Hounder

Hounder of honer enkelvold: hìn; ook: rèbbe, tude of tuut; Gallus gallus domesticus) binnen domesticeerde vogels uut de femilie van de fazantachtegen (Phasianidae).

Der bestoan n hail ìnde hounderrassen.

Man denkt dat de hounder ofstamt van de wilde Gallus gallus, het Bankivahoen, ook wel t Rode Boshoen nuimd. t Is n schuw, wantrouweg en sluw daaier, dat net zo groot is as n krielkip. t Bankivahoen komt in India en Zuudoost Azie nog aal in t wild veur.

n Hìn ken goud haard vouer zo as maaiskörrels eten. Wat zai oppikt komt eerst in n puut terecht (de krop). t Wordt doar mit spij weekt. Doarnoa binnen der twij moagen dij mithelpen om t vouer fien te kriegen. De kliermoag vougt moagsappen tou veur de wiedere verteern. De spiermoag kneedt t vouer en moalt t fien. Doarnoa wordt t wieder verwaarkt in de dunne daarm. De reststoffen verlôten t lichoam via de endeldaarm en de kloaka. n Hìn het twij blindedaarms. Zai helpen bie de verteern van raauwvezels en onttrekken vocht aan de vouermassa.

Hounder kinnen heur kop hail wied in alle richtens draaien. Dat komt deur t grode aantal haalswaarvels: vartien. De mìnsk het der mor zeuven. Hounder kieken nait wied. Wat wieder as viefteg meter bie heur vot gebeurt, kinnen zai nait zain.

n Hìn het gain oorschelp. Wat op meer as viefteg meter ofstand gebeurt, hoort e nait. n Hìn zugt kleurn ook aands. Veur n hìn is roodgeel de kloarste kleur. Overegens hebben hounder wel oorlelkes. Maisttied leggen hounder mit witte lelkes witte aaier en gounend mit rôze lellen broenen.

Hounder hebben de naaigen om noar rooie veurwerpen te pikken wat opmaarkelk is omdat heun kam en lellen zölf rood binnen. As n hìn ainmoal blödt deur t pikken, ken t hierdeur gebeurn dat hounder mekoar oetìndelk doodpikken.

Lokoal in de Achterhouk leert man luu oet t westen plat proaten deur de zin: "Den tuute in den toete doon" (Grönnegs: "De tuut in de puut doun") Woarbie de luu oet t westen ongeleuveg kieken.

• Hanekreein

• Achterhooks:
  • huunder, hoonder
  • tuut
• Drèents:
  • hen(ne), hin
  • kiepe, kippe
  • tuut
• Grunnegs:
  • hìn (mv. hounder of honer)
  • rèbbe
  • tuut, tude
• Platduuts: hoon (meervold heuner / honer) (Platduutse schriefwieze Hohn, Höhner / Hohner)
• Sallaands:
  • kippe, kiepe
  • hoen
• Stellingwarfs: kiepe
• Tweants:
  • hoon, hen(ne)
  • kippe
  • tute
• Urkers: in
• Veluws:
  • kiep(e), kip(pe)
  • kepe (Doornspiek)
  • hen(ne)*

Commons: Hounder - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden.