Pakistan
| Pakistan | ||
| اسلامی جمہوریۂ پاکست Islami Jamhuriya-i-Pakistan | ||
|
| |
| Standardo di Pakistan | Blazono di Pakistan | |
| Nacionala himno: | ||
| Pak sarzamin shad bad | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Islamabad | |
| · Habitanti: | 529 180 (1998) | |
| Precipua urbo: | Karachi | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Urdu ed Angla | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Arif Alvi | |
| · Chefministro: | Anwar ul Haq Kakar | |
Surfaco: (36ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 880 254 km² | |
| · Aquo: | 3,1 % | |
Habitanti: (6ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 225 199 937[1] (2021) | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Rupio di Pakistan | |
| Veho-latero: | sinistre | |
| ISO: | PK
| |
PAK
| ||
586
| ||
| Reto-domeno: | .pk | |
Pakistan esas lando jacanta an central Azia, inter Afganistan, India e Popul-Republiko Chinia. Ol esas la 5ma maxim populoza lando de la mondo, havanta plu kam 225 milion habitanti.
La vorto "Pakistan" formacesis dal akronimo PAKSTAN, kreita da Choudhry Rahmat Ali en 1933, aludante la kin regioni nord-weste de Indiana subkontinento ube Mohamedana religio esas dominacanta: Punjab, Afgania, Kashmir, Sindh, e Beludjistan.
Bazala fakti pri Pakistan.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Historio di Pakistan |
Homi ja habitis la nuna teritorio di Pakistan cirkume 1,9 milion yari ante nun, en la regiono dil valo Soan. L'Indus-kulturo evolucionis en la regiono de cirkume 3300 aK til cirkume 1900 aK. Dum yarcenti, diversa nedependanta rejii existis en la regiono.
En 712, Araba generalo Muhammad bin Qasim konquestis granda parto di la regiono ed adportis islamo. La regiono divenis provinco del Araba imperio kun chef-urbo en Al-Mansurah, urbo 72 km norde de la nuna Hyderabad, Sindh. En 997 Mahmud de Ghazni konquestis la regiono, ed en 1206, decendanti de Muhammad Ghori - qua konquestabis la regiono en 1160 - establisis tale nomizita kalifio Delhi.
En 1526 l'imperio Mughal establisesis en la regiono da Babur, un decendanto di Chingiz-kano. De 1799 til 1849 Sikh-imperio fondesis da Maharaja (rejo) Ranjit Singh en la regiono di Punjab. L'imperio extensis weste til la paseyo Khyber, Kashmir norde, til l'urbo Multan sude, e til Kapurthala (nune en India) este.
Tota la teritorio di moderna Pakistan gradope okupesis da Est-Indiana Kompanio (East Indian Company) e pose gradope pozesis sub la regno di rejino Victoria di Unionita Rejio, tra serio di batalii, exemple la batalio di Miani en 1843 en Sindh, e l'exhaustinta militi Angla-Sikh (1845 til 1849). En 1857, eventis tale nomizita sedicio dil Sepoy kontre Britaniani.
Britaniani havis diferanta relati kun Mohamedani e hindui; to stimulis religiala violento en Indiana subkontinento. Britaniani anke stimulis l'uzado di Persiana kursiva tipo por skribarla dialekto di Hindi-linguo parolata norde del subkontinento. To originis Urdu, ne aceptita dal Hindui. La Hindua nacionalisti komencis uzar Sanskrita letri por skribar lua linguo, ed en 1885 li fondis la partiso Indiana Nacionala Kongreso. La linguala polemiko augmentis la tenso inter Hindui e Mohamedani. En respondo a Hindua nacionalismo, Syed Ahmad Khan fondis en 1901 la Ligo di Tota Mohamedani di India, konocita simple kom Mohamedana Ligo.
