Gregor I.

Gregor entstamm vermootlich de stadtröömsch Patrizier-Familie vun de Anicier,^[1] de in dat 5. Johrhunnert twee vun de letzt weströömschen Kaiser stellt harr un sülvstverständlich ok in Ostrom bzw. Konstantinopel to de Böverschicht tellen dee. Gregor weer en Oorenkel vun Paapst Felix II. (III.) († 492).^[2] De Vader vun Gregor, Gordianus, weer en hooch Beamter vun de Stadt Rom, un ok Gregor folg anfangs de Familientraditschoon un gung nah en gründlichen rhetorischen un juristischen Utbillen tonächst en weltlich Loopbahn as Politiker nah. Nah sien Amtstiet (wohrschienlich) as Praefectus urbi vun Rom – dat hööchste Amt, dat en Senator in Italien noch recken kunn – hett he sück 575 för en Leven as Mönk entscheedt; villicht nich toletzt wegen fehlen Perspektiven för en wiedere weltliche Karriere in kaiserlich Deensten. De weströömsch Senat befunn sück siet den Gotenkrieg (535–552) ahnhen in Uplösung. De Villa vun sien Öllern up den Monte Celio hett he in en Benediktinerkloster umwannelt, dat Kloster Santi Andrea e Gregorio al Monte Celio, besteiht noch hüüd. Sien Vörgänger as Paapst, Pelagius II., hett hüm 579 in den Karkendeenst haalt un hett hüm as Apokrisiar nah Konstantinopel schickt, wo he söss Johr lang bleev un wegen schlecht Greekschkenntnisse mitünner mit Verständigungsschwierigkeiten to kämpen harr. Nah sien Rückkehr wurr Gregor Berader vun Pelagius II. un an‘ 3. September 590 sülvst to’n Paapst wählt – de eerste Mönk vun de latiensch Kark, de to’n Bischop vun Rom un dormit to’n Patriarchen wählt wurr.

 

Siet den Rückeroberungskriegen ünner Justinian I. stunn de Stadt Rom tominst nominell ünner de Herrschap vun den oströömschen Kaiser. Gregor weer nich up en Konflikt mit Kaiser Maurikios (582–602) ut, de sien Hööftoogenmark up de Verteidigung vun dat Imperium an Euphrat un Donau leeg; he hett aber de sien Ungnade in Koop nommen, as he 593 eegenmächtig en deelwies Aftrecken vun de Langobarden uthanneln dee un up hör Forderung nah en jährlichen Tribut vun 500 Goldpund ingung. Mit de Langobardenkönigin Theudelinde hett he en Breefwessel ünnerhollen un he geev hör wertvull Geschenke.

Um den Titel „ökumeensch Patriarch“ keem dat todem to Utnannersetten mit den Patriarchen vun Konstantinopel Johannes Nesteutes. Gregor weer de all vun Innozenz I. upstellt Anspröök vun de Vörmacht vun Rom in de Gesamtkark bewusst, ahn dat he dissen bedingungslos forciert harr.

Gegenöver den immer noch tallriek Nichtchristen is Gregor dorgegen in de Regel düchtig intolerant uptreeden; so geev he in dat Johr 599 Order, de Heiden vun Sardinien to’n Överträe to dat Christendom to dwingen:

{{Zitat-la|Wenn ihr feststellt, dass sie nicht gewillt sind, ihr Verhalten zu ändern, so befehlen wir, dass ihr sie mit größtem Eifer verfolgt. Sind sie unfrei, so züchtigt sie mit Prügeln und Folter, um sie zur Besserung zu zwingen. Sind sie aber freie Menschen, so sollen sie durch strengste Kerkerhaft zur Einsicht gebracht werden, wie es angemessen ist, damit jene, die sich weigern, die Worte der Erlösung anzunehmen, welche sie aus den Gefahren des Todes erretten können, durch körperliche Qual dem erwünschten gesunden Glauben zugeführt werden.^[3]

Harr eenig Johrteihnten tovör noch Theoderich de Groote faststellt, dat dat unmögelk weer, de Annahm vun en Religion to befehlen (Religionem imperare non possumus, Cass. Var. 2,27), so sull Gregor sien Beförwortung vun de gewaltsam Bekehrung för dat westeuropääsch Middelöller wegwiesend wurrn. Historsch bedüüdend weer ok sien Entscheeden, Missionare nah Britannien to schicken, womit he des Konversion vun den angelsasschen König Æthelberht vun Kent to dat Christendom henkreegen hett. Dormit wurr de Grundsteen leggt för en nee gesamtabendländisch Karkenbewusstween, mit dat röömsch Paapstdom an de Tipp.

