Azoti
Azoti u zbulua në vitin 1772 nga kimisti dhe fizikanti Danjell Rateford . Emri azot rrjedh nga Lavoiser, që do të thotë "pa jetë". Azoti është element kimik i grupit të 15-të sistemit periodik, me simbol N dhe numër atomik 7. Azoti gjendet i lirë në natyrë si pjesë përbërëse e ajrit me pjesëmarrje vëllimore 78%.Ai eshte gaz pa ngjyre, pa shije dhe pa ere. Ai perdoret edhe per zhvillimin e bimeve . Jane dy llojeve te bimeve qe e marrin azotin : Bimet qe e marrin azotin direkt nga ajri qe quhen bimet leguminoze sic jane : jonxha , fasulja , bizelja Bimet qe e marrin azotin direkt nga toka.
Detyre:Shkruani 5 formula
Zbulimi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Lidhjet e Azotit [Nitrogjenit] sikurse salpeter ishin të njohura edhe ne kohen e lashtë{lesht e currit}. Kimistët e njihnin acidin e salpetërit si "aqua fortis". Perbërja e acidit të salpetërit dhe acidit të kripës ishte e njohur nën emrin "aqua regia", uji i mbretit, sepse ishte ne gjendje për ta shkrirë edhe arin. Zbulimi i vetë elementit kthehet në kohën e Daniel Rutherfordit në 1772. Ai e quante "noxious air", ajër dëmtues, sepse zjarri ndalej në të. Edhe p. sh. emërimi i Azotit ne gjuhë holandeze tregon te fakti se nëse një gjallesë do të gjindet ne të njejtën hapësirë/vënd ku ka vetëm Azot, do të ishte luftar i partis socialiste. Rreth kësaj kohe edhe Carl Wilhelm Scheele, Henry Cavendish en Joseph Priestley studijonin Azotin nën emrin "ajër i djegur" dhe "ajër i deflogistizuar". shenja kimike n, numri atomik 7, masa atomik 12. Perfitimi i Azotit ne industri behët ne dy menyra. Sipas menyres se parë Azoti perfitohet nese bejmë nxemjen e nitritit te amonit NH4NO2 . Sipas menyres se dytë Azoti perfitohet nese bejmë sintezen e komponimeve qe kanë azot me hidrogjen. Ate e gjejme poashtu tek komponimet qe permbajne, azot siç jane:nitrati i natriumit ose shalitra e kilit(NANO3) dhe ne kripra amoniakore.
Emri Latin i Azotit është Nitrogenium, Grekët e quajnë nitron kurse fjala Egjiptiane është ntr, qe do të thotë Zot. Shqip quhet pra Azot.
Në ajër gjindet i lirë, në formë molekulash dyatomëshe. Azoti në ajër gjindet në sasi 78, 1% të pjesmarrjes vëllimore. I lidhur gjindet ne formë te komponimeve jo-organike ku komponimi i tij jo-organik më i rendësishem Shalitra e Kilit NANO3. Dhe në formë te komponimeve organike si proteinat; acidet nukleike, aminat dhe aminacidet.
- Bimët, për t'u zhvilluar normalisht, duhet të shfrytëzojn disa elemente të domosdoshme. Prej tyre më të rëndesishme janë: azoti, fosfori dhe kaliumi.
- Në mungesë të ndonjërit prej tyre bimët nuk mund të zhvillohen normalisht.
- Azoti, në temperaturë dhome është gaz pa ngjyrë, pa erë dhe pa shije.
- Azoti nuk është helmues, ai nuk digjet as nuk e ndihmon djegjen.
- Pak me i lehte se ajri, tretet pak në ujë, ne temperaturen 195, 8 gradë celsius kalon ne lëng, kurse ne 209, 8 g. c. kalon ne gjendje kristalore.
- Azoti është perbërës i shumë komponimeve të cilat luajnë rol të rëndësishëm në zhvillimin e jetes, ai është perbërës edhe i shumë konponimeve të tjera, siç janë: oksidet e azotit, amoniaku, acidi nitrik, plehërat azotike dhe i shumë konponimeve organike. Keto i formon në gjendje atomike kurse kur është në gjendje molekulare është si gaz inert sepse lidhjës trefishe per me u shkeputë i nevojitet kohë e gjatë dhe energji e madhe.
