Ceará

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Ceará (oetspraok [seaˈɾa] (lendelek) daan wel [siaˈɾa] (lokaol)) is ein vaan de 26 staote vaan Brazilië. De staot maak deil oet vaan de macroregio Noordoos en grens mèt de klok mèt aon d'n Atlantischen Oceaon, Rio Grande do Norte, Paraíba, Pernambuco en Piauí. Hoofstad is Fortaleza, de veerde stad vaan 't land. De staot weurt geteikend door e tropisch klimaot en e koloniaol verleie; binnelands steit 'r bekind um zie strand en zien vröchtebuim.

Ceará steit bekind um zien kös, die 573 km mit en bij toeriste zier in trèk is. In de kösregio vint me ouch restante tropisch bos, zij 't neet allemaol regewoud: 't klimaot in Ceará is druger es in 't Amazonegebeed. Get mie nao 't binneland vint me de druug steppes (caatinga) en ouch savanne-echteg gebeed (cerrado, al ligk Ceará boete de eigeleke cerrado-zone). In 't zuie vaan de staot vint me de oetluipers vaan 't Braziliaans Hoegland. Ech hoeg berg heet de staot neet; de Pico da Serra Branca in de gemeinte Catunda is mèt 1154 meter d'n hoegste berg vaan de staot. Dit bergland vingk väöl voch aof; hei vint me daorum nog mie tropisch bos. De carnaúbapalm, de staots-boum vaan Ceará, is hei väöl te vinde. Diverse reviere (boe-oonder de Coreaú, de Curu en de Choró) struime door de staot nao d'n Oceaon, meh ech groete zien dao neet bij. 't Revierke de Ceará bij Fortaleza is mer klein. Wie in gans 't land gief 't ouch in Ceará väöl stouwmere, die neve energie ouch drinkwater lievere. Twie groete zien d'n Orósdam (oet 1960) en de Castanhãodam oet 2003.

Ceará, 'ne middelgroete staot, sjik 22 parlemintariërs nao 't Hoes vaan Aofgeveerdegde. 't Deilstaotparlemint is 36 leie groet. Gouverneur is anno 2018 Camilo Santana vaan de Arbeierspartij.

Wie gebrukelek in 't noordooste is 't mierendeil vaan de bevolking vaan gemingk blood: in 2008 neumde 63,39% ziech pardo. 33,05% zaog ziech es blaank, betrèkkelek wieneg lui - 3,03% - es zwart. Aziaote kaome op 0,33%, Indiaone op 0,14%.

Vaan de lui die ziech es Indiaons besjouwe (of eventueel vaan gemingk inheims blood - die valle oonder de pardos) zien de Tapeba de groetste. Dit is gei traditioneel volk, meh 'n syncretische gróp vaan lui mèt versjèllende aofkomste die in e rizzervaot in de gemeinte Caucaia, kortbij Fortaleza, woene. Aander volker zien de Potiguara, de Tremembé, de Tabajara en de Anacé.

De Cearenses spreke 't zoegenaomp Noordkösdialek. Dit dialek vertuint väöl euvereinkomste mèt 't algemein noordoostelek dialek, meh ouch get opvallende versjèlle. Euvereinkomste zien oonder mie 't algemein veurkoume vaan tu (zoonder versjèl tösse formeel en informeel, dus tege edereine) i.p.v. você en de palatalisatie vaan s en z. De reductie vaan [e] en [o] tot [i] en [u], algemein in de res vaan 't noorde, kump hei mer gedeiltelek veur. Palatalisatie vaan t en d, in Zuid-Brazilië hendeg algemein, waor in 't noorde ummer oonbekind meh vint veural in Fortaleza noe wel ingaank.

In Ceará weure gein inheimse taole mie gesproke. Ethnologue neump 'rs nog twie, Tapeba en Tremembé, es 'slaopend' (d.w.z.: de taol weurt neet mie gesproke meh 't gief nog wel lui mèt kinnes vaan de taol)^[1] - in wèrkelekheid is 't Tapeba gein taol (de Tapeba zien e nui volk en spreke oonderein gewoen Portugees) en is 't Tremembé al iewe oetgestorve.

Wie gans 't noordooste vaan 't land is Ceará rillatief erm: de minseleke oontwikkelingsindex (HDI) vaan de staot bedroog in 2014 0,716. Heimèt is 't de 17e staot, Federaol Distrik mètgerekend, vaan de 27 die 't land tèlt. De staot is wel e stök geïndustrialiseerder es de res vaan de regio; 'nen trend dee ziech vaanaof de jaore zèsteg heet doorgezat. D'n deenstesector (handel en toerisme) kaom al in de negentienden iew op; heer is nao 2000 nog sterk gegreujd.