As „Mönkspaapst“ hett sück Gregor „Knecht vun de Knechte Gottes“ (servus servorum dei) nömmt, wat bit hüüd Bestanddeel vun de päpstlich Titulatur bleev. He weer vun de Mönksregel vun den Benedikt von Nursia deraart beindruckt, dat he de för de gesamte Kark as verbindlich verkloort hett un sülvst ok den benediktienschen Levensstil folg. Nah Ansicht vun eenig Forscher hüüd weer dat allerdings Gregor sülvst, de de Regel formuleert hett, oder en vun sien Schöler. In sien Grafftinschrift wurrd he todem as consul Dei, also as „Gottes Konsul“ beteekent. De Armenförsörg wurr en wichtig Element vun sien Pontifikat. De Getreideversörgen vun de dormals woll immer noch etwa eenige Teihnduusend Inwahner tellen Stadt Rom, de eegentlich in de Toständigkeit vun den Kaiser full, weer mangelhaft, weshalb Gregor de riesigen Ländereien vun de Kark in Süditalien un Sizilien nee organiseer un bewertschapen leet. To Anfang vun en jeden Maand funn en allgemeen Verdeelen vun Levensmiddel statt. Ebenso hett Gregor de anner Bischöp wohrschoot, dat de Darbende blots denn för de Predigt empfänglich weer, wenn hüm tovör en „helpen Hand“ reckt wurrn weer. Almosen hett he as Gott dorbrocht Opfer sehn, dat letztlich Gnade in dat Gottesgericht erwirkt.

Gregor schreev den Begreep Paapst as utsluuten Amtsbeteeken för den Bischop vun Rom fast. Mit hüm is dat Paapstdom vun den Laatantike in dat Middelöller övertreeden.

 

Dör sien tallriek Schriften kreeg Gregor över Johrhunnerte in de kathoolsch Kirche hooch Bedüüden. Dorneben find he as en vun de ganz wenigen westlichen Hilligen ok in de orthodox Kark völ Beachtung un Verehrung. Früh geev dat all tallriek Legenden um Gregor.^[4] Ünner annern keem de aristokratisch Afstammen vun den Paapst bald in Vergeetenheit, un fröh wurr all vertellt, dat Gregor en arm, unbekannter Eensiedler un vormalig Sünder ween weer, de wegen en göttlich Ingeeven in Afwesenheit to’n Paapst maakt wurrn weer. Hartmann von Aue form ut de Legenden vun de Johrhunnerte later sien Wark Gregorius, dat wedderum Grundlaag de Grundlaag för Thomas Mann sien Roman Der Erwählte billen dee.

Ofschons weder dat Gregoriaansch Sakramentar noch de Gregoriaansch Choral sien Schöpfungen sünd, wurr hüm in dat Middelöller deren Oorheverschaft tospraaken, um hör tosätzliche Autorität to geven. De kathoolsch Messbook geev Gregor in de Liturgie wohrschienlich sien noch hüüd gültige Form.

• kathoolsch gebotener Gedenkdag (siet 1969): 3. September (de Dag vun sien Wahl to‘n Paapst 590)
• kathoolsch Gedenkdag (bit 1969): 12. März (Dag vun de Bestattung 604)
• evangeelsch Gedenkdag: EKD un ELCA: 12. März (Dag vun de Bestattung 604), LC-MS: 3. September (de Dag vun sien Wahl to’n Bischop vun Rom 590)
• anglikaansch Gedenkdag: 3. September (de Dag vun sien Wahl to‘n Paapst 590)
• orthodox Gedenkdag: 12. März (Dag vun de Bestattung 604)

De Hilligspreeken wurr 1295 dör Paapst Bonifatius VIII. maakt. Sien Attribute sünd de Tiara, Book, Duuv, Arme bedeenend. He is Patron vun dat karlich Schoolwesen, de Bargwarken, vun den Chor- un Choralgesang, de Gelehrten, Lehrer, Schöler, Studenten, Singer, Musiker, Müerlüüüd, Knoopmaker; gegen Gicht un Pest.

Verscheeden Karken dragen sien Naam. Dat Kloster St. Gregor in Munster wurr hüm weeht.

 

Gregor sien Stil is literarisch ansprööksloser as de vun de anner Karkenvaders, sien Spraak is dichter an dat spraaken Woort un vermeed bewusst de Smuckmiddel un bild Reminiszenzen vun en greeksch un klassisch latiensch bild Elite, as se Augustinus un Hieronymus noch vorutsetten kunnen. De Eenfachheit vun sien Stil is nich blots Utdruck vun de wannelt Bildungsverhältnisse vun sien Zeit, sonnern ok bewusst Entscheedung för en „demütigen Stil“ (stilus humilis), de de Wohrheit vun dat Evangelium in den Middelpunkt stellt un de kunstvull Form as Utdruck vun de Weltwiesheit misstroot, dorbi aber Schlichtheit vun den Utdruck dörut mit Stärke vun dat Geföhl un den Gestus vun liedenschaplich Övertüügen to verbinnen weet. Den Spood un de Beleevtheit vun sien Warken in dat Middelöller un deren Infloot up de Volksfrömmigkeit hett disse Stil wesentlich mitbegünstigt: Sien exegetischen Schriften hörrn to de an‘ fakensten exzerpeerten, sien Dialogi to de an‘ meesten leest Warken in dat Middelöller.

• Liber regulae pastoris (I-IV). Patrologia Latina (PL) 77,13–128. Kritische Utgaav vun F. Rommel mit franz. Översetten vun Ch. Morel, Paris 1992 (= Sources Chrétiennes, 381–382). Utgaav vun de oldengelsch Översetten von I. Carlson, Stockholm 1975–1978. Düütsch Översetten vun G. Kubis, Graz 1986, ISBN 3-222-11690-3
  Behannelt de Gründe för de Entscheeden to dat Amt vun den Seelsörger, de för dit Amt erforderlichen Tugenden, de Upgaven vun den Seelsörger un de Notwendigkeit vun den Sülvstbesinnung un Sülvstprüfung jeden Dag.

 

• Moralia in Iob (I-XXXV). PL 75, 519–1162; PL 76, 9–782. Kritische Ausgabe von M. Adriaen, CCSL 143 (1979), 143A (1979), 143B (1985).
  En ungewöhnlich breet anleggt Hiobkommentar in 35 Böker, anfungen wiels sien Upenholt in Konstantinopel un fardig stellt üm un bi 595, de dat Book Hiob nah dat Prinzip des dreefacken Schriftsinn interpreteert: eenersiets literal in de wörtlich Bedüüden vun den Text, annersiets tropologisch in Betoog up de moralische Situatschoon vun den eenzeln Minschen un allegorisch-typologisch mit Betoog up de Heelstatsaaken vun de Geschichte Christi un sien Kark.

• Homiliae in evangelia (I-II). PL 76, 1075–1314; düütsch Översetten vun Michael Fiedrowicz, Freiburg 1997–1998 (= Fontes Christiani, 28.1-2), ISBN 3-451-23811-X, 3-451-23812-8
  Veertig exegetische Predigten to Evangelienperikopen, wohrschienlich in den Loop vun dat Karkenjohr 590/91 vördragen un 592 schriftlich herutgeven. De twintig Predigten vun da teerst Book hett Gregor dikteert un leet de in sien Gegenwart dör en karklichen Notar vördragen, de twintig Predigten vun dat tweet Book hett he sülvst hollen.

In dat Homiliarum In Evangelia Libri Duo^[5] verkloort Gregor I. in en Utleggen to dat Evangelium nah Lukas 7, 36−50 [2]], wo en naamloos Sünderin Jesus de Fööt wascht un salbt un to deren eegentlich Vergahn de Lukastext kien Woort seggt (nah [3] Johannes 12,3 Maria von Betanien ; kiek ok [4] Matthäus 26, 6-7; [5] Markus 14, 3, dat disse Person mit de Fru identisch is, vun de Markus versekert, dat hör söben Dämonen utdreven wurrn un se letztlich Maria Magdalena weer (https://www.bibleserver.com/text/EU/Markus16] Markus 16, 9, [6] Lukas 8, 2) un behaupt togliek, dat se en ehmalge Prostituierte weer. He bestätigt dormit as Paapst en all in dat Johr 373 vun Ephräm de Syrer in en Kommentar utspraaken Glieksetten^[6] un so wurr ansluutend ut de Tüügin vun de Auferstehung un ok de Krüüzigung, de den Staven Jesu un sien Grafftleggen bibleev, en exemplarisch Sünderin in‘ sexuellen Beriek. Mit dat sülvig Ööl, mit den se inst hör sündigen Leib pleeg, würr se nu de Fööt vun Jesu salben.^[7] Eerst dör Paapst Johannes Paul II. un later Franziskus wurrd disse Glieksetten uplööst un de besünnere Rull vun Maria Magdalenas as Eersttüügin vun de Auferstehung Jesu un eerste Botin to de Auferstehungsverkündung den Aposteln gegenöver weer herutstellt.^[8]