Opozanta a la Hindui, qui deziris India nedependanta kom singla naciono, Mohamedana Ligo esis favorebla a Britaniani e defensis ke Britaniana valori influus la futura civila socio di Pakistan. Dum l'unesma mondomilito Indi kunlaboris kun Britaniana milito-esforco. Mili di soldati sendesis por luktar en Europa. Pos la milito kreskis neviolentoza protesti kontre Britanian okupo, dum la yari 1920a e 1930a Samatempe, Mohamedana Ligo populareskis, ed ye la 29ma di decembro 1930 lua chefo Allama Iqbal defensis "l'amalgamigo di la nord-westala stati, ube Mohamedani esis la majoritato dil habitantaro". Ca stati esis Punjab, Afgania (la nord-westala provinco), Kashmir, Sindh e Beludjistan.
En 1937 eventis provincal elekti en India, e Mohamedana Ligo ne obtenis la majoritato inkluzite en la provinci ube Mohamedani esis la majoritato. En 1940, Muhammad Ali Jinnah kunvokis renkontro di la Ligo por diskutar la situaciono pos l'eniro di India en la duesma mondomilito. Jinnah kritikis Indiana Kongreso e la nacionalisti, e demandis "du separita nacioni", ed explikis la motivi por demandar separita nacioni por Hindui e por Mohamedani.[2] Sikandar Hayat Khan, chefministro di Punjab, skribis l'originala decido, ma repudiis la finala texto,[3] qua senambiguale rejektis l'ideo pri un India unionita, pro lor kreskanta religiala violento.
En l'elekti qui eventis en l'Indiana subkontinento en 1946 Mohamedana Ligo ganis 425 de la 496 ofici rezervita por Mohamedani en la parlamento. Britaniana chefministro Clement Attlee sendis ministrara komisiono ad India por mediacar la situaciono. Kande komisiono faliis en lua skopo, Attlee sendis Lord Mountbatten kom lasta vicerejo di India. Mountbatten decidis donar nedependo a Pakistan ye la 14ma di agosto 1947 ed a India la sequanta dio.
Nemediate pos nedependantesko, Pakistan membreskis Commonwealth, ma religiala violento rapide explozis. Milioni di personi vivis en la "nekorekta latero" di la nova frontieri; plu kam 2 milioni ekmigris al "korekta latero", e plu kam 100 000 mortigesis en serio di masakri en vilaji. La violento esis plu granda dum la divido di Punjab, Kashmir e Bengal, e to efektigis l'unesma milito inter India e Pakistan.
La tensi en Estala Bengal komencis kande Ali Jinnah deklaris ke Urdu-linguo divenus oficala en tota lando, tamen ante ilu dicabis ke Bengali esus oficala en Bengal. La tensi kreskis en 1952, pos ke la polico mortigis studenti qui demandis egala stando por Urdu e Bengali, proxim la medikala fakultato di Dhaka. En 1953 eventis religiala konflikti en Lahore, ube 200 til 2.000 membri di religiala movado Ahmadiyya mortigesis.
Pos stato-stroko en 1958, Pakistan divenis republiko. En marto 1971 komencis militeto por nedependo en Est-Pakistan. Bangladesh nedependanteskis de Pakistan en decembro sam yaro, kun militala helpo di India. On kalkulas ke la nombro di morti pro la milito esis preske 3 milion personi.
Deskreditinda, Yahya Khan renuncis ye la 20ma di decembro 1971, e Zulfikar Ali Bhutto asumis la povo. Ali Bhutto developis l'atomala programo di Pakistan, e guvernis til 1977, kande generalo Muhammad Zia-ul-Haq revokis lu de la povo. Pos kontroversa judicio, Bhutto recevis mortopuniso en 1979.
Zia-ul-Haq plufortigis diplomacala relati kun Usa, recevis miliardi di dolari en militala helpo e posibligis financar Afganistanana rebeli tra Pakistan. Ilu mortis misterioze en aviono-acidento ye la 17ma di agosto 1988. Pos lua morto, Pakistan itere divenis demokratio. Pos elekto, Benazir Bhutto divenis l'unesma chefministrino di la lando.