In de landbouw vint me väöl veur 't noordooste gebrukeleke produkte wie sókkerreet, katoen, cassaaf, boene, ries en mais, väölal veur binnelandse consumptie. Typischer veur Ceará zien cashewnoete en vröchte wie droeve, ananas, banane, appelsene, meloene en kokosnoete. Die produkte weure, intak of es vröchtesap, alum geëxporteerd. Ouch de viehawwerij is wiedverbreid, mèt oonder mie keuj, verkes, peerd en geveugelte. Vèsserij, oonder mie nao sjaolbieste, weurt ouch bedreve. De mijnbouw exploiteert oonder mie eerdolie, iezererts, graniet en mica.

De secundaire sector besteit veur e groet deil oet industrieë die de eige produkte verwèrke. Zoe weure in Ceará oto-oonderdeile en consumente-artikele vaan staol gemaak. Belaankrieker is evels de sjone-industrie. 't Leer veur zien sjeun kump vaan de keuj die me in de staot hèlt. Daoneve maak me hei ouch rubbere stievele, al moot daoveur de groondstof oet 't Amazonegebeed koume. De sjone-industrie is alles bijein good veur e kwart vaan d'n export, de leerindustrie nog ins veur zoe'n 15% (zuug grafiek heineve).

D'n tertiaire sector euverheers allewijl de economie vaan de staot. Neve 't (massa)toerisme, wat hei al hiel laank vaan groete beteikenis is, is ouch d'n haandel zier dominant, zeker in de hoofstad Fortaleza. Mèt de snelle greuj vaan de economie sinde de jaore tachteg - 'nen trend dee gans Brazilië sterk heet veraanderd - gief 't alum winkelcentra.

Veur de koms vaan de Portugeze woort Ceará bewoend door diverse volker, veural Tupi- en Macro-Jêsprekende. Nao de Europese oontdèkking vaan Amerika dreve de inheimse volker handel mèt oonder mie de Franse. De Portugese kolonisatie kaom rillatief laat op gaank, al kaom 't gebeed volgens 't Verdraag vaan Tordesillas wel aon Portugal touw. E plan oet 1534 um ziech dao te vestege mislökde en 'n kolonie bij de moond vaan de Ceará-revier oet 1603 heel 't ouch neet laank oet. De inheimse hadde e contrak mèt de Franse geslote en vele daorum de Portugeze aon. Pas in 1618 kóste Portugese koloniste ziech hei langer vestege. In 1637 naom de W.I.C. 't mèt hölp vaan de inheimse in en maakde ze 't deil vaan Nederlands-Brazilië, meh in 1644 kierde de Indiaone ziech zjus tege de Nederlanders en woorte de koloniste vermaord. De W.I.C. deeg nog 'n poging in 1649; um de posities noe te hawwe, bouwde ze bij de moond vaan 't revierke de Pajeú 'n vesting, Fort Schoonenborch. Naotot in 1654 de Nederlanders oet Brazilië woorte verdreve, kaom 't fort in Portugese han. De Portugeze helen 't en bouwden 't oet; hei-umheen oontstoont de stad Fortaleza (lètterlek 'fort'). In 1680 woort Cereá formeel ingelief bij 't kapteinsjap Pernambuco. In 1799 woort 't veur 't iers e zelfstendeg kapteinsjap.

In de Braziliaansen Oonaofhenkelekheidsoorlog waor Ceará vaanaof 't begin e bolwerk vaan de rebelle, oondaanks fel aonvalle vaan de loyaliste. Ceará, mèt zien groete hoofstad, begós ziech in 't Keizerriek te oontwikkele vaan 'nen typische plantagestaot tot e belaankriek handelscentrum mèt 'n veur deen tied gooj infrastructuur. Dit had ouch te make mèt 'n zwoer druugde in 1877-78, die de landbouw hel raakde. In 1884 sjafde de staot es ierste in 't land de slavernij formeel aof, veer jaor ietot dat lendelek vaan krach zouw weure.

Dit artikel is gooddeils gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg (in dees versie) en Portugeestaoleg (in dees versie) artikel.

1. ↑ Ethnologue - Languages of Brazil

• Officieel website

Sjtaote van Brazilië
Acre · Alagoas · Amapá · Amazonas · Bahia · Ceará · Espírito Santo · Federaol Distrik · Goiás · Maranhão · Mato Grosso · Mato Grosso do Sul · Minas Gerais · Pará · Paraíba · Paraná · Pernambuco · Piauí · Rio de Janeiro · Rio Grande do Norte · Rio Grande do Sul · Rondônia · Roraima · Santa Catarina · São Paulo · Sergipe · Tocantins