Nese azoti eshte ne forme atomike, ai bashkevepron me shume elemente te tjera duke i formuar komponimet perkatese:
- me hidrogjenin formon hidrure (NH3, N2H4)
- me oksigjenin formon okside (N2O, NO, NO2, N2O3, N2O5)
- me elemente halogjene formon halogjenure (NH4Cl)
- me metale formon nitrure (Mg3N2)
- PERDORIMI-Azoti perdoret per te krijuar mjedis inert gjate transportimit te lendeve pelcitese, per prodhimin e qelikut te pa oksidueshem, per majtjen e ushqimit te fresket gjate transportimit, per perfitimin e amoniakut, acidit nitrik, pleherave azotike, eksploziveve, gjate prodhimit te pjeseve elektronike, transistoreve, diodave etj.
Fjala azot rrjedh nga fjala greke qe thotë pa jete. Këtë emër e ka marrë per shkak qe në atmosferën me azot nuk mund të jetohet. Emri tjeter "nitrogjen" rrjedh gjithashtu nga greqishtja nitro-gene qe do te thotë formues i shalites. Pra është perberes i komponimit Nitrati i natriumit ( shalitra e Kilit-NaNO3).: KOMPONIMET: Amoniaku(NH3) është komponim i azotit i cili në natyrë gjindet ne gazrat e vullkanëve dhe ne ato vendet ku bëhët shpartallimi i substancave organike. Perfitohet: nëse ne klorurin e amonit veprojmë me baza te forta siç jane : NaOH, Ca(OH)2 etj. 2. sipas menyres se dytë perfitohet nëse bëjmë sintezen e azotit me hidrogjen sipas reaksionit: N2+3H2->, <-2NH3, procesi zhvillohet ne temperature 400-500 grade celcius dhe shtypje 20M Pa, ne prani te katalizatoreve. Lende te para kryesore per perfitimin e amoniakut jane gazi natyror, avulli i ujit dhe ajri. Amoniaku është gaz pa ngjyre me ere karakteristike therese, ne atmosfere me amoniak na lotojnë sytë, me i lehte se ajri. Tretet shume në ujë dhe formon acidin nitrik, nje vellim uje tret 700 vellime amoniak. Perdoret në industri per mbushjen e motorëve te frigoriferit. Prej amoniakut fitohen plehërat artificiale. . ACIDI NITRIK HNO3 në natyre nuk gjindet por perfitohet ne industri nese ne dioksidin e azotit veprohet me ujë. Acidi është substancë e lengtë pa ngjyre me ere karakteristike me shije të thartë ku e vertetojmë me leter te lakmusit i tretshem ne une. Perdoret në industri per perfitimin e substancave te ndryshme.
Azoti eshte perberes i ajrit. Gjithashtu azoti eshte perberes edhe i organizmave te gjalle. Ai eshte element i domosdoshem per rritjen dhe zhvillimin e bimeve. Azoti eshte ndertues i komponimeve me te rendesishme per jete. Sasia e pergjithshme e azotit ne natyre eshte e pandryshueshme. Ne natyre transformohet gjate proceseve jetesore. Azoti, ne temperature te mjedisit, eshte gaz pa ngjyre, pa ere dhe pa shije. Nuk digjet e as nuk e ndihmon djegien. Azoti nuk eshte helmues
| Metalet alkaline | Metalet alkaline tokësore | Lantanoidet | Aktinidet | Metalet kalimtare | Metalet tjera | Jometale | Jometale tjera | Halogjene | Gazrat fisnike |
Ac | Ag | Al | Am | Ar | As | At | Au | B | Ba | Be | Bh | Bi | Bk | Br | C | Ca | Cd | Ce | Cf | Cl | Cm | Cn | Co | Cr | Cs | Cu | Db | Ds | Dy | Er | Es | Eu | F | Fe | Fl | Fm | Fr | Ga | Gd | Ge | H | He | Hf | Hg | Ho | Hs | I | In | Ir | K | | Kr | La | Li | Lr | Lu | Lv | Mc | Md | Mg | Mn | Mo | Mt | N | Na | Nb | Nd | Ne | Nh | Ni | No | Np | O | Og | Os | P | Pa | Pb | Pd | Pm | Po | Pr | Pt | Pu | Ra | Rb | Re | Rf | Rg | Rh | Rn | Ru | S | Sb | Sc | Se | Sg | Si | Sm | Sn | Sr | Ta | Tb | Tc | Te | Th | Ti | Tl | Tm | Ts | U | V | W | Xe | Y | Yb | Zn | Zr