En 2001 generalo Pervez Musharraf divenis prezidanto di Pakistan. Ilu guvernis til 2008, e suportis Usan operaci en Afganistan pos l'atenti ye la 11ma di septembro 2001. En 2008 la longa e nepopulala milito en Afganistan, la stato di urjanteso e l'interveno en judiciala povo tra revoko dil chefa-judiciisto febligis la rejimo di Musharraf. Tra nedireta elekto Asif Zardari sucedis Musharraf en la prezidanteso, e la demokrata rejimo duras til nun.
Politiko
[redaktar | redaktar fonto]
Nun, Pakistan esas republiko federala, demokrata e parlamentala, ed islamo esas l'oficala religio dil stato.[4] L'unesma konstituco di Pakistan adoptesis en 1956, ma en 1958 generalo Ayub Khan suspensis ol ed adoptis altra en 1962. En 1973 la lando adoptis altra kompleta konstituco, ma la guvernerio dil generalo Zia-ul-Haq suspensis ol, ma itere adoptis ol en 1985. Militisti influis multe la guvernerio dum la historio di nedependanta Pakistan.
Segun la konstituco, la prezidanto esas chefo di stato, ed elektesas dal Elektala Kolegio di Pakistan, konsistanta ek Senatani e membri de la Nacional Asemblo e de la provincal asembli. La membri de la Nacional Asemblo e de la provincal asembli elektesas dal populo, kontre ke la senatani elektesas da la provincala asembli.
La Senato di Pakistan havas 100 membri, e la Nacional Asemblo (basa chambro) havas 342 membri. Membri di la Nacional Asemblitaro elektesas dal populo en elektala distrikti, per universala votado. Segun la konstituco, 70 sidili rezervesas por mulieri e por religiala minoritati, e la partisi okupas ol segun proporcionala votado.
La judiciala povo havas du tipi di korti: la supera korti, e la subordinita od infra korti. La chef-judiciisto surveyas la jurisprudenco di la korti en omna niveli. La konstituco di Pakistan konfidas a la chef-judiciisto la taski pri prezervar, protektar e defensar la konstituco e la legaro di la lando.
Pakistan havas plurapartisala sistemo. La precipua politikala partisi esas: Mohamedana Ligo di Pakistan (N), la sinistrana partiso Pakistan Peoples Party - PPP, e la partiso di centro Tehreek-e-Insaf.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Pakistan havas entote 6.774 km di frontieri, di qui 2.430 km kun Afganistan, 523 km kun Popul-Republiko Chinia, 2.912 km kun India e 909 km kun Iran. Lua tota surfaco equivalas la sumo di la surfaci di Unionita Rejio e Francia. Lua litoro en Araba maro havas 1.046 km. Lua geografio e klimato esas variata, e la lando havas richa sovaja vivo. Geografiale, Beludjistan e granda parto di Khyber Pakhtunkhwa (l'anciena Afgania) jacas super Euraziana plako, kontre ke l'altra provinci jacas super Indiana plako.
Pakistan dividesas en tri precipua geografiala regioni: la montoza nordo kun lua tri montari (Karakoram - ube jacas la maxim alta monto di la lando, K2, kun 8.611 m di altitudo, Hindu Kush e Pamir); la valo dil fluvio Indus; e la platajo di Beludjistan.[5] Lua precipua fluvio esas Indus, longa de 1.609 km.
La klimato varias de tropikala a moderema norde, ed arida sude. La musono ofte efektigas severa inundadi dum la pluvoza sezono, kontre ke dum la sika sezono povas pluvar nulo. En 2010 e 2011 eventis granda inundadi en Sindh, en l'esto di Beludjistan ed en la sudo di Punjab dum la musonala sezono. De la 15ma di aprilo til la 15ma di julio, ante musonala sezono, ed nemediate pose, de la 15ma di septembro til la 15ma di decembro, povas eventar cikloni e tornadi che litoro di Araba Maro. Nivo falas en montari norde de la lando.