• Homiliae in Ezechielem (I-II). PL 76, 781-1072. Kritische Ausgabe von M. Adriaen, CCSL 142 (1971). Düütsch Översetten vun Georg Bürke, Einsiedeln: Johannes-Verlag, 1983
  22 exegetische Predigten ut dat Johr 593, mit fortlopen Erklärung vun Ez 1-3 un Ez 40.

• Homiliae super Ezechielem. Fratres vitae communis, Brüssel um 1476/77 ([http://nbn-resolving.de/urn:nbn:de:hbz:061:1-79598 Digitaliseerte Utgaav vun de Universitäts- un Landesbibliothek Düsseldörp)

• Homiliae super Ezechielem. Michael Furter, Basel 1496
• Homiliae in canticum canticorum. Kritisch Utgaav vun P. Verbraken, CCSL 144 (1963), p. 3–46.
  Twee Predigten över en Stäe vun dat Hoheleed (Ct 1,1-8), nich to verwesseln mit de ünner de Warken vun Gregor överleeferten Expositio super cantica canticorum (PL 79,471-548), de hüüd meest Robert von Tumbalena toschreeven wurrd.

• Pastorale, sive Regula pastoralis. Martin Flach, Basel; nich nah 1472 (Digitalisierte Ausgabe)

• Pastorale, sive Regula pastoralis. Michael Furter, Basel 15. II. 1496
• Regula pastoralis. Kreuzherrenkonvent, Marienfrede um 1475 u. um 1485/1500
• In librum I Regum expositiones (I-VI). PL 79,17-468. Ed. P. Verbraken, CCSL 144 (1963), p. 49–614
  Kommentar to dat 1. Book Samuel.

• 854 erhollen Breef, de Gregor an Bischööp, Fürsten, Missionare u. a. Personen in‘ gesamten Beriek vun dat Christendom schreev. De Breef behanneln Themen as Theologie, Moral, Politik, Diplomatie, Mönksdom, bischöpliche un päpstliche Verwalten un geven Upsluss över den Charakter vun Gregor un sien Amtsführung.

• Dialogi de vita et miraculis patrum Italicorum (I-IV). PL 77,127–431. Kritisch Utgaav vun U. Moricca, Rom 1924 (= Fonti per la Storia d'Italia, 57). Düütsch Översetten vun Joseph Funk, Bibliothek der Kirchenväter, 2. Utgaav, Reeg II, 3 (1933). Dat hannelt sück um veer Böker över dat Leven un de Wunnertaten vun Hilligen vun Italien, um den Nahwies antotreeden, dat nich blots de Orient, sonnern ok Italien wundertätige asketische Hillige harr. Dat tweet Book is ganz den hilligen Benedikt vun Nursia widmet, den Gregor dat Ideal vun den habitare secum toschrifft.^[9] Dat veerte Book will mit en Sammlung vun Jensietsvisionen un Erscheinungen vun Dooden den Glooven an dat Leven nah den Dood bekräftigen. Dat Wark hett de Visionsliteratur vun dat Middelöller överut nahhollend präägt. So hellt Gregor den Reformatoren, de blots vun Himmel un Hölle as Jensiestöörd utgungen, as „Utfinner vun dat Fegefüür“, wiel he hier schrifft, dat an bestimmten Uppenholtsöörd Doode dör Füür oder Water vun hör lässlich Sünden reinigt wurrn können. Ok söllt Messopfer disse Bußtiet verkörten können. De fröhmiddelöllerich middelgreeksch Översetten dör Paapst Zacharias wurr vun Konstantin Dapontes 1780 neegreeksch överarbeit.^[10] Wegen de recht populären Översetten vun de Dialoge wurrd Gregor in de orthodox Kark as Gregorios ho Dialogos verehrt.

• Dialogorum libri IV (mndl.). Kreuzherrenkonvent, Marienfrede 1477
• Dialogorum libri IV. Bartholomaeus von Unckel, Köln nich nah 1482
• Expositio in Canticum Canticorum. Michael Furter, Basel 13. III. 1496

 

De Theoloog Francis Clark legg 1987 en tweebändig Ünnersöken vun de Dialogi vör, in de he de Hypothese vertreeden deiht, dat dat Wark nich echt weer. De Verfaater weer nich Gregor de Groote, sonnern en ünner den Naam vun den Paapst ageeren Fälscher, de in dat laat 7. Johrhunnert leevt harr. Vörsichtig Tostimmung funnen eenige vun Clark sien Överleggen bi Johannes Fried, de allerdings 2004 faststellt hett: Clark ist über sein Ziel hinausgeschossen; de Dialogi weer to Leevtieden vun Gregor in sien Umgegend entstahn; dat weern literarisch gestaltete Zwiegespräche, die Gregor tatsächlich führte.^[11] Allerdings weer de Gloovwürdigkeit vun de Angaven hensichtlich dat Leven vun Benedikt in Twiefel to trecken.

• Arnold Angenendt: Das Frühmittelalter. Die abendländische Christenheit von 400 bis 900. Kohlhammer, Stuttgart 2001, ISBN 3-17-017225-5, S. 239–243.
• Peter Eich: Gregor der Große. Bischof von Rom zwischen Antike und Mittelalter. Ferdinand Schöningh, Patterbuorn 2016, ISBN 978-3506783707.
• Achim Thomas Hack: Gregor der Große und die Krankheit (= Päpste und Papsttum. Band 41). Hiersemann, Stuttgart 2012, ISBN 978-3-7772-1227-2.
• Georg Jenal: Gregor der Große und die Stadt Rom (590–604). In: Friedrich Prinz (Hrsg.): Herrschaft und Kirche. Beiträge zur Entstehung und Wirkungsweise episkopaler und monastischer Organisationsformen (= Monographien zur Geschichte des Mittelalters. Band 33). Hiersemann, Stuttgart 1988, ISBN 978-3-7772-8809-3, S. 109–145.
• Marie-Luise Laudage: Caritas und Memoria mittelalterlicher Bischöfe (= Münstersche Historische Forschungen. Band 3). Böhlau, Köln u. a. 1993, ISBN 3-412-07192-7.
• Hartmut Leppin: Die Kirchenväter und ihre Zeit. Von Athanasius bis Gregor dem Großen. Beck, München 2000, ISBN 3-406-44741-4.
• Robert A. Markus: Gregory the Great and his world. Cambridge University Press, Cambridge u. a. 1997, ISBN 0-521-58430-2.
• Jeffrey Richards: Consul of God. The Life and Times of Gregory the Great. Routledge & Kegan Paul, London u. a. 1980, ISBN 0-7100-0346-3 (deutscher Titel: Gregor der Große: Sein Leben - seine Zeit. Styria, Graz u. a. 1983, ISBN 3-222-11443-9).
• Pierre Riché: Gregor der Große. Leben und Werk. Neue Stadt, München 1996, ISBN 3-87996-353-3.

  Gregor I. . Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• DNB-Katalog
• Vörlaag:DDB

Sekundärliteratur

• Gregor der Große: Vita Benedicti (düütsch) (Memento van‘ 23. Dezember 2008 in dat Internet Archive)
• Indrag in de Catholic Encyclopedia, Robert Appleton Company, New York 1913.
• Katharina Greschat, Die 'Moralia in Job' Gregors des Großen. Ein christologisch-ekklesiologischer Kommentar, Tübingen: Mohr Siebeck 2005 (ISBN 978-3-16-148618-0)

Warken vun Gregor

• Warken vun Gregor in Nicene and Post-Nicene Fathers, Series II: Band 12 un Bd. 13
• Gesamtwark vun Migne Patrologia Latina mit Inholtsverteeken
• Moralia in Job, e-Text, nah de engelsch Översetten vun John Henry Parger / J. Rivington, London 1844.
• Moralia in Job, digitaliseerte Handschrift Msc.Bibl.41 vun de Staatsbibliothek Bamberg ut dat 2. Drüddel vun dat 11. Johrhunnert
• Homiliae in Ezechielem, digitaliseerte Handschrift Msc.Patr.69 vun de Staatsbibliothek Bamberg (2. Veertel 11. Johrhunnert - 2. Hälft 11. Johrhunnert)
• Regula pastoralis, digitaliseerte Handschrift Msc.Patr.76 vun de Staatsbibliothek Bamberg (10. Johrhunnert)
• Homiliae in Ezechielem, liber II - BSB Clm 6237, Freising, vör 784
• düütsch Uttüüch ut dat Breefregister (Bibliothek der Kirchenväter)
• düütsch Översetten vun de Hirtenregel (Bibliothek der Kirchenväter)
• düütsch Översetten vun de Dialoge (Bibliothek der Kirchenväter)

