Algerije

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Algerije (officieel الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية) is e land in Noord-Afrika mèt 'n Arabisch-islamitische cultuur. Nao oppervlak is 't 't groetste land vaan Afrika. Algerije grens aon Marokko, de Westeleke Sahara, Mauretanië, Mali, Niger, Libië en Tunesië. Ten noorde ligk 't aon de Middellandse Zie. Hoofstad is Algiers, aander stei zien Oran, Annaba, Biskra en Bechar. 't Noorde vaan 't land heet in Middellandse-zieklimaat; 't zuie, aofgesjeie door de Barbarijse Hoegvlaakde, is ein groete weuste, mèt gans in 't zuie 't Ahaggar-massief.

Algerije is in 48 provincies opgedeild.

De bevolking vaan de kösstreke is veur e good deil Arabisch of gearabiseerd; ze sprik 't Maghrebijns dialek. Zoe gaw me in 't binneland kump, tröf me echte Berbers en Berbertaole aon. Zoe weurt 't druug zuielek deil door Toeareg bewoend. 't Modern Standaardarabisch is de officieel taol, sinds 2016 is 't Berbers dat ouch.^[1] 't Frans heet geinen officiële status meh weurt nog hiel väöl gebruuk es cultuurtaol.

Algerije weurt werkelek sinds minsehäögenis door Berbers bewoend; archeologische voonste die wieze op Berber-aonwezegheid goon trök tot 10.000 v.Chr.. Natuurlek zien zoe'n conclusies umstrejje en kin me noets mèt zekerheid zègke tot welke taolgróp die cultuur hoort. Roond 600 v.Chr. begóste de Feniciërs de kös vaan Algerije te kolonisere; dees kolonies waore oonderhureg aon Carthago. Oonderwijl stiechde de Berbers e paar keuninkrieke, woe-oonder Numidië; roond 200 v.Chr. evels woort de ganse kös door de Romeine vereuverd.

Nao de val vaan 't Wes-Romeins Riek vele de Vandale binne, die al snel door de Oos-Romeinse keizer Justinianus de Groete verdreve woorte. Oetindelek kaome in de achste iew de Arabiere aon, die mèt meujte de Berbers kóste oonderwerpe. De Berbers naome wel massaol d'n islam aon, meh verklaorde ziech direk weer oonaofhenkelek vaan 't kalifaot; de koumende iewe zouwe ze in 't binneland oppermechteg blieve. Dat bleef ouch zoe wie begin zeventiende iew de kös vaan Algerije door de Osmaanse Turke vereuverd woort. Wel perbeerde de Turke ummer wijer 't land in te dringe, meh de innerleke zwakegheid vaan 't Turks Riek zelf verhinderde dat. In de negentiende iew lökden 't de Franse evels wel veur al 't Berbergebeed te vereuvere. Toch doorden 't nog 75 jaor tot gaans Algerije in Franse han waor: 't begós mèt de vereuvering vaan Algiers in 1830 en indegde pas in de jaore nul vaan de twintegsten iew. 'n Bekinde episode in de vereuveringsoorlog is 't belag vaan Masagran.

't Beleid vaan de Franse wèkde zoewel oonder de Arabsiche es oonder de Berberbevolking väöl verzèt. De Europeane en Joede hadde ganse börgerrechte dewijl de moslimbevolking gediscrimineerd woort. Ouch verveel 't oonderwies, wat teveure in 't Arabisch noorde floreerde, tot e lieg niveau. In 1954 begós 't Nationaal Bevrijdingsfront 'ne guerilla tege 't Frans bestuur. Bij de val vaan de Veerde Franse Rippebliek leet 't land zien kolonies los; in 1962 woort de oonaofhenkelekheid vaan krach. Dit had 'nen enormen exodus vaan blaanke en Fransgezinde Algerijne tot gevolg. In 1965 greep minister vaan defensie Houari Boumédiènne de mach; heer vörmde 'n dictatuur op socialistische groondslaog. In 1991 sjreef zien partij veur 't iers in jaore vrij verkezinge oet. Wie die door 't Islamitisch Heilsfroont (FIS), 'n fundamentalistische partij, gewónne woorte verklaorde de regering ze oongeldeg. Dit leide tot 'ne börgeroorlog tösse de regering en 't FIS, die de steun vaan e good deil vaan de bevolking hadde. Wie 't FIS evels op groete sjaol begós de bevolking te terrorisere sloog de stumming in 't land um.

In 1999 kaom Abdelaziz Bouteflika aon de mach. Oonder zie bewind kaom 't land tot rös: de vrei woort geslote en väöl vaan de oorlogscriminele kraoge amnestie. Tot echte democratie kaom 't evels neet. Diverse dubieus verkezinge, boe-in heer ummer woort herkoze, leide tot nui oonras. Wie 't Arabisch Vreugjaor vaan 2011 ouch in Algerije touwsloog, beloofde heer nao de volgende verkezinge op te stappe; 'n belofte die heer neet heel. Tegen 't memint vaan de verkezinge vaan 2019 woorte de proteste feller. Ouch begós me ziech in 't leger tege de president oet te spreke. Begin aprèl stapde Bouteflika op.

1. ↑ Algérie Presse Service - La promotion de tamazight langue nationale et officielle consolide l'identité nationale