Stikstof

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Stikstof is e chemisch illemint, wat bij kamertemperatuur versjijnt es 'ne kleur-, smaak- en reukloos gaas, en veur achenzeveteg procent in de eerdse atmosfeer veurkump. 't Kump ouch riekelek veur in alle levende wezes (oonder mie in aminozoere), en in versjèllende zoere en mineraole wie ammoniak (NH₃), salpeterzoer (HNO₃) en cyanides (X_n1(CN)_n2).

Stikstof oontlient ziene naom aon 't feit tot 't euvergroet deil vaan de loch um us eweg die bij 't aoseme neet gebruuk kint weure oet dit gaas besteit. De Grieks-Latiense naom nitrogenium beteikent "salpeter-verwèkker", omdat deze stof veur e deil oet stikstofatome besteit.

Ammoniak, salpeter(zoer) en cyanides weure in de industrie veur väöl versjèllende doele touwgepas; in kunsmes, veur explosieve, bij de raffinaasj vaan metaole etc. Zuvere stikstof weurt väöl gebruuk es me dinger steriel wèlt hawwe: allewel tot sommege bacterië stikstof oet de loch verbinde mèt ander illeminte kin geine levesvörm in zuvere stikstof euverleve. Umtot gaasvörmege stikstof direk mingk mèt de loch vaan boete gebruuk me vloejbare stikstof oonder hoegen drök en lieg temperatuur. Dit vint zien touwpassing bij de modernste veujselbewaoringstechnieke, bij 't opsloon vaan vloejbaar explosieve, bij de productie vaan (micro-)elektronica, bij de productie vaan rósvrij staol en bij 't oontsmette vaan vrattele.