1. ↑ Gregor betekent sück sülvst (wohl ut Bescheedenheit) nie as Angehörigen vun de gens Anicia un hett de Familie ok nie nich in sien Schriften upführt. Dat weer ok begäng, wiel de Karl bzw. de Bröers un Süsters in‘ karklichen Glooven as Familie sehn wurr. Dat Dööpen, wonah en Heide oder Jööd christlich wurr, weer (un is) en individuelle Entscheedung; wiels de Vader Heide weer, kunn de Moder Christin ween; dat sülvige gull för de Geschwister oder Kinner. Hervörheven vun sien Gebortsfamilie harr hüm vun anner Kleriker un vun dat Karkenvolk sofort Argwohn un den Vorwurf vun dat Torüchsetten vun de Gloovensgeschwister inbrocht. De Annahm, dat he en Anicier ween is, stütt sück up de Grafftinschrift vun sien Oorgrootmoder Petronia. De Hypothese blifft umstreeden; seker is aber, dat Gregor de senatorisch Aristokratie entstammen dee Vgl. Chris Wickham: Framing the early Middle Ages : Europe and the Mediterranean 400-800. Oxford University Press, Oxford / New York 2005, ISBN 019926449X, S. 160.
2. ↑ [1] Gregor I., der Große; Ökumenisches Heiligenlexikon, afropen an‘ 30. Mai 2008
3. ↑ Gregor: Epist. 9, 204. In: Epistolae (in Quart) 2: Gregorii I papae Registrum epistolarum. Libri VIII-XIV. Herutgeven vun Paul Ewald (†) un Ludo M. Hartmann. Berlin 1892, S. 191–193 (Monumenta Germaniae Historica, Digitalisat)
4. ↑ En good Överblick bütt Hiltgart Keller: Reclams Lexikon der Heiligen und der biblischen Gestalten. 2. Uplaag, Reclam, Stuttgart 1970, S. 234ff.
5. ↑ [holicaomnia.eu/04z/z_0590-0604__SS_Gregorius_I_Magnus__Homiliarum_In_Evangelia_Libri_Duo__MLT.pdf.html Homiliarum In Evangelia Libri Duo]. Up : holicaomnia.eu (Documenta Catholica Omnia) van 2006; toletzt afropen an’ 22. Dezember 2016 (Vulltext as PDF-Datei).
6. ↑ Joachim Schäfer: Ökumenisches Heiligenlexikon: Maria Magdalena. Up: heiligenlexikon.de ; letzte Aktualiseeren: 2. August 2016; toletzt afropen an‘ 22. Dezember 2016.
7. ↑ Oliver Achilles: Maria Magdalena – Heilige oder Hure? Up: auslegungssache.at van‘ 10. November 2012; toletzt afropen an‘ 22. Dezember 2016.
8. ↑ Amtsblatt der Österreichischen Bischofskonerenz. Nr. 69 van‘m 1. September 2016, S. 11 ff.: Begleitschreiben von Erzbischof Arthur Roche: „APOSTOLORUM APOSTOLA“ (Vulltext as PDF-Datei)
9. ↑ Gregor der Große: Der hl. Benedikt, Buch II der Dialoge. EOS-Verlag, St. Ottilien 1995, ISBN 3-88096-730-X.
10. ↑ Dimitrios Z. Nikitas: Gregorius Dialogus neograecus: die neugriechische Weiterbearbeitung der Zacharias-Übersetzung durch Konstantin Dapontes (1780). In: Dorothea Walz (Hrsg.): Scripturus vitam. Lateinische Biographie von der Antike bis in die Gegenwart. Festgabe für Walter Berschin zum 65. Geburtstag. Mattes, Heidelbarg 2002, ISBN 3-930978-15-6, S. 1173–1184.
11. ↑ Johannes Fried: Der Schleier der Erinnerung. Beck, München 2004, ISBN 3-406-52211-4, S. 345–349.