König an boven an, man enen losen Stammsverbund uut Westfalen, Oostfalen, Engers un Noordalbingers. De Sassen un Franken, de lieköver legen, hadden tövöör al Stried. Einhard schreev, dat de Kriege gegen de Sassen de bet to längsten, grusigsten un swöörsten fränkschen Feldtöge. He verdüvelt de Sassen as Afgoodsdeners, man seggt dat Karl de Sassen nich mischoneren woll, man versochte de Gefaren an de an de franskchen Grenze bisied to bringen, ^[36] wat de histoorsche Wetenschop vandage anners bekikt.^[37] Einhard un de Rieksannalen wiest alleen de fränksche Sicht, för de sassische Siede givt dat man late Berichte, as de Sassen al Christen weren. Breve, Gedichte un Dokumenten uut de Tied geevt avers enen Blick up de Kriege, as se noch in’n Gang weren, un wiest dat Jare lang nich seker was, wat för ene Siede den Krieg winnen solle.^[38] Seker dat is, dat för düsse lange Krieg, de Franken meest eenmaal dat Jaar in’t Sassenland trecken mossten. Ook in franksche Sellschop, in de dat Militär ene grote Rulle speelt het un sik de König jümmerto as Kriger bewiesen mosste, weren so vele militäärsche Kampangen ene grote Last.^[39]

Nadem dat de Eresborg verövert was, vernichten de Franken up Karl sien Order de Irminsul, sachtens een mang den wichtigsten Hilligdömer för de Sassen.^[40] Ofgliek Einhard dat annerster vertellt, wiest dat doch, dat Karl ook dat Christendom uutbreden wolle.^[41] Dat franksche Vörstöten, dat ook den spannten Tostand twischen frankschen Groten un Könign minnern solle, hadde de Sassen eerstmaal betwungen. Doch was dat man een korten Sieg, denn dat franksche Riek, hadde dat swaar de sassischen Stämme unnerdaan to maken.

As de Köning Karl 773/774 in Italien was, trocken de Sassen 774 in dat hüdige Hessen un roven Kloosters un Kärken in’n Frankenriek uut. Karl drung 775 med enen groten Heer in’t Sassenland in un twung de Engern, Oostfalen un Westfalen daal. De König was bi den Feldtog grov un brutaal: De Rieksannalen, de süs den Franken todaan sind, vertellt dat’t 775 dree grote Massaker unner Karl gav, de Nordhumbrischen Annalen vertellt Karl in’n Sassenland böös un dull tokeergung.^[42] He besloot, dat’t för de Sassen bloot de Dööp oder den Dood geven solle. Van nu af an weren de Kriege ook klaar up uut de Sassen to’n Christendom to twingen, denn de later överarbeed Uutgaav van den Rieksannalen, de Einhardannalen, seggt dat de Sassenkriege so lange duren sölt, bet dat se Sassen Christen oder heel tostöört sind.^[43]

776 gav dat noch eenmaal enen Upstand bi den Sassen, de Karl ook daaltwung. De Eresborg richte he wedder up un make de Sassen noch anner Stüttpunkte uprichten, daar mang ook de Karlsburg (civitas Karoli), de läter vernicht un denn as Palz Padderboorn wedder uprichht worde. In de Tied daarna grünne Karl Karken un Kloosters, den Sassen dat Christendom to bringen un de franksche Heerschop to starken. 777 dagen de Franken un alle Eddellüde uut’n Riek in Padderboorn. ^[44] Man 777 gav dat ook, annerster os dat Karkenrecht dat verlövt, twungen Döpen in Massen. Ook hoge Afgaven un Stüren weren enen grote Last för de Sassen.^[45]

778 föört Widukind enen niegen sassischen Upstand an, in den nich de Eddellüde, de med den Franken tohoopwarken, man Vrilinge un Halvvrilinge, also friege Männer uut’n Volk, fochten.^[46] De Tied för enen niegen Upstand was komen, as Karl ene Nedderlange in Spanien düllen mosste. Karl bekeek de Uprrörer in’n Upstand nu as Hoogverraders un Apostaten, so dat he noch härder gegen de Sassen vörgung. Al 778 versammel he sien Heer un het sommers 779 de Sassen bi Bokelt slaan.

780 un 782 dagen de frankschen Eddelüde wedder in’n Sassenland. Dat sag so uut, as were de sassische Upstand daaltwungen. Sassische Eddellüde weren in de franksche Heerschop inbunnen un Franken un Sassen söllt sogaar gemeensaam gegen Slawen fochten hebben. Man 782 gav dat wedder enen Upstand unner Widukind. Bi’n Süntel in’n Werserbargland betwüngen se de frankschen Truppen, wat de Rieksannalen verwsiegt, man de lätern Einhardannalen togeevt. Karl trock swanke na de Weser un versochte den Upstand dood to pedden.^[47]

Een Deel van den Uprörers gav up, man bi’n groten Bloodgericht vun Veern schall Karl den Order geven hebben, nu 4.500 Sassen hen to richten.^[48] De histoorsche Wetenschop is dat Bloodgericht jümmerto een Thema wesen. De Tall 4500 sind villicht överdreven, man klaar is, dat Karl Order för een brutaal Massaker gav, dat sienen Bild in de Nawelt enen groten Schaden gav.^[49] Dorvun hett he ok den Binaam „de Sassenslächter“ kregen. De Binaam „Sassenslächter“ dükert al in dat 19. Johrhunnert up. Man vunwegen dat he sunnerlich in de Nazitied bruukt wurrn is, besunners vun den Chefideologen vun de NSDAP, Alfred Rosenberg un vun de SS, warrt he hüdigendags nich mehr bruukt. Na dat Bloodgericht, brochte Karl dat franksche Gravschoprecht in’t Land un gav Order Sassen to deporteren. Ook de Capitulatio de partibus Saxoniae gav he ruut, de för’t Afwennen van’n Christendom, Övergreep up Preester un Bischöppe oder Karken un Klooster as ook för hedensche Rituale harde Strafen (meest de Doodsstrafe) befolen het.

 

783 betwüngen de Franken de Sassen in twee Slachten. Ende 784 trock Karl noch een maal na Sassen, siene Heerschop to sekern. Dat anner Jaar folgen noch Feldtöge, bet de sassische Wedderstand daaltwungen was un Karl den sassischen Hartog Widukind anbood to verhanneln. Widukind see ja un make sik den frankenkönig unnerdaan; an Wiehnachten 785 leet Widukind sik in de Palz Attigny döpen med Karl as sienen Dööpvader. In den tokomen gav dat jümmers noch lüttke Upstänne, sunnerlik bi den Noordalbingers, man kenen groten Krieg as tovöör.^[50]

Nadem he dat in siene Hannen kregen harr, hett Karl dat Sassenland nee up Schick bröcht. He grünn Städer un seet dor Bischöpp up’n Throon, dat se dat Land in sien Naam verwalten schullen.^[51] Vele Sassen worden man ook deporteert.^[52] De franksche Heerschop was nu seker. Dat harde Regiment was so nich länger nödig un Karl gav miller Maatregels ruut.^[53] Van 797 an stünnnen miller Maatregels an de Stell vun de Capitulatio de partibus Saxoniae un 802 geev Karl de Lex Saxonum ruut, een egen Recht för de Sassen, dat deelwiese up oold sassisch Stammsrecht Betog nimt.^[54] 802 un 804 geev dat franksche Feldtöge an de Elve un Sassen worden van daar in’n Oosten van’n Riek deporteert. Karl hadde de Sassenkriege nu een för alle Maal wunnen. Sassen bleev christlik un een Deel van’n Frankenriek.^[55] Up düsse Aart hett he ok Bremen grünnt und Willehad as Bischop dor insett. Later hett sik Bremen bit hüdigendags hen in sien Striet üm de Unafhängigkeit up Korl den Groten beropen. Noch hüüt steiht up den Roland sien Schild up den Marktplatz to Bremen in Middelnedderdüütsche Spraak to lesen:

“Vryheit do ik Ju apenbar,

de Karl un mennich Vorst vorwahr

desser Stede gegheven hat;

des danket Godt is myn radt.“

Gifft denn doch ok tominnst een Denkmol för Karl in Neddersassen, un twors in Rechtenfleth twüschen Bremen un Bremerhoben. Dat hett Hermann Allmers dor upstellen laten, wo na siene Meenung Karl mit siene Armee över de Werser gahn weer.

Hööfttartikel: Langobardenkrieg

Paapst Stephan III. leeg sik mit de Langobarden in’e Haaren. He schreev in en Breef an de Königen vun dat Frankenriek al Johren tovör: „Dat is en Natschoon, de keen Tro kennt un de stinken deit... Ja, de könnt noch nich mol to de Natschonen hentorekent weern!“. In’n März 773 sünd Afordenten vun den Paapst an Karl sien Hoff kamen un hefft em beden, he müch jem gegen de Langobarden bistahn. 774 hefft de Franken de Langobarden ehr Hööftstadt Pavia innahmen. Karl hett denn de Langobarden ehren lesten König Desiderius afsett un sien Dochter Gerperga heiraat. Dat hett avers nich lang duurt, denn hett he ehr an’e Kant stött. Nu hett he sik süms krönen laten to’n König vun de Langobarden. In’n Süden bleev Benevent as Hertogdom sülvstännig, bit de Normannen dat denn in’t 11. Johrhunnert innahmen hefft. Man dat möss doch to de Satellitenstaaten vun dat Frankenriek totellt weern. He stell sik ok noch mol utdrücklich achter sien Vadder sien Gaav vun Pippin an de Kark. Dor is later de Karkenstaat vun wurrn.