Karachi subisas serioza efekti de atmosferala polutajo produktata da vehili, industrii, e brulo di eskombri.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Ekonomio di Pakistan |
L'ekonomio di Pakistan esas en rapida kresko. Simila a l'ekonomii de BRICS, la lando montras granda potencialo por kresko dum la 21ma yarcento. Tamen, kom rezulto de yardeki di sociala nestabileso, multa problemi existas, nome en la sektori di transporto ed energio. L'ekonomio esas miindustriizita, kun centri di kresko alonge la valo dil fluvio Indus. La diversigata ekonomii di Karachi e dil urbi en Punjab kontrastas kun regioni poke developata en altra parti di la lando.
Pakistan, kun lua diversa peizaji e kulturi, atraktis 1 milion turisti en 2012.[6]
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
Pakistan havas la 6ma maxim granda habitantaro del mondo, dop Popul-Republiko Chinia, India, Usa ed Indonezia. Segun statistiki de The World Factbook por julio 2021, la lando havis 238 181 034 habitanti.[7] La maxim multa (44,7%) esas Punjabi. Pashtun (Pathan) esas 15,4%, Sindhi esas 14,1%, Saraiki esas 8,4%, Muhajir esas 7,6%, Belujdi (Baluchi) esas 3,6%, e 6,3% esas de altra etnii.[7] La mezavalora yarala kresko di lua habitantaro esas 1,99% en 2021.[7] Lua demografiala kontadi exkluzas stranjeri, ma 1,7 milion Afganiani vivas en Pakistan kom refujanti. Altra enmigranti esas: plua kam 1,6 milion Bengalani, 650 000 legala Afganiani, 200 000 Birmaniani, ed altri. On kalkulas ke plu kam 7 milion Pakistanani vivas exterlande.
Kande India dividesis en 1947, Pakistan havis 32,5 milion habitanti.[8][9] On kalkulas ke en 2030 lua habitantaro superiros olta di Indonezia.[10][11] Cirkume 104 milion personi evis min kam 30 yari en 2010. Cirkume 35% de lua habitantaro evas min kam 15 yari.[8]
L'oficala lingui di la lando esas Urdu, parolata kom matrala linguo da 8% de la habitantaro, e l'Angla.[7] Urdu esas lingua franca e simbolo di Mohamedana identeso. La lingui maxim parolata en la lando esas Punjabi (48%), Sindhi (12%), Saraiki (varianto de Punjabi, 10%), Urdu, e Pashtun (8%). Altra lingui: Baluchi (3%), Hindko (2%), Brahui (1%), e 8% parolas Burushaski od altra lingui.[7]Plu kam 60 lingui parolesas en Pakistan.
La religio kun la maxim granda nombro di adepti en Pakistan esas Mohamedana, qua ank esas oficala, e praktitata da 96,5% de la habitantaro (di qui 85% til 90% esas Sunni, e 10% til 15% esas Shi'a). Altra religii, inkluzite kristanismo e Hinduismo, praktikesas da 3,5% de la habitantaro, segun statistiki por 2020.[7]
| La 10 maxim granda urbi di Pakistan (2021) |
|---|
| Imaji | Rango | Nomo | Habitantaro |
|---|---|---|---|
 Karachi  Lahore | |||
| 1ma | Karachi | 14 916 456 | |
| 2ma | Lahore | 11 126 286 | |
| 3ma | Faisalabad | 3 204 726 | |
| 4ma | Rawalpindi | 2 098 231 | |
| 5ma | Gujranwala | 2 027 001 | |
| 6ma | Peshawar | 1 970 042 | |
| 7ma | Multan | 1 871 843 | |
| 8ma | Hyderabad | 1 734 309 | |
| 9ma | Islamabad | 1 009 832 | |
| 10ma | Quetta | 1 001 205 | |
| Fonto: [12] | |||
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]
La tradicionala kulturo di Pakistan mixas influi Persa, China, Indiana, Afganistanana ed Islama. La tradicionala vesto ambe por mulieri e viri esas shalwar kameez, quankam pantaloni, Jeans e kamizi ank esas populara inter viri.
