Virus

Ensampel a	taxon
Klass	korrorganedh, pathogen
Synsys ynno/i	genom virusel, kapsid virusel
	Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Virus yw maynor klevesans na yll omlieshe marnas yn kellow byw erell. An kellow ma a yll bos kellow eneval, plans, po kellow unnik byw.

Louis Pasteur a wrug tybieth bos konnar kawsys gans byw nowydh na yll bos gwelys gans korwellel. Yn 1892, Dmitry Ivanovsky a wrug observya bos tobakko klevesys gans neppyth kynth o sidhel devnydhys ma na yll oll an eghennow byw aswonnys movya. Yn 1898, Martinus Beijerinck a wrug diskudha bosva an virus brithweyth tobakko.

Erbynn hedhyw, aswonnys yw a-dro dhe 9,000 eghen a virus, ha godhvedhys yw milvilyow a eghennow dhe eksistya nag yw deskrifys hwath. Kevys yns i yn pub ekosystem yn-dann an howl, hag yma moy anedha na neb organedh aral. Studhyans virusys yw gelwys virusydhieth, rann a gorrvewonieth.

Niwlek yw fatel wrussons dalleth (yn istori esplegyans bewnans). Yma dew alladewder: yn kynsa, y hallsens bos esplegys yn-mes a blasmidow (darnow munys a DNA) a yll remova a unn kell dhe aral. An eyl galladewder yw i dhe esplegya dhyworth bakteria. I yw fordh bosek a dreusfurvya genynnek gorwelyek - pyth da rag bewdhiversita.

Virysys a les yn lies fordh: preves kepar ha lew losow a's treusworra a blans dhe blans: preves a suger goos (vektoryow) yw omgemeryansek rag aga treusperthi a eneval dhe eneval, ha dre an ayr, r.e. an virus flou yw treusperthys dre pas po striw. Norovirus ha rotovirus a omles dre dava: a garthyon dhe anow a dhen dhe dhen. Y hyllons entra'n korf yn dowr po boos. Fordh aral a omlesa dre dava yw tavaow reydhek kepar hag ensampel virus HIV.

Virysys a's teves termynnyow 'kosk' ynwedh may hyllsons kesunya gans TDN sprusennek, owth eylomdhiskwedhes avel furv fers diwettha, yn fenowgh pan vo immunedh organedh isel. Hemm yw an skila, rag ensampel, mar kaffewgh brygh yar, y hyllowgh kavos ereras awosa - virus brygh yar re gesunyas ha'gas TDN yn furv kosk, hag eylomdhiskwedhes avel ereras pan vo agas immunedh isel.

Diagnosans

Y hyllir diagnosa virysys herwydh y tyller hag arwodhyow kawsys, dre guntel sampel ha'y dhasoberi erbynn gorthgorfow arbennik po dre guntel hag aswon kevresow a drenken nukleyek.

Dyghtyans

Nyns eus lies drogg kavadow lemmyn hogen (Tamiflu yw ensampel kevos) ha rag bledhynnyow ny veu 'dyghtyansow' kavadow vytholl a allsa ladha y virus. An chif dyghtyansow a assay koselhe an arwodhyow, r.e. usya droggys gorthfaglus (anti-inflammatory) po paynladhus, powesa ha megyans da rag ri chons dhe gevreyth immunedh an person gwaynya erbynn an derthen.

Dell yw usys, an fordh dewisys a'y gontrolya yw dre vryghlinans - hemm yw immunedhya. An immunedh yw res a wra varya a rann termyn y effeythuster. Bryghi a yll hwarvos dres flogholeth, po termyn aral parys yn acheson lower a immunedhya termyn hir, mes res yw dhodho bos ogas yn termyn dhe'n heweledh possybyl yn acheson termyn kott gans virus a yll chanjya a-dhesempis.

Klassans ICTV

An ICTV (Kessedhek Keskenedhlek rag Klassa Virusys) re dhisplegyas system dhe glassa virusys. Erbynn 2020, an klassans a gomprehendas 6 arlotteth, 10 gwlaskor, 17 fyla, 2 isfyla, 39 klass, 59 urdh, 8 isurdh, 189 teylu, 136 isdeylu, 2,224 kinda, 70 isginda, ha 9,110 eghen a virus.

Ottomma kesweyth ollgemmyn taksonomieth an virusys gans an lostennow usys yn henwyn taksonomel.

Arlotteth (-viria)

Gwlaskor (-virae)

Fylum (-viricota)

Isfylum (-viricotina)

Klass (-viricetes)

Urdh (-virales)

Isurdh (-virineae)

Teylu (-viridae)

Isdeylu (-virinae)

Kinda (-virus)

Isginda (-virus)