Nich so wiet kamen is he 778 mit en Kriegsünnernehmen in Spanien. De Emir vun Saragossa harr em beden, he scholl em gegen sien Fiend hölpen. Dat weer Abd ar-Rahman I. vun Córdoba. As Karl sik later mit sien Armee torüchtrecken wull, is he vun de Basken bi Roncesvalles angrepen wurrn. Dor is en Deel vun de Armee bi ünnergahn. Mank de Doden weer ok Hruotland, de Graaf vun de bretoonsche Mark. He weer Befehlhebber vun de Truppen an’t Enn vun de Heertog. Vun dat, wat dorbi passeert weer, hett later denn dat Leed vun Roland sungen.

In Aquitanien hett Karl för sien minnerjöhrigen Söhn Ludwig den Frommen en „Ünnerkönigriek“ inricht. Just so hett he dat in Italien mit sien annern Söhn Pippin holen. De beiden Bröder sünd denn 781 vun’n Paapst salvt un kröönt wurrn.

In de Länner rund üm de Pyrenäen to konn Karl sik eerst mol dörsetten. Tietwies regeern de Franken bit na de Graafschappen Girona, Cerdagne, Urgell un Barcelona hen. In dat Johr 806 hett he na latern Striet mit de Arabers de Spaansche Mark güntsiet vun de Pyrenäen grünnt.

Dat lüttje Land Andorra is vun düsse Tiet af an unafhängig. In sien Natschonalhymne warrt hüdigendags noch mit groten Stolt vun Korl den Groten sungen.

Mit de Arabers is Karl an un for sik goot torechtkamen, ofschoonst he doch versöcht harr, Spanien för dat Christendom wedder intonehmen. De beröhmt Harun al-Rashid, Kalif vun Bagdad, hett em 797 oder 801 en witten asiaatschen Elefanten schunken, de Abul Abbas heten dee.

788 is ok Bayern en Deel vun dat Frankenriek wurrn. De leste Hertog Tassilo III. harr 757 al dat Land to Lehn kregen vun König Pippin. He versöch vergeevs, de Unafhängigkeit vun sien Land to redden. Dor sloot he en Bund üm mit de Langobarden, de an un for sik al ünnerkregen weern. Ok Hertog Arichis II. vun Benevent möök mit. Tassilo meen, de Franken harrn noog to doon mit den Krieg gegen de Sassen un bröchen woll de Knööv nich up, ok noch gegen Bayern to strieden. Man de Bundsgenoten vun Tassilo harrn 786/787 bi dat Belagern vun Capua un Salerno al den Puckel vullkregen. Vun 798 af an is Bayern denn vun Soltborg ut to en egen Karkenprovinz utboot wurrn. Ofschoonst dat in dat Frankenriek övernahmen wurrn is, bleev dat Land doch wat besunners in dat Riek. Regeert wurrn is dat vun en „Präfekten“ in den Naam vun den König. Dat Ünnerkriegen vun de Sassen un dat Dalsluken vun Bayern weern de beiden wichtigsten Grundlagen för dat Grünnen vun dat latere Hillige Röömsche Riek.

 

795 is Leo III. to’n Paapst wählt wurrn. He hett Karl foorts en Slötel för dat Graff vun Petrus un en röömsche Fahn tostüürt. Karl scholl Rom un de Kark unner sien Flunken nehmen („Patricius Romanorum“). In düsse Johren harr de stadtröömsche Adel dat grote Seggen in de Stadt un bestimm ok, wer Paapst weern schull. 799 geev dat groot Theater: En Anslag up Leo sien Leben weer utöövt wurrn. Sien Fienden hefft em vörsmeten, he föhr en unanstännig Leven (ünner annern Ehbruch un Meeneed). Leo büx ut un keem to Karl na Patterbuorn. Möglicherwiese is hier afsnackt wurrn, dat Karl to’n Kaiser kröönt weern scholl, man wiß is dat nich. Einhard schrifft: „Wenn Karl dor wat vun afwüßt harr, wat Leo in Sinn harr, denn weer he nich in de Kark ringahn“ (Vita Karoli Magni, cap. XXVIII). Dor meen he mit, he harr sik nich krönen laten. Man en anner Born (de Lorscher Annalen) vertellt, dat harr en Synood vun franksche un röömsche Bischööp geven un dor harrn se Karl fraagt, wat he nich Kaiser weern wull. Ünner Ümstänn is dat, wat Einhardt schrifft, bloß so to verstahn, dat Karl mit de Ümstänn un den Afloop vun de Krönung in Rom nich inverstahn weer.

Karl is up jeden Fall in’n Summer 800 na Rom hentrocken. An’t Enn vun’n November hett Leo em wiet vör de Dören vun de Hillige Stadt begrött. He hett ok en Eed afleggt gegen dat, wat em de Verswörers ut den röömschen Adel vörsmieten döen.

An’n Wiehnachtsdag, 25. Dezember vun dat Johr 800 is Karl vun Leo III. to’n Kaiser kröönt wurrn. De Titel vun den röömschen Kaiser weer vun dat Afsetten vun Romulus Augustulus in dat Johr 476 in Westeuropa nich mehr dragen wurrn. Karl sien ganzen Titel weer: Karolus serenissimus augustus a Deo coronatus magnus pacificus imperator Romanum gubernans imperium, qui et per misericordiam dei rex Francorum atque Langobardorum. As de Kark ehr patronus et advocatus harr Karl nu endgüllig den byzantienschen Kaiser aflööst. De Patriarch vun Jerusalem stüür Karl de Slötel to dat Hillige Graff to, as Teken dorför, dat he Karl I. as Bewahrer vun de Christenheit ansehn dö. Mit sien Krönen to’n Kaiser fodder Karl den Kaiser vun Byzanz rut un stell sik mit em liek.

Karl verstünn sik süms as Augustus Imperator Renovati Imperii Romani („Kaiser vun dat nee boote Röömsche Riek“) un seeg sik an as direkten Nafolger vun de Röömschen Kaisers. Sien Frankenriek treed up düsse Aart an de Stäe vun dat ole röömsche Imperium. Vunwegen dat sien Kaiserkroon em vun den Paapst geven wurrn weer, meen he, dat Riek weer nu „hillig“, vunwegen dat Gott dorachter stünn. De Eenheit vun Kark un Riek weer nu de Doktrin vun sien Staat. He bewahr den Paapst un den christlichen Gloven un weer dor duchtig achterher, dat jedeen ut sien Riek tominnst dat „Pater Noster“ (Vaderunser) kennen dö.

 

An Stäe vun de Sassen, de he wegsleppen laten harr, sorg Karl dorför, dat nun Elvslawen vun den Abodriten-Stamm un Franken in den Noordosten vun sien Riek ansiedelt wurrn sünd. Vun 804 af an geev dat ok Striet mit de Dänen. De ehr König Göttrik (ok Gudfred) hett dormols na Freesland un Sassenland grepen un hett, tohopen mit de Wilzen, gegen de Abodriten streden. So, as dat in de „Annalen vun dat Franbkenriek“ to dat Johr 808 steiht, schall Gudfred to de Tieden dat Danewerk boot hebben, wat en Schutzwall twuschen Treene un Slie weer un de Franken vun Däänmark afholen scholl. Wi weet avers hüdigendags, dat düsse Wall al 737 boot wurrn is ut en Grund, den wi nich kennen doot. 810 sünd de Dänen na Freesland un up de frees’schen Eilannen kamen un hefft dor plünnert. In’n Osten vun Holsteen hefft de Abodriten dat mit Hölp vun de Franken avers schafft, vun de Dänen ehre Herrschop free to blieven. 811 hefft se en Freden slaten mit de Dänen. De Relatschoon vun Franken un Abodriten weer avers in düsse Tieden nich ganz eendüdig, as een dor an sehn kann, dat üm 810 rüm de „Sassenwall“ (Limes Saxoniae) boot weern möss. Veel eenfacher weer de Relatschoon to de Slawenstämm in’n Osten vun Sassen un Döringen ok nich. 789 hefft de Franken Krieg föhrt gegen de Wilzen. Nadem na den langen Krieg gegen de Sassen de Franken amenne wunnen harrn, hefft se ok de Sorben in dat Johr 806 unnerkregen. De ehr Hartog Miliduoch weer vördem doot maakt wurrn. Na Borns ut de dore Tied hefft de Sorben in de Johrteinten dornah fökener versöcht, vun de Franken los to kamen. Dat sütt so ut, as wenn dat hier de een oder annere Grenzmark geven hebben schall. Man so ganz akraat kann de Forschung hüdigendags noch nich seggen, wie dat dormols dor utsehn hett (kiek ok bi Limes Sorabicus).

Böhmen is na en Feldtog in de Johren 805 un 806 afhängig wurrn vun dat Frankenriek un möss vun dor af an Tribut betahlen. In en Urkunn ut dat Johr 817 mit Listen över de Provinzen un Völker vun dat Frankenriek stah de „Beheimi“ mank de afhängigen Völker. Mit de Tied sünd se ok vun’n christlichen Gloven övertüügt wurrn: 845 hefft sik 14 Hartöge ut Böhmen in Regensborg döpen laten. Sunnerlich vun de Geistlichen in Bayern weer de Mission utgahn.

Gegen de Awaren hett Karl toeerst 791 en Feldtog anföhrt, man dor is nix vun wurrn. De Awaren weern en Volk, wat vun de Gemarken um de Donau umto gegen de Grenzen vun dat Riek anrennen dö. 795/96 geev dat denn noch en Kriegstog, dütmol unner Eberhardt vun Friaul un König Pippin vun Italien. Düsse Kriegstog weer gründlich vörbereit’ wurrn (unner annern weer dor de Fossa Carolina twuschen Altmühl un Rezat för boot wurrn) un hett unbannigermaten slumpt. De unbannig grote Schatz vun de Awaren is in de Franken ehre Hänn fullen un de Staat vun de Awaren is tweislahn wurrn. Wat vun de Inwahners överbleven weer, möss christlich weern. Tolest in dat 10. Johrhunnert is noch wat vun jem to hören, denn verswinnt se ut de Historie.

Nikephoros I., Kaiser („Basileus“) vun dat Riek vun Byzanz, hett dat utverschaamt funnen, dat Karl de Kaiserkroon an sik nahmen harr. he wull dat nich gellen laten. En Sandschop, de 803 na Konstantinopel kamen weer, konn dor rein gornix beschicken un möss wedder afreisen. De Streit is noch duller wurrn, as Karl de Regionen vun Dalmatien un Venetien so behanneln dö, as wenn se to sien Riek tohören döen. Byzanz güng dor vun ut, dat düsse Gemarken to dat Riek vun Byzanz tohören döen. Dor hett Nikephoros in dat Johr 806 de Flott vun Byzanz dorhen stüert un de See vör Venedig blockeert. Man Karl sien Söhn Pippin, de König vun Italien, slump dat, Venedig in to nehmen. Nu hett Nikephoros sik up Verhanneln inlaten. Enne 810 is en Sandschop vun Byzanz ankamen un woll mit Pippin verhanneln. Man de weer midderwielen an’n 8. Juli 810 storven. Dor hett Karl de Sandschop na Aken herbestellt. 811 hett he ehr torüchstüert mit en fründlichet Schrieven. Man wat den Kaisertitel angüng, hett he nich nalaten. Midderwielen weer avers ok Kaiser Nikephoros up en Feldtog gegen de Bulgaren in de Slacht vun Pliska an’n 26. Juli 811 fullen. Sien Swiegersöhn Michael I. hett foorts de Macht an sik reten. Anners, as Nikephoros, wull he sik duerhaftig mit den Westen verdregen. Ok he hett nu wedder en Sandschop losstüert na Aken. De is dor 812 ankamen. In en apentlichen Akt hett düsse Sandschop sik vör Karl up de Knee smeten un hett em „Kaiser“ nömmt. Dat bedüüd, dat Karl as Kaiser nu vun dat Byzantiensche Riek gellen laten wurr. In den Freden vun Aken hett Karl sik avers wedder Venetien un Dalmatien begeven mösst.

Bavenhen hefft de Kaisers vun Byzanz dat so sehn, dat se höger stünnen: Dat duer nich lang un de Nafolgers vun Michael I. hefft an ehren Titel „Kaiser“ den Genitiv „De Römers“ ehren toföögt. Dor wollen se mit düütlich maken, dat bloß se alleen Nafolgers vun de Kaisers vun dat Röömsche Riek weern.

Karl hett dat Frankenriek ok na binnen hen en nee Ordnung geven. Toeerst mol harr he sik vörnahmen, en Grund scholl leggt weern för en Verwalten up schriftliche Grundlaag. Dorüm hett he sik toeerst befaat’ mit en Reform vun de Bildung. Verscheden Breven sünd an de Kloosters un Bischöpp rutgahn, se schollen vun nu af an Scholen unnerholen (Epistula de litteris colendi, Admonitio generalis). An sien Hoff sünd Gelehrten ut ganz Europa tohopentagen wurrn. De hett he denn wichtige Ämter, Bisdömer un Abdeien in’e Hand geven. Ansläägsche Schölers konnen an Karl sien Hoff wat för ehre Bildung doon. De Hoff is so de Middelpunkt vun dat Riek wurrn. Dor konn een mitkriegen, wat wichtig weer, de richtigen Lüde kennen lehren, un de richtigen Böker in’e Hand kriegen.

De Hartogdömer vun de Stämm hett Karl afschafft. Man he hett dorför sorgt, dat de Stämm na de Siet vun dat Recht hen sülvstännig bleven sünd. Ok hett he Order geven, de Rechten vun de Stämm schollen upschreven weern. So hett he in de Lex Frisonium bi de Fresen in’n Noordwesten un Norden vun dat Riek up de Grundlagen vun ehre olen Rechten un Brüük allerhand sunnerliche Rechten gellen laten. De Fresen sünd ankeken wurrn as „Free“ un dröffen u. a. ehrn Podestat sülms wählen. In de Lex Frisonium is ok nipp un nau fastleggt wurrn, wie Freesland in Tokumst indeelt weern scholl. Just so hett Karl dat ok bi de annern Völker maakt, as mit de Sassen in de Lex Saxonicum.

Karl harr sik vörnahmen, dat de Verwalten vun dat Riek eenfacher weern scholl. In Groten un Ganzen hett he ehr in de Hannen vun siene Hoffgeistlichen un vun den Deenstadel leggt, den he nee schapen hett.

För de Verwalten vun de weltliche un geistliche Ordnung in dat ganze Riek weer de Hoffkapell tostännig. Dat Ümsetten vun de Verwalten weer Sake vun de Greven. In den Rahmen vun de so nömmte Greevschopsverfaten föhren se in den Naam vun den König de Geschäften as Mark-, Borg- un Palzgreven un öven in sien Naam ok de Regalien ut (Grevenbann). Sunnerlich wichtig weern de Markgreven: Se regeern in den König sien Naam in de neen Grenzmarken un hefft hier wietlöftige Sunnerrechten utöövt, u. a. as Befehlhebbers över dat Militär un as Gerichtsherren.

Ämter un Lehn hett Karl an de eersten Familien ut den Adel (de „Groten“) utgeven. So hett he dorför sorgt, dat se achter em stünnen un dat en nee Aristokratie in dat Riek upkamen is. De Greevschopsverfaten is sunnerlich wichtig ween, üm dat grote un wietlöftige Riek tosamen to holen. Man se hett doch ehre Grenzen harrt vunwegen de verschedenen Traditschonen in den Oosten un in den Westen vun dat Riek (Röömsche Civitas in’n Westen, germaanschen Goh in’n Osten).

Mit de Kapitularien is dor för sorgt wurrn, dat de Gesetten wiethen eenheitlich ween sünd. Gerichtswesen un Rechtspreken hett Karl reformeert. Ok hett Karl dat Amt vun de „Königsbaden“(„missi dominici“) inföhrt. Tomeist sünd se as en Paar losstüert wurrn un hefft de Befehlen un Beslüss vun den Kaiser in de veelen Gemarken vun dat Resenriek bröcht. In en todeelten Bezirk konnen se unner Umstänn ok direktemang de Macht utöven, wenn de Kaiser dat woll.

En bannige Rull speel för dat grote Riek de Karken. Karl hett ehr to dat wohrschienlich wichtigste Band för de Eenheit vun dat Frankenriek maakt. He hett en ganzen Barg nee Bisdömer grünnt. Dor hett he sik dat Recht bi nahmen, de Bischöpp sülms in to setten. He hett de Karken Land schunken un sik achter den Teinten stellt. He hett för de Karken de Metropolitanverfaten inföhrt, hett tosehn, dat regelmatig Synoden afholen wurrn sünd un dat Visitatschonen maakt wurrn sünd. Sunnerlich hett he sik dor achter klemmt, dat de Geistlichen goot utbillt wurrn sünd un keen Dummerjans weern. Unner Benedikt vun Aniane sund ok de Kloosters reformeert wurrn un de Regel vun Benedikt vun Nursia is allerwegens inföhrt wurrn. Nu eerst hefft sik de Mönken klaar afgrenzt vun den Weltklerus. Fört de Kanonikerstiften un Doomkapitels is unner Dwang de „vita communis“ (dat Tosamenleven vun de Bröder) vörschreven wurrn (Capitula e canonibus excerpta 813; Institutio canonicorum Aquisgranensis 816).

Ok de Liturgie is na Vörbild vun Rom reformeert wurrn.

Ok bi dat Geld hett Karl Schick rinbröcht. He hett den Weert vun dat geld nich mehr an dat Gold anbunnen. In sien ganzet Riek weer nu de Sülverdenar de worraftige Geldsoort. En Solidus oder Schilling“ weer 12 Denar (Pennig). En „Pund“ (libra) weern 20 Solidi. Vergleken mit de Antike weer dat Pund unner Karl avers mehr weert. In Karl siene Müntordnung stunn in, dat vun een Pund Sülver 240 Pennig präägt weern schollen. So weer dat, un so bleev dat in Grootbritannien bit 1971. De Angelsassen ehr König Offa vun Mercia harr nämlich Karl siene Geldregeln övernahmen. Un na em is England dor ok bi bleven.

 

So, as dat in dat Frankenriek Bruuk weer, hett Karl dat 806 regelt, wat na em kamen scholl. Dat Riek scholl deelt weern (de so nömmte Divisio Regnorum). Vunwegen dat siene öllern beiden Söhns fröh storven sünd, möök Karl den eenzigen annern Söhn, de na de dormoligen Ansichten as legitimen Söhn gellen dö, to’n Mitkaiser. Dat weer Ludwig de Frame. He is denn 814 up Karl sien Throon folgt.

Karl is storven an’n 28. Januar 814 in Aken. Dor hett he 47 Johre regeert harrt. Bisett hefft se em in de Palzkapell, wat de Marienkarken is. Wo he an storven is, kann so akraat nich seggt weern. Möglicherwiese harr he Sweren an’t Rippenfell. Einhardt schrifft in de Vita Caroli Magni in Kapitel 30, he harr Fever harrt un dorto Liefpien an’e Sieten. Nadem he seven Dage lang legen hett, is he afscheedt.