Literaturo Pakistanana skribesas en Urdu, Sindhi, Punjabi, Pushto, Baluchi, Persiana ed Angla. La komuna literaturo-tradiciono en Urdu ed en Angla de l'Indiana subkontinento heredesis da Pakistan. Lua nacionala poeto esas Muhammad Iqbal qua unesme konceptis l'ideo pri Pakistan. Exempli di skriptisti e poeti plu recenta esas Hasan Shaheed Suhrawardy, Ahmed Ali, Ghulam Muhammad Qasir, Sayyid Shamsullah Qadri e Jaswant Singh Rahi.
Inter la tradicionala stili di muziko esas «Qawwali», devocala muziko de la tradiciono «Sufi», qua uzas la versi «Ghazal Gayaki» (poemi kun la sama versoritmo en omna frazi). Inter la tradicional instrumenti esas «tabla» e «dholak» (tipi di tamburi), harmoniumo e «rubab» o «rabab Hussain» (kordo-instrumento). Dum recenta yari, rock, pop e hip hop kreskis en populareso en Pakistan. En 2013 Atif Aslam divenis l'unesma Pakistanana kantisto qua facis spektaklo du foyi en la granda stadio O2 Arena, en London. Altra remarkind artisto esas rock-muzikisto Shallum Asher Xavier, de la bando Fuzön.
La sporti maxim populara en Pakistan havas Britanian origino: la precipua esas kriketo, hokeyo sur gazono e «squash», ma boxo, biliardo Angla, remado, golfo e volebalo ank esas populara. En Lahore e Karachi, basketbalo ank esas populara.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ Pakistan Population Growth Rate (1950-2021 - URL vidita ye 20ma di julio 2021).
- ↑ Wolpert, Stanley A.:Jinnah of Pakistan. Publikigita da Oxford University Press. Loko di publikigo: New York. Dato di publikigo: 1984.
- ↑ Tinker, Hugh:Men who overturned empires : fighters, dreamers, and schemers. Publikigita da University of Wisconsin Press. Loko di publikigo: Madison. Dato di publikigo: 1987. Pagino/pagini: 50.
- ↑ Artiklo 1ma en la Parto 1ma: Prefaco di la Konstituco di Pakistan
- ↑ About Pakistan: Geography - Publikigita da American Institute For Pakistan Studies. URL vidita ye 24ma di julio 2010.
- ↑ One million tourists visit Pakistan in 2012 - Publikigita da Pakistan Observer. Dato di publikigo: 21ma di oktobro 2012. URL vidita ye 21ma di oktobro 2012. Idiomo: Angla.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 Pakistan - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 20ma di julio 2021. Idiomo: Angla.
- ↑ 8,0 8,1 Population, Labour Force and Employment - Autoro: N.S. Nizami. Publikigita da Ministry of Finance, Pakistan. Dato di publikigo: 2010. Pag.: 1, 2, 9, 12, 20 URL vidita ye 18ma di decembro 2013. Idiomo: Angla.
- ↑ High population growth rate affecting economy' - Publikigita da Daily Times. Dato di publikigo: 12ma di julio 2011. URL vidita ye 19ma di decembro 2011. Idiomo: Angla.
- ↑ World Muslim Population Doubling, Report Projects - Publikigita da Assyrian International News Agency. Dato di publikigo: 27ma di januaro 2011. URL vidita ye 16ma di aprilo 2011. Idiomo: Angla.
- ↑ Pakistan set to become most populous Muslim nation - Publikigita da Samaa Tv. Dato di publikigo: 27ma di januaro 2011. URL vidita ye 16ma di aprilo 2011.
- ↑ Pakistan: Provinces and Major Cities - Publikigita da Citypopulation.de.
