Müesli

Quella vos chi l'è orfena, o ben la gh'ha minga di conligament che riven de alter vos.

Meten dent almen vun che 'l vaga ben e toeu via quella vis chi.

Muesli
Origen
Pòst d'origen	Svizzera
Dettaj
Categoria	dolz
Ingredient principaj	fioch d'avena, früta seca

El Müesli, anca cugnussüü in Sgüissera (e in Insübria, suratüt in del Cantun Tesin e in di Grisun indua 'l ciamen anca dumà "Bircher“) cunt el nom de Birchermüesli, 'l pertuca, insem' al sciculàt e a la fundüa, a vöna di rezet sgüisser vegnüü püssee famus in del mund. A l'è faa sü de zereaj, lacc, früta e nus messedaa tücc insema.

La parola Müesli la vegn del diminütif aleman del termen "Mues“ (in tudesch standard "Mus“) che'l vör dì “pult, püree, papína muína” e menter ch’in del rest del mund l'è cunsümaa suratüt al matin, in Sgüissera, l'è un disnà linger de la sira: el "Birchermüesli complet“ i Sgüisser el pacien cunt pan e büter e insema ghe trinchen anca 'l cafelacc.

Föra de la Cunfedarassiun Elvetega, in di paes de lengua tudesca, el Müesli 'l ciamen Müsli (che però in Aleman el vör dÌ "murigiö"!!!) e in di paes de lengua inglesa el ciamen Muesli/Musli (parnunsiaa "miusli“). In Italia, a süd de la Padania 'l ciamen "miuesli".

Quel che l’ha "inventaa" el Müesli l'è staa 'l Dutur Sgüisser de l'Aargau Maximilian Oskar Bircher-Benner, cunsideraa de tanc un piunér de l’alimentassiun refurmada. El dutur Bircher, fundadur de la clinega "Lebendige Kraft" ("Forsa vivent"), fada sü in sül Zürichberg (Munt Zürighes), un quartee de Zürigh, a la sua creassiun el gh’ha daa 'l nom de "Apfeldiätspeise“ (disnà dietari de pom), u, 'ncamò püssee sempliz, "d' Spys" (parnunsiaa "t scpiis") ch'in Aleman el vör dì "el disnà".

Del 1902 el dutur Bircher l’ha faa servì ‘l Müesli ai pascient de la sua clinega de Zürigh inscí de pruà a dagh un dieta püssee urganega, püssee salüdara. L’ideja del Müesli, a bun cünt, el dutur Bircher l’ha minga pensada lü deperlü, ma l’è ‘na “strana pitansa” che lü l’ha descuvrida dürant una gita in sü ij Alp, quand ch’una casera ‘l gh’haa servii una pitansa crüa fada de fiöcc de avena, pom, nus, giüss de lemun e lacc cundensaa sücheraa ch’i pastur alpin eren solet traghes adree in sü i muntagn. El Bircher el s’è inscí cunvengiüü che una pitansa fada de ingredient vegetaj natüraj crüü, cumpagn de quij truaa dent in del Müesli, la poda dagh, al corp de l’om, una bela “Lebenskraft” (forsa de vida) – una teuria che, a bun cünt, la s’è pö revelada folsa.

El Bircher l’è dunca cunsideraa un pioner de la dieta urganega. Già che l’era un fanategh de la nütirssiun natürala vegetariana el dutur Bircher l’ha semper cunsideraa süper impurtant el druà pom passaa a la gratiröla cunt rüsca e scirö ‘ncamò tacaa, ancamò püssee impurtant di fiöcc de avena. El lacc cundensaa lü l’ha druaa perchè el lacc fresch, ai so temp, l’era minga pastörizzaa e alura ‘l presentava un elevaa ris’c de tüberculosi. In del menter anca la prudüssiun de fiöcc de avena l’è devegnüda püssee efiicienta: i fiöcc del didincö se smöjen in poch mignüü.

En Esslöffel Haberflöckli werd för zwölf Stunde i drai Esslöffel Wasser iigwaicht. Denn werd en Esslöffel Kondensmilch und de Saft vonere halbe Zitrone drunder gmischt und zwee oder drai chliini Öpfel driigrafflet, samt de Schelfere und em Bitzgi. Am Schluss werd no en Esslöffel gribni Nüss - Bommnüss, Haselnüss oder Mandle - dröber gstroilet.

Un cügiar de fiöch de avena 'l se smöja dudes ur in trii cügiar de agua. Pö ghe vegn messedaa dent un cügiar de lacc cundensaa e 'l giüss de mezz lemun. Pö ghe se giunta düü u trii pom, assee piscinít ed agher e sensa tragh via rüsca e scirö, passaa a la gratiröla (i “Welschen”, ciuè quij de la Sgüissera Franzesa, però i pom inscambi de raspàj i tajen a tuchelít bej piscinít) .(El se rüra pö ‚l tüsscoss adasgin adasgiot inscí de fà no ‚gnì i pom marun.) In fin ghe vegn ancamò spantegaa desura di nus, u nisciör, u anch armandur, raspaa ben benin.

El Müesli cunsümaa al didincö l’è pü quell de la rezeta, e inscambi de la roba fresca, i prudütur de Müesli ghe meten dent roba che la gh’ha poch in cumün cunt la filosufia de la ”nütrissiun salüdara” del dutur Bircher. In del Müesli vendüü in di supermarcaa gh’è dent una mistüra de fiöcc de avena, u anca de furmentun, üga passa, früta sücia e nus. Despess, ai zereaj del Müesli, suratütt a quel vendüü in Germania e in del nord de l’EU, ghe giunten una frota de mineraj e pö ancamò quista u quela vitamina. Pö inscambidel lacc cundensaa, al didincö el Müesli 'l vegn messedaa cunt lacc fresch u jogurt.