Up sien Graffsteen stunn, he weer de „imperator orthodoxus“ ween, de dat „regnum francorum“ eddel (nobiliter) grötter maakt harr.

Wat Karl in siene Ehen, in siene Familien un in sien Sexleven anstellen dö, dat harr mit de Karken ehre Ansichten över Moral nich veel to kriegen. Al, dat he siene eerste Fro ut den Langobarden-Stamm verstötten dö un sik denn mit Hildegard ut den Stamm vun de Alemannen wedder verheiraden dö, pass nich mit dat Karkenrecht tosamen. Man he hett ok bito noch allerhand harrt mit en ganze Reeg vun Froenslüde. De een oder annere vun jem is direktemang as en Aart vun Bifro ankeken wurrn. Mit jem hett he ok Kinner harrt.

Karl woll dor ok nix vun afweten, dat siene Döchter heiraden döen, man he unnernehm dor nix gegen, dat se mit Mannslüde vun’n Hoff wat harrt hefft. Eerst Karl sien strengen Söhn Ludwig de Frame hett gegen den Vadder siene Froens wat unnernahmen un hett jem vun’n Hoff jaagt, as de Vadder doot weer.

• Himiltrud um 768 rüm.
• 769 ene Dochter vun den König Desiderius vun de Langobarden. Se hett woll Gerperga heten un is üm 770 rüm verstött wurrn.
• 771 vör den 30. April Hildegard (de gente Suaborum, * 758, † 30. April 783) Dochter vun den Greven Gerold un Imma, en Dochter vun den Hartog vun de Alemannen (dux Hnabi).
• um Oktober 783 rüm Fastrada († 10. August 794 in Frankfort an’n Main), Dochter vun den Greven Radulf ut Döringen-Mainfranken.
• 794/Harvst 796 Luitgard († 4. Juni 800), ut de Alemannen ehren Stamm.

As Bifroens sünd bekannt:

• Madelgard
• Gerswind
• Regina (800)
• Adelind (806)

• mit Himiltrud:
  • Pippin mit’n Puckel (* 770; † 811)

 

• mit Hildegard:
  • Karl de Jüngere (* 772/773, † 811) 788 König in Neustrien
  • Adalhaid (* September 773/Juni 774, † Juli/August 774 in Südgallien)
  • Rotrud (* üm 775 rüm, † 6. Juni 810)
  • Karlmann (* 777, † 8. Juli 810), as Pippin König vun Italien
  • Ludwig de Frame (* 778, † 840)
  • Lothar (* Juni/August 778 in Chasseneuil bi Poitiers, † 779)
  • Bertha (* 779/780, † na’n 14. Januar 828), 814 vun’n Hoff jaagt
  • Gisela (* 781 vör’n Mai, † nah 800)
  • Hildegard (* 782 nah 8. Juni, † twüschen 1. un 8. Juni 783)

Bertha hett wat mit Karl sien Hoffgeistlichen Angilbert harrt, dor sünd de Kinner Nithard (*um 790 rüm; † 844/45) un Hartnid († 813) vun kamen.

• mit Fastrada:
  • Theodrada (* üm 785 rüm, † 9. Januar 844/853, in’t Kloster Schwarzach an’n Main), vör 814 Äbtissin vun Argenteuil
  • Hiltrud (* üm 787 rüm, † nah 800)

• vun ene unbekannte Fro:
  • Hruodhaid (* üm 787 rüm, † nah 800)

• mit Madelgard:
  • Ruothild († 24. März 852), Äbtissin vun Faremoutiers

• mit Gerswind:
  • Adalthrud

• mit Regina:
  • Drogo (* 17. Juni 801, † 8. Dezember 855), 823 Bischop vun Metz, 834 Arzbischop
  • Hugo (* 802/806, † 14. Juni 844), 836 Abt vun Saint-Bertin, 834–840 Arzkanzler vun Ludwig den Framen

• mit Adelind:
  • Theoderich (* 807, † nah 818), 818 geistlich.

As Uutgangspunkt för Forscherlüde un Unnersöök deent de Jahrbücher der Deutschen Geschichte, de alle kunnigen Borns systemaatsch sichtet un verarbeed un so de politsche Historie in allen Details beschrivt.^[56] De öösterrieksche Historiker Engelbert Mühlbacher, een Kenner van de karolingschen Borns, schreev 1896 de Deutsche Geschichte unter den Karolingern, de ook allens beschrivt.^[57] Mühlbacher het ook de passliken karolingschen Regesten bearbeed.^[58] In den Verloop van den 20.  Jaarhuneerd folgen ene Rege wetenschoplike un populärwetenschoplik Publikatschonen, de faken alleen spetschelle Themen ümfaat.^[59]

Dat de Politik de Historie för sik in Beslag nomen hadde, dat Verformen un de Missbruuk van de Sicht up Historie in’n 19. un froen 20.  Jaarhunnerd was upletst een Resultaat van den politschen Stried twischen Düütschland, dat eerst sied 1871 een Natschonaalstaat was, un Frankriek.^[60] Besonners openkünnig was de politsche Missbruuk an de histoorsche Persoon Karl de Grote in’n natschonaalsotschalistschen Düütschland, as de NS-Diktatuur met de Rassenlere verbunnen Karl up de enen Siede as Germane hoog acht het, he man up de annern Süide för dat sonöömd „Bloodgericht van Veern“, bi dat he na’t Seggen den Updrag gav 4500 Sassen doodtomaken, den Binamen „Sassenslächter“ kregen hadde, de Natschonaalsotschlisten siene sassischen Gegenspelers man to Verfechter för de Frieheid gegen röömsche un christlike Kultuur uphögen.^[61] So ene Aard Tweestriedigkeid brochte dat histoorsche Bild in de NS-Propaganda, an ook Historikers metwärken, anner man sik Möge geven een passlik Bild, dat allens uuteen hölt, to wiesen.^[62]

In’n 1930er Jaren bekene mere bekannte düütsche Forscher Karl uut ene natschonale düütsche Perspektive un as enen germaansch-düütschen Heerscher, ofgliek se sik in de NS-Tied düchtig gegen de Forschung up ideoloogsche Grundlage to Weer setten. Daar mang tellt to’n Bispeel Hermann Aubin, Friedrich Baethgen, Carl Erdmann, Karl Hampe, Martin Lintzel un Wolfgang Windelband.^[63] Karl Hampe to’n Bisppel het in den Sammelband Karl der Große oder Charlemagne?, de 1935 ruutkomen was, Inspraak doon Karl as „Sassenslächter“ to beschrieven, bi wat he man gliekerstieds up ene düütschnatschonale Perspektive bestund; al in de Tied twischen den Weltkriegen was ene natschonaalkonservative Denkwiese mang düütschen Historiker de Regel.^[64]

Na den Tweden Weltkrieg gav dat in de histoorsche Wetenschop een Ümdenken. Ene saaklike Wiese den Karolinger to bekieken het sik döörsett, he was nu slicht een Franke un nich os in’n 19. un froen 20. Jaarhunnert begänge enen Düütschen oder enen Franschmann. In düssen Tohoophang het dat Bild van de Historie in de Wetenschop enen starken Wannel beleevt. Nu dat bilüttken mere europääsche Staten binnen Europa tohoopwärken un ook de düütsch-franzöösche Fründschop het de Söök na gemeensamen „europääschen Worteln“ hooghaalt.^[65]

De europääsche Sicht up Karl is in de histoorsche Wetenschop in’n 1960er anfangen. Dat het klaar de Schärpde uut de harde Debatte nomen, de eerdags stark natschonalistsch was.^[66] Uut den „Germanen Karl“ is een Europäer worden.^[67] Karl Ferdinand Werner verklöre 1995 in den Bidrag Karl der Große oder Charlemagne – Von der Aktualität einer überholten Fragestellung, dat et nich meer üm de Frage na Karl de Grote oder Charlemagne geet – Namen, de ol so med enen Mythos överlaad sind. För Karl was Europa ol Würklikheid; dat moderne Europa het ook ene Upgave un sall sik beter up siene mannigfooldige Kultuur besinnen.^[68]

In letster Tied spreken Historiker man Bedenken uut, Karl os een Sinnbild för Europa to bruken. Daar betoont de Historiker wal bi, dat Dele van sienen Doon ook för de Nutried wichtig sind,^[69] man de jüngste Unnersöök bekikt Karl deelwiese noch slicher: Wat he tostanne brochte un dat kulturelle Ärve van den Karolingerriek is anseenlik, man of he as ene Idenitfikatschoonsfiguur för Europa dögt, wärd scharp un kritsch bekeken.^[70] Wenn Alessandro Barbero ook bi dat Bild van enen „Vader van Europa “ bibleev un wat sik ook in den Titel för siene Biographie över Karl wiest,^[71] spreken sik anner Forscherlüde wat scharper uut. Jean Favier het in sienen Wärk 1999 heel un deel aflaten den Bregreep Europa to bruken, wat Jacques Le Goff un Michael Borgolte ütern, was düchtig bescheden un torüghöllern. Borgolte het in siene Wärk, dat 2006 ruutkam, den Europaidee, de med Karl verbunnen is verswäckt: Ene Idee van Europa gav dat in’n Middelöller nich un Pater Europae was nix as man een Titel, de Karl siene Heerschop över mere Völker uutdrücken solle.^[72]

In Handböker un Översichten het in jüngste Tied besunners Rudolf Schieffer in meren Bidrägen Karl as enen Staatsmann heel torüghöllern lovt.^[73] Ook de fransche Historiker Pierre Riché^[74] het Karl siene Heerschop lovt, in de he enen groten Deel van den latinschen Europa verenige un för läter Tieden een Vöörbild, dat vele bewunnern, was. Karl Ferdinand Werner kam in sienen Wark över de „Oorsprünge van Frankriek“ to enen düchtig positiven Bild van Karl siene Heerschopstied. Werner bekikt Karl as enen genialen Strategen un enen över de Maten goden Organisater as ook ene starke Persöönlikheid.^[75] Wat anner Översichten to de Karolingertied över Karl vertellt is vergleken meest wat knapp.^[76] Dat Wark van Jörg Busch givt de Unnersöökhistorie stramm un kort wedder.^[77] Ornlik wat länger un breider is de Översicht Der Weg in die Geschichte van Johannes Fried (1994), de ook de Karolingertied ümfaat. Karl sien groot Stücke Arbeed in de Politik un Kultuur unnerstrieket dat, man ook dat de Kräfte dat med den Grootriek nich upnemen können.^[78] De gröttste Översicht is de twede Band in de New Cambridge Medieval History, de nich alleen de politsche Historie, man ook Kultuur, Religioon, Heerschop un Weerdschop uut europääsche Sicht beschrivt.^[79] Dat Wark van Wolfgang Braunfels uut den 1960er Jaren is ook vandage noch ene wichtige Kollektschoon för Bidrägen över Karl den Groten.^[80] Nu dreegt ook noch de Katalog un Essayband van 2014 wat akutells bi.^[81]

Wichtige Enkelthemen över Karl het Rosamond McKitterick in meren Publikatschonen uunersöcht, ofgliek de Resultate deelwiese ümstreden sind. De Översicht van eer kam 2008 ruut, man sammelt eer verscheden Bidräge un is kene biograafsche Översicht.^[82] In den niegen Jaardusend sind vele Biographien ruutkomen.^[83] Grote Översichten – man suner Anmärkels – hebbet Jean Favier^[84] un Dieter Hägermann^[85] ruutbrocht. Hägermann siene Översicht liggt dicht bi de histoorschen Borns un beschrivt to’n groten Deel de politsche Geschichte.

De 1200. Doodsdag up den 28. Januar 2014 was de Grund för vele verscheden Uutstellungen, Dagfaarten un Publikatschonen.^[86] Mit den Warken van Wilfried Hartmann,^[87] Stefan Weinfurter^[88] un Johannes Fried^[89] ligget up hoogdüütsch dree aktuelle, good med Borns nawiesen, biograafsche Översichten, vör, de Kenner van de Tied schreven hebbet. Hartmann siene Översicht is wat systemaatscher un knapper un faat de wetenschoplike Unnersöök bet nu tohope. He stellt Karl sien groot Stücke Arbeed in de Adminstratschoon, Bildung un Kärkenpolitik ruut, de as ook dat niege Kaiserdom lange Tied nawärken. Weinfurter wiest een positiv Bild van Karl un lövt siene Söke na de Waarheid (de in den Denken van sienen Tiedmaten van Godd kam), wo de grote Bildungsreform ook veel bridregen het. Johannes Fried siene Biografie beschrivt dat politsche un kulturelle Ümfeld. In düt Ümfeld stellt he Karl sien Leven, wo Fried den spannten Tostand ruutstrieket twischen Karl as enen glöövschen Christen un enen Heerscher, de deelwiese grote Gewalt bruukt het.

In de fransche un italieensche Wetenschop hadde Karl in den Jubeljaar 2024 kene grote Rulle, de düütschen un US-amerikaanschen un ook een paar engelsche Forscherlüde hebbet in dat Jaar man wichtige Bidrege över Karl ruutbrocht.^[90] 2019 kam ene wetenschoplike Biografie över deb Keser up engelsch ruut, de Janet L. Nelson schreven hadde.^[91]

 

Histoorsche Borns för de Heerschop van Karl de Grote givt dat, vergleken med anner Heerscher uut den froen Middelöller, teemlik veel. De wichtigste Born för Leven un de Tied van Karl is de Vita Karole Magni, de sien Vertruten Einhard affaat het.^[92] Wenn Einhard düsse Biografie schreven het, is ook vandage noch ümmestreden: de een Uutgangspunkt seggt dat Wark stammt ol uut de Tied ümme 817, anner seggt de Vita worde eerst 817 to Pergament brocht.^[93] För Einhard weren de beröömten Keserbiografien van den röömschen Schriever Sueton ene Inspiratschoon, man he is den Vörlagen nich slaavsch nafolgt; de Stil wiest Inflood uut Cicero sienen Warken.^[94] De Biografie beschrivt een klaar positiv Bild van Karl. Dat Wark was wal so beleevt un geern bruukt, dat et in över 100 Handschriften nableven is. De Vita Karoli Magni is ook vandage noch ene mang den wichtigsten Borns för de Karolingertied.^[95]

Een annern wichtigen Born sind de Annales regni Francorum („Rieksannalen“). Dat sind Annalen, also Jaarböker, de allens wat in enen Jaar wichtig was upschreevt un vertellt wat över de Tied van 741 bet 829. De eersten Indräge över de Tied vör 787 sind achterna upschreven worden. De Scheenisse na 787 sind alle direkt, as se passert sind, upschreven worden. Na Karl sienen Dood worden de Rieksannalen deelwiese wat den Inhoold un den Stil anlangt bearbeed. De Rieksannalen sind enen wichtigen Born, de man bloot deelwiese gloovwördig is, denn se geevt de eensiedige Sicht van den karolingschen Hov wedder.^[96]

Anner Borns, de up Karl siene Siede staat, sind de Continuatio Fredegarii, wat ene Huuschröönk bet 768 is, de ook de Fredegarchröönk wiederschrivt, un de Annales Mettenses priores. Daar koomt ook noch lüttke Jaarböker to, so as de Annales Petaviani (bet 799) un de Annales Laureshamenses (bet 803). In siene Gesta Karoli uut den laten 9. Jaarhunnert schillert Notker dat Doon un Leven van Karl in twee Böker (dree weren plaant) . Se wiest al den Övergang van histoorschen Born na enen Wark, dat histoorsche Mythen upbuut.

Bovenup givt dat Gedichte un Epen över Karl. Dat Epos Karolus Magnus et Leo papa stammt noch uut Karl siene Leevtieden. Dat Poeta Saxa stamt uut den laten 9. Jaarhunnerd. Uut de karolingsche Tied sind ook mere Breve van Alkuin un Einhard nableven. Bovento givt dat Borns rund ümme de Karke: Dokumente över Synoden un Konzilien, Korrespondenz un Schrifteen överr Karkenrecht un Karkenpolitik so as de Libri Carolini.

Mang den 262 nableven Oorkunnen, de Unnerschrivt un Segel van Karl dreegt, sind 98 namaakt.^[97] Ook wichtig sind de Kapitularien un de Leges (Gesette), de Karl ruutgav. Doorto koomt ook Münten un kunsthistoorsche Borns un Buwarke uut Karl siene Tied.^[98]

De Portrees up Münten wiest Karl med kort sneden Haren un Snurrbaard, wat up sien Uutseen henwiesen kann, denn uut de Tied givt dat kene annern Portrees.^[99]

  Karl de Grote. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Karl de Grote bi de «Rodovid». De Boom vun de Vöröllern un Nohkomm

• Sigurd Abel, Bernhard Simson: Jahrbücher des Fränkischen Reiches unter Karl dem Großen. Bd. 1. Leipzig 1888 (2. Oplaag, bearbeid vun Simson), Bd. 2. Leipzig 1883; ND Berlin 1969 (för de politsche Historie jümmers noch wichtig, de Samtöversicht is man uut de Tied).
• Matthias Becher u. a.: Das Reich Karls des Großen. Theiss, Stuttgart 2011, ISBN 978-3-8062-2507-5.
• Jörg W. Busch: Die Herrschaften der Karolinger 714–911. Oldenbourg, Mönken 2011, ISBN 978-3-486-55779-4.
• Johannes Fried: Der Weg in die Geschichte. Die Ursprünge Deutschlands bis 1024 (= Propyläen Geschichte Deutschlands. Bd. 1). Propyläen, Berlin 1994, ISBN 3-549-05811-X (originelle Översicht, wiekt deelwiese van Konsens af).
• Rosamond McKitterick (Ruutgever): The New Cambridge Medieval History. Volume 2, c. 700–c. 900. Cambridge University Press, Cambridge 1995, ISBN 0-521-36292-X.
• Pierre Riché: Die Karolinger. Eine Familie formt Europa. Reclam, Stuttgart 1999, ISBN 3-15-010463-7 (Standardwark över karolingsche Historie).
• Rudolf Schieffer: Die Karolinger. 5., aktualisierte Oplaag. Kohlhammer, Stuttgart 2014, ISBN 978-3-17-023383-6 (Standardwark över karolingsche Historie).
• Rudolf Schieffer: Die Zeit des karolingischen Großreichs (714–887) (= Handbuch der deutschen Geschichte. Bd. 2). 10., heel nee bearbeed Oplaag. Klett-Cotta, Stuttgart 2005, ISBN 3-608-60002-7.
• Rudolf Schieffer: Christianisierung und Reichsbildung. Europa 700–1200. C.H. Beck, Mönken 2013, ISBN 978-3-406-65375-9 (kort, aktuell Överblick uut europääsche Sicht).

• Alessandro Barbero: Karl der Große. Vater Europas. Klett-Cotta, Stuttgart 2007, ISBN 978-3-608-94030-5 (italieensch Originalausgabe 2000).
• Matthias Becher: Karl der Große. 7. durchgesehene und aktualisierte Oplaag. Beck, Mönken 2021, ISBN 978-3-406-77156-9.
• Roger Collins: Charlemagne. University of Toronto Press, Toronto 1998; Macmillan, Basingstoke 1998, ISBN 0-333-65054-9.
• Jean Favier: Charlemagne. Fayard, Paris 1999, ISBN 2-213-60404-5 (systemaatsch Överblick)
• Johannes Fried: Karl der Große. Gewalt und Glaube. Eine Biographie. 4. Oplaag, Beck, Mönken 2014, ISBN 978-3-406-65289-9
• Dieter Hägermann: Karl der Große. Herrscher des Abendlandes. Econ, Berlin 2000, ISBN 3-549-05826-8 (Rezenschonen).
• Wilfried Hartmann: Karl der Große. Kohlhammer, Stuttgart 2010, ISBN 978-3-17-018068-0 (Rezenschoon).
• Michael Imhof, Christoph Winterer: Karl der Große. Leben und Wirkung, Kunst und Architektur. Imhof, Petersberg 2013, ISBN 978-3-932526-61-9 (kunsthistoorsch Swaarpunkt).
• Rosamond McKitterick: Karl der Große (= Gestalten des Mittelalters und der Renaissance). Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2008 (englelsche Originaaluutgaav: Charlemagne. The Formation of a European Identity. Cambridge University Press, Cambridge/New York 2008) (Rezenschoon bi H-Soz-u-Kult un kritsche Rezenschoon in Concilium medii aevi 11 (2008))
• Janet L. Nelson: King and Emperor. A New Life of Charlemagne. Allen Lane, London 2019, ISBN 978-0-713-99243-4.
• Stefan Weinfurter: Karl der Große. Der heilige Barbar. 2. Oplaag. Piper, Mönken/Zürich 2014, ISBN 978-3-492-05582-6 (aktuell un good to lesen).

• Deutsches Historisches Museum (Ruutgever): Kaiser und Kalifen. Karl der Große und die Welt des Mittelmeers. Zabern, Darmstadt 2014, ISBN 978-3-8053-4774-7
• Matthias Becher: Das Kaisertum Karls des Großen zwischen Rückbesinnung und Neuerung. In: Hartmut Leppin, Bernd Schneidmüller, Stefan Weinfurter (Ruutgever): Kaisertum im ersten Jahrtausend. Schnell & Steiner, Regensburg 2012, ISBN 978-3-7954-2509-8, S. 251–270.
• Peter Classen: Karl der Große, das Papsttum und Byzanz. Die Begründung des karolingischen Kaisertums. Herausgegeben von Horst Fuhrmann und Claudia Märtl (= Beiträge zur Geschichte und Quellenkunde des Mittelalters. Bd. 9). 2. Oplaag. Thorbecke, Sigmaringen 1988, ISBN 3-7995-5709-1 (grundlegend zum Kaisertum und zur Kaiserkrönung).
• Rudolf Schieffer: Neues von der Kaiserkrönung Karls des Großen (Sitzungsbericht der bayerischen Akademie der Wissenschaften. Philologisch-historische Klasse 2004, 2). Verlag der Bayerischen Akademie der Wissenschaften, Mönken 2004, ISBN 3-7696-1626-X.

• Frank Pohle u. a. (Ruutgever): Karl der Große – Charlemagne. Drei Bände im Schuber. Sandstein Verlag, Dresden 2014, ISBN 978-3-95498-094-9
  • Peter van den Brink, Sarvenaz Ayooghi (Ruutgever): Karl der Große – Charlemagne. Karls Kunst. Katalog der Sonderausstellung Karls Kunst vom 20. Juni bis 21. September 2014 im Centre Charlemagne, Aachen. Sandstein, Dresden 2014, ISBN 978-3-95498-093-2.
  • Frank Pohle (Ruutgever): Karl der Große – Charlemagne. Orte der Macht. Katalog. Katalog der Sonderausstellung Orte der Macht vom 20. Juni bis 21. September 2014 im Krönungssaal des Aachener Rathauses. Sandstein, Dresden 2014, ISBN 978-3-95498-091-8.
  • Frank Pohle (Ruutgever): Karl der Große – Charlemagne. Orte der Macht. Essays. Essayband zur Sonderausstellung Orte der Macht vom 20. Juni bis 21. September 2014 im Krönungssaal des Aachener Rathauses. Sandstein, Dresden 2014, ISBN 978-3-95498-092-5.
• Wolfgang Braunfels u. a. (Ruutgever): Karl der Große. Lebenswerk und Nachleben. 4 Bände und Registerband. Düsseldorf 1965–1968.
• Paul L. Butzer u. a. (Ruutgever): Karl der Große und sein Nachwirken. 1200 Jahre Kultur und Wissenschaft in Europa. 2 Bände. Brepols, Turnhout 1997, ISBN 2-503-50673-9.
• Franz-Reiner Erkens (Ruutgever): Karl der Große und das Erbe der Kulturen. Akten des 8. Symposiums des Mediävistenverbandes Leipzig 15.–18. März 1999. Akademie Verlag, Berlin 2001, ISBN 3-05-003581-1.
• Johannes Fried u. a. (Ruutgever): 794 – Karl der Große in Frankfurt. Ein König bei der Arbeit. Ausstellung zum 1200-Jahre-Jubiläum der Stadt Frankfurt am Main. Thorbecke, Sigmaringen 1994, ISBN 3-7995-1204-7.
• Peter Godman, Jörg Jarnut, Peter Johanek (Ruutgever): Am Vorabend der Kaiserkrönung. Das Epos „Karolus Magnus et Leo Papa“ und der Papstbesuch von 799. Akademie Verlag, Berlin 2002, ISBN 3-05-003497-1.
• Rolf Große, Michel Sot (Ruutgever): Charlemagne. Les temps, les espaces, les hommes. Construction et déconstruction d'un règne. Brepols, Turnhout 2018, ISBN 2-503-57797-0.
• August Heuser, Matthias Theodor Kloft (Ruutgever): Karlsverehrung in Frankfurt am Main. Eine Ausstellung des Dommuseums Frankfurt und des Historischen Museums Frankfurt. Frankfort an’n Main 2000, ISBN 3-921606-41-1.
• Christoph Stiegemann, Matthias Wemhoff (Ruutgever): 799. Kunst und Kultur der Karolingerzeit. Karl der Große und Papst Leo III. in Paderborn. Katalog der Ausstellung in Paderborn 1999. 3 Bände. Philipp von Zabern, Mainz 1999, ISBN 3-8053-2456-1.
• Joanna Story (Ruutgever): Charlemagne. Empire and Society. Manchester University Press, Manchester 2005, ISBN 0-7190-7088-0.

• Bernd Bastert (Ruutgever): Karl der Große in den europäischen Literaturen des Mittelalters. Konstruktion eines Mythos. Niemeyer, Tübingen 2004, ISBN 3-484-64025-1.
• Michael Borgolte: Carlo Magno e la sua collocazione nella storia globale. In: Quellen und Forschungen aus italienischen Archiven und Bibliotheken 93, 2013, S. 1–26 (online).
• Wolfgang Braunfels u. a. (Ruutgever): Karl der Große. Lebenswerk und Nachleben, Bd. 4 Nachleben. Schwann, Düsseldorf 1967.
• Franz-Reiner Erkens (Ruutgever): Karl der Große in Renaissance und Moderne. Zur Rezeptionsgeschichte und Instrumentalisierung eines Herrscherbildes (Das Mittelalter. Perspektiven mediävistischer Forschung. Zeitschrift des Mediävistenverbandes 4, 1999, Heft 2). Akademie Verlag, Berlin 1999.
• Franz Fuchs, Dorothea Klein (Ruutgever): Karlsbilder in Kunst, Literatur und Wissenschaft. Akten eines interdisziplinären Symposions anläßlich des 1200. Todestages Karls des Großen (= Rezeptionskulturen in Literatur- und Mediengeschichte. Bd. 1). Königshausen & Neumann, Würzborg 2015, ISBN 3-8260-5558-6.
• Thomas Kraus, Klaus Pabst (Ruutgever): Karl der Große und sein Nachleben in Geschichte, Kunst und Literatur (= Rezeptionskulturen in Literatur und Mediengeschichte. Band 1). Königshausen & Neumann, Würzborg 2014
• Lieselotte-E. Saurma-Jeltsch: Karl der Große als vielberufener Vorfahr. Sein Bild in der Kunst der Fürsten, Kirchen und Städte (= Schriften des Historischen Museums. Bd. 19). Thorbecke, Sigmaringen 1994, ISBN 3-7995-1205-5.
• Bernd Schneidmüller: Sehnsucht nach Karl dem Großen. Vom Nutzen eines toten Kaisers für die Nachgeborenen. Die politische Instrumentalisierung Karls des Großen im 19. und 20. Jahrhundert. In: Geschichte in Wissenschaft und Unterricht 51, 2000, S. 284–301.

1. ↑ In öller Warken uut de histoorsche Wetenschop steet ook faken dat Jaar 742. De niegen Warken to dat Thema gaat in de Richte, dat se to’n gröttsten Deel 747/48 as dat Boordjaar anneemt, vergliek Rosamond McKitterick: Charlemagne. Cambridge 2008, S. 72. Kiek ook in den Paragraaf Herkamen, Geboort un Jöögd för meer Details.
2. ↑ Över de Merowingers, keik bi:Sebastian Scholz: Die Merowinger. Stuttgart 2015. Unklaar is of de lätern Borns uut Karolingertied een richtig Bild van de Merowinger wiest.
3. ↑ Rudolf Schieffer: Die Karolinger. 4., överarbeed un uutbreed Uplage, Stuttgart 2006, S. 11ff.
4. ↑ Wilfried Hartmann: Karl der Große. Stuttgart 2010, S. 27.
5. ↑ Daar schrivt Rudolf Schieffer to in: Die Karolinger. 4., överarbeed u uutbreed Uplage, Stuttgart 2006, S. 26ff.; un Rudolf Schieffer: Die Zeit des karolingischen Großreichs (714–887). Stuttgart 2005, S. 18ff.
6. ↑ Karl Ferdinand Werner: Das Geburtsdatum Karls des Großen. In: Francia 1, 1973, S. 115–157 (Digitalisat).
7. ↑ Matthias Becher: Neue Überlegungen zum Geburtsdatum Karls des Großen. In: Francia 19, 1992, S. 37–60 (Digitalisat). Vgl. Wilfried Hartmann: Karl der Große. Stuttgart 2010, S. 39–41; Johannes Fried: Karl der Große. München 2013, S. 34; Stefan Weinfurter: Karl der Große. München 2013, S. 55.
8. ↑ Stefan Weinfurter: Karl der Große. München 2013, S. 56. Johannes Fried: Karl der Große. München 2013, S. 35, denkt, dat (in Verbund med de Anname van Karl Ferdinand Werners na de Reisewege van Pippin) de Ruum üm de Palz Ver twischen Paris un Compiegne een möglichen Geboordsoord is. Vergliek to den annern Oorden, de een sik vermoden is, ook Sigurd Abel, Bernhard Simson: Jahrbücher des Fränkischen Reiches unter Karl dem Großen. Band 1. 2. Uplage, Berlin 1888, S. 14ff.
9. ↑ Vergliek Einhard in Vita Karoli 4
10. ↑ Wilfried Hartmann: Karl der Große. Stuttgart 2010, S. 42–45; Johannes Fried: Karl der Große. München 2013, S. 33ff.; Stefan Weinfurter: Karl der Große. München 2013, S. 57ff.
11. ↑ Vgl. Wilfried Hartmann: Karl der Große. Stuttgart 2010, S. 41f.
12. ↑ Över de Reise van Stephan un den Achtergrünnen vgl. Johannes Fried: Karl der Große. München 2013, S. 63ff.; Stefan Weinfurter: Karl der Große. München 2013, S. 70–73.
13. ↑ Josef Semmler: Der Dynastiewechsel von 751 und die fränkische Königssalbung. Düsseldörp 2003, bestreed ene Salvzeremonie 751 un bekeek de Salvzeremonie as ene „postbaptismale[n] Taufsalbung“, doch is Semmler siene These ook vandage ümstreden. Vergliek ook: Die Salbung Pippins des Jüngeren in karolingischen Quellen vor dem Horizont biblischer Wahrnehmungsmuster. In: Frühmittelalterliche Studien 46, 2012, S. 391–417.
14. ↑ Johannes Fried: Karl der Große. München 2013, S. 68f.
15. ↑ Johannes Fried: Karl der Große. München 2013, S. 70f.
16. ↑ Wilfried Hartmann: Karl der Große. Stuttgart 2010, S. 44.
17. ↑ Einhard, Vita Karoli 25. Vgl. daarto Janet Nelson: King and Emperor. London 2019, S. 68; patrius sermo is wal ene ooldhoochdüütsche, kene romaansche Sprake, ofgliek männig een in Karl sienen Ümfeld wal enen romaanschen Dialekt kürt het.
18. ↑ Kiek bi Einhard, Vita Karoli 25. Vergliek ook Ian N. Wood: Administration, law and culture in Merovingian Gaul. In: Rosamond McKitterick (Ruutgever): The Uses of Literacy in Early Mediaeval Europe. Cambridge University Press, Cambridge/New York 1990, S. 63–81. un. Johannes Fried: Karl der Große. München 2013, S. 36 und 44.
19. ↑ Vgl. dazu die positive Einschätzung von Johannes Fried: Karl der Große. München 2013, S. 42–55.
20. ↑ Rudolf Schieffer: Die Zeit des karolingischen Großreichs (714–887). Stuttgart 2005, S. 26.
21. ↑ Rudolf Schieffer: Die Karolinger. 4., überarbeitete und erweiterte Auflage, Stuttgart 2006, S. 67.
22. ↑ Annales regni Francorum (hier achteran: Rikssannalen) 768; Annales Petaviani 768.
23. ↑ Johannes Fried: Karl der Große. München 2013, S. 123; Stefan Weinfurter: Karl der Große. München 2013, S. 75.
24. ↑ Reichsannalen 768.
25. ↑ Wilfried Hartmann: Karl der Große. Stuttgart 2010, S. 46f.
26. ↑ Reichsannalen 769. Wilfried Hartmann: Karl der Große. Stuttgart 2010, S. 47; Stefan Weinfurter: Karl der Große. München 2013, S. 82.
27. ↑ Vgl. Wilfried Hartmann: Karl der Große. Stuttgart 2010, S. 47.
28. ↑ Johannes Fried: Karl der Große. München 2013, S. 125–127.
29. ↑ Stefan Weinfurter: Karl der Große. München 2013, S. 85.
30. ↑ Johannes Fried: Karl der Große. München 2013, S. 128f.; Stefan Weinfurter: Karl der Große. München 2013, S. 85f.
31. ↑ Vgl. Johannes Fried: Karl der Große. München 2013, S. 130; Stefan Weinfurter: Karl der Große. München 2013, S. 86.
32. ↑ Dieter Hägermann: Karl der Große. Berlin 2000, S. 82.
33. ↑ Wilfried Hartmann: Karl der Große. Stuttgart 2010, S. 48f.
34. ↑ Aktuell Överblick bi Matthias Becher: Gewaltmission. Karl der Große und die Sachsen. In: Christoph Stiegemann u. a. (Ruutgever): CREDO: Christianisierung Europas im Mittelalter. Bd. 1. Petersberg 2013, S. 321–329. Kik ook bi Johannes Fried: Karl der Große. München 2013, S. 153ff.; Stefan Weinfurter: Karl der Große. München 2013, S. 103ff.; Wilfried Hartmann: Karl der Große. Stuttgart 2010, S. 98–106. Vgl. außerdem Bernard Bachrach: Charlemagne’s Early Campaigns (768–777). A Diplomatic and Military Analysis. Leiden 2013, S. 177ff. und 427ff.
35. ↑ Överblick bi Matthias Springer: Die Sachsen. Stuttgart 2004.
36. ↑ Einhard, Vita Karoli 7.
37. ↑ Matthias Becher: Gewaltmission. Karl der Große und die Sachsen. In: Christoph Stiegemann u. a. (Hrsg.): CREDO: Christianisierung Europas im Mittelalter. Bd. 1. Petersberg 2013, hier S. 321.
38. ↑ Vgl. Matthias Becher: Gewaltmission. Karl der Große und die Sachsen. In: Christoph Stiegemann u. a. (Hrsg.): CREDO: Christianisierung Europas im Mittelalter. Bd. 1. Petersberg 2013, hier S. 321f.
39. ↑ Timothy Reuter: Plunder and Tribute in the Carolingian Empire. In: Transactions of the Royal Historical Society 35 (1985), S. 75–94.
40. ↑ Reichsannalen 772. Die Einzelheiten sind allerdings unklar; so berichten etwa nur die Reichsannalen im Eintrag für das Jahr 772, dass Karl dort Gold und Silber vorfand.
41. ↑ Vgl. Stefan Weinfurter: Karl der Große. München 2013, S. 104f. Vgl. Matthias Becher: Gewaltmission. Karl der Große und die Sachsen. In: Christoph Stiegemann u. a. (Ruutgever): CREDO: Christianisierung Europas im Mittelalter. Bd. 1. Peterborg 2013, S. 322 un ook Wilfried Hartmann: Karl der Große. Stuttgart 2010, S. 99.
42. ↑ Vetusti annales Nordhumbrani 775, ruutgeven van Reinhold Pauli: Monumenta Germaniae Historica. Scriptores in Folio. Bd. 13, Hannover 1881, S. 154–156, hier S. 155.
43. ↑ Einhardsannalen 775.
44. ↑ Stefan Weinfurter: Karl der Große. München 2013, S. 108f.
45. ↑ Vgl. Wilfried Hartmann: Karl der Große. Stuttgart 2010, S. 100.
46. ↑ Matthias Becher: Gewaltmission. Karl der Große und die Sachsen. In: Christoph Stiegemann u. a. (Hrsg.): CREDO: Christianisierung Europas im Mittelalter. Bd. 1. Petersberg 2013, S. 325.
47. ↑ Reichsannalen un Einhardsannalen 782.
48. ↑ Reichsannalen 782.
49. ↑ Johannes Fried: Karl der Große. München 2013, S. 160; Stefan Weinfurter: Karl der Große. München 2013, S. 109f.
50. ↑ Wilfried Hartmann: Karl der Große. Stuttgart 2010, S. 104.
51. ↑ Vgl. allgemein Caspar Ehlers: Die Integration Sachsens in das fränkische Reich (751–1024). Göttingen 2007, S. 271ff.
52. ↑ Stefan Weinfurter: Karl der Große. München 2013, S. 112f.
53. ↑ Matthias Becher: Gewaltmission. Karl der Große und die Sachsen. In: Christoph Stiegemann u. a. (Ruutgever): CREDO: Christianisierung Europas im Mittelalter. Bd. 1. Petersberg 2013, hier S. 326 un 328. Stefan Weinfurter: Karl der Große. München 2013, S. 114.
54. ↑ Wilfried Hartmann: Karl der Große. Stuttgart 2010, S. 105.
55. ↑ Över den Naklapp vgl. Ingrid Rembold: Conquest and Christianization: Saxony and the Carolingian World, 772–888. Cambridge 2017.
56. ↑ Sigurd Abel, Bernhard Simson: Jahrbücher des Fränkischen Reiches unter Karl dem Großen. Bd. 1. Leipzig 1888 (2. Uplage, bearbeed van Simson), Bd. 2. Leipzig 1883; Nadruck Berlin 1969.
57. ↑ Engelbert Mühlbacher: Deutsche Geschichte unter den Karolingern. Stuttgart 1896.
58. ↑ Regesta Imperii I, in 2. Uplage 1908 rutkomen; Digitalisaat van de Regesten
59. ↑ Kiek in de Bibliographie, daar bi Jörg W. Busch: Die Herrschaften der Karolinger 714–911. München 2011.
60. ↑ Vgl. ollgemeen Bernd Schneidmüller: Sehnsucht nach Karl dem Großen. Vom Nutzen eines toten Kaisers für die Nachgeborenen. Die politische Instrumentalisierung Karls des Großen im 19. und 20. Jahrhundert. In: Geschichte in Wissenschaft und Unterricht 51, 2000, S. 284–301.
61. ↑ To de Rezeptschoon vgl. Johannes Fried: Karl der Große. München 2013, S. 617–624.
62. ↑ Johannes Fried: Karl der Große. München 2013, S. 619 f.
63. ↑ Bernd Schneidmüller: Sehnsucht nach Karl dem Großen. Vom Nutzen eines toten Kaisers für die Nachgeborenen. Die politische Instrumentalisierung Karls des Großen im 19. und 20. Jahrhundert. In: Geschichte in Wissenschaft und Unterricht 51, 2000, S. 284–301, hier S. 285.
64. ↑ Vgl. Arnold Angenendt: Grundformen der Frömmigkeit im Mittelalter. München 2004, S. 58.
65. ↑ Vgl. to’n Bispeel Janet Nelson: Pater Europae? Karl der Große und Europa. In: Frank Pohle (Ruutgever): Karl der Große – Charlemagne. Orte der Macht. Essays. Dresden 2014, S. 432–439.
66. ↑ Bernd Schneidmüller: Sehnsucht nach Karl dem Großen. Vom Nutzen eines toten Kaisers für die Nachgeborenen. Die politische Instrumentalisierung Karls des Großen im 19. und 20. Jahrhundert. In: Geschichte in Wissenschaft und Unterricht 51, 2000, S. 284–301, hier S. 286f.
67. ↑ Bernd Schneidmüller: Sehnsucht nach Karl dem Großen. Vom Nutzen eines toten Kaisers für die Nachgeborenen. Die politische Instrumentalisierung Karls des Großen im 19. und 20. Jahrhundert. In: Geschichte in Wissenschaft und Unterricht 51, 2000, S. 284–301, hier S. 286.
68. ↑ Karl Ferdinand Werner: Karl der Große oder Charlemagne – Von der Aktualität einer überholten Fragestellung. München 1995.
69. ↑ Vgl. Janet Nelson: Pater Europae? Karl der Große und Europa. In: Frank Pohle (Hrsg.): Karl der Große – Charlemagne. Orte der Macht. Essays. Dresden 2014, S. 432–439, speziell S. 438f.
70. ↑ Vgl. Johannes Fried: Karl der Große. München 2013, S. 626f.
71. ↑ Carlo Magno. Un padre dell’Europa. 5. Auflage, Rom 2008 (Eerste Publikatschoon 2000, in’t Hoogdüütsche översett 2007).
72. ↑ Michael Borgolte: Christen, Juden, Muselmanen. Die Erben der Antike und der Aufstieg des Abendlandes 300 bis 1400 n. Chr. München 2006, S. 305.
73. ↑ Rudolf Schieffer: Die Karolinger. 5., aktualisierte Auflage. Stuttgart 2014; Rudolf Schieffer: Die Zeit des karolingischen Großreichs (714–887). Stuttgart 2005; Rudolf Schieffer: Christianisierung und Reichsbildung. Europa 700–1200. München 2013.
74. ↑ Die Karolinger. Eine Familie formt Europa. Stuttgart 1999.
75. ↑ Karl Ferdinand Werner: Die Ursprünge Frankreichs bis zum Jahr 1000. Stuttgart 1989, S. 397 und 402.
76. ↑ Matthias Becher u. a.: Das Reich Karls des Großen. Stuttgart 2011; Matthias Becher: Merowinger und Karolinger. Darmstadt 2009; Johannes Laudage, Lars Hageneier, Yvonne Leiverkus: Die Zeit der Karolinger. Darmstadt 2006; Karl Ubl: Die Karolinger. München 2014.
77. ↑ Jörg W. Busch: Die Herrschaften der Karolinger 714–911. München 2011.
78. ↑ Johannes Fried: Der Weg in die Geschichte. Die Ursprünge Deutschlands bis 1024. Berlin 1994, S. 332.
79. ↑ Rosamond McKitterick (Ruutgever): The New Cambridge Medieval History. Volume 2, c. 700–c. 900. Cambridge 1995.
80. ↑ Werner Braunfels (Ruutgever): Karl der Große. Lebenswerk und Nachleben. 4 Bände un Registerband. Düsseldörp 1965–1968.
81. ↑ Frank Pohle u. a. (Ruutgever): Karl der Große – Charlemagne. 3 Bänne. Dresden 2014.
82. ↑ Rosamond McKitterick: Charlemagne. The Formation of a European Identity. Cambridge 2008 / Karl der Große. Darmstadt 2008 (Rezension bei H-Soz-u-Kult un kritsche Rezenschoon in Concilium medii aevi 11 (2008))
83. ↑ Vgl. to’n Bispeel Roger Collins: Charlemagne. Toronto 1998; Matthias Becher: Karl der Große. C.H. Beck, München 1999 (mere Nieuplagen; Max Kerner: Karl der Große. Entschleierung eines Mythos. Böhlau, Köln/Weimar/Wien 2000; Alessandro Barbero: Carlo Magno. Un padre dell’Europa. 5. Auflage, Rom 2008 (orig. 2000; in’t hoogdüütsche översett 2007).
84. ↑ Charlemagne. Paris 1999.
85. ↑ Karl der Große. Herrscher des Abendlandes. Berlin 2000.
86. ↑ Tohoopfaat bi Rudolf Schieffer: Karl der Große nach 1200 Jahren. In: Deutsches Archiv für Erforschung des Mittelalters 70, 2014, S. 637–653 (Digitalisat); Karl Ubl: Karl der Große und die Rückkehr des Gottesstaates. Narrative der Heroisierung für das Jahr 2014. In: Historische Zeitschrift. 301, 2015, S. 374–390; Matthias Becher: Karl der Große im Licht aktueller Forschung. Zu den Erkenntnismöglichkeiten von angeblich Altbekanntem. In: Rheinische Vierteljahrsblätter. 79, 2015, S. 188–196.
87. ↑ Karl der Große. Stuttgart 2010.
88. ↑ Karl der Große. Der heilige Barbar. München 2013.
89. ↑ Karl der Große. Gewalt und Glaube. Eine Biographie. München 2013.
90. ↑ Vgl. Janet Nelson: Pater Europae? Karl der Große und Europa. In: Frank Pohle (Ruutgever): Karl der Große – Charlemagne. Orte der Macht. Essays. Dresden 2014, S. 432–439, hier S. 438.
91. ↑ Janet L. Nelson: King and Emperor. A New Life of Charlemagne. London 2019.
92. ↑ Vgl. Matthias M. Tischler: Einharts Vita Karoli. Studien zur Entstehung, Überlieferung und Rezeption. Hannober 2001, S. 118f. Tischlers Studie nimt ook up öller Ansichten Betog.
93. ↑ Aktueller Überblick bei Steffen Patzold: Einhards erste Leser: Zu Kontext und Darstellungsabsicht der „Vita Karoli“. In: Viator Multilingual 42, 2011, S. 33–55, de man för 828/29 plädeert.
94. ↑ Klaus Scherberich: Zur Suetonimitatio in Einhards vita Karoli Magni. In: Eloquentia copiosus. Hrsg. von Lotte Kéry u. a. Aachen 2006, S. 17–28; vgl. auch Steffen Patzold: Einhards erste Leser: Zu Kontext und Darstellungsabsicht der „Vita Karoli“. In: Viator Multilingual 42, 2011, hier S. 39ff.
95. ↑ Steffen Patzold: Einhards erste Leser: Zu Kontext und Darstellungsabsicht der „Vita Karoli“. In: Viator Multilingual 42, 2011, S. 33–55, hier S. 33.
96. ↑ Rosamond McKitterick: Constructing the Past in the Early Middle Ages: The Case of the Royal Frankish Annals. In: Transactions of the Royal Historical Society. Sixth Series 7, 1997, S. 101–129.
97. ↑ Die Urkunden der Karolinger. 1. Bd. Die Urkunden Pippins, Karlmanns und Karls des Großen. Unter Mitwirkung von Alfons Dopsch, Johannes Lechner, Michael Tangl bearbeed van Engelbert Mühlbacher. Hannober 1906, S. IX.
98. ↑ Allgemeen Överblick bi: Wilfried Hartmann: Karl der Große. Stuttgart 2010, S. 13–22; Stefan Weinfurter: Karl der Große. München 2013, S. 20–34.
99. ↑ Wilfried Hartmann: Karl der Große. Stuttgart 2010, S